Basijana

Basijana (lat. Bassiana) je bila antički grad, čiji se ostaci nalaze na arheološkom lokalitetu Grad u istočnom Sremu, nedaleko od današnjih Donjih Petrovaca kod Rume u Srbiji. Bila je jedno od najznačajnijih naselja u rimskoj provinciji Donjoj Panoniji i njenoj naslednici Drugoj Panoniji, čiji je glavni grad bio obližnji Sirmijum. Ostaci Basijane prostiru se na 28 hektara, a u njenoj blizini, na lokalitetu Solnik kod današnjeg sela Dobrinaca pronađeni su ostaci rimskog vojnog logora (lat. Caput Bassianae) sa bedemima, kućama i grobovima. Lokalitet Grad (Basijana) nalazi se pod zaštitom države kao arheološko nalazište od izuzetnog značaja.^[1]^[2]

Prošlost grada i arheološki nalazi[uredi | uredi izvor]

Basijana je osnovana u 1. veku, na glavnom putu Sirmijum–Taurunum, na prostoru koji je naseljavalo panonsko plemene Amantini,^[3] a potom i keltski i Skordisci. Na osnovu ukaza cara Hadrijana tokom njegovog boravka u Panoniji 124. godine dobila je status municipijuma (do tada je bila autonomni civitas). Ne zna se sa sigurnošću kada joj je dodeljen status kolonije sa kojim se prvi put pominje 214. godine. Basijana je velikim delom uništena invazijom Huna sredinom 5. veka, a kasnije je potpala pod vlast Ostrogota.

Ugovorom iz 510. godine, najistočniji deo Panonije Sekunde, oko Basijane, vraćen je pod carsku vlast, čime je stvorena vizantijska provincija Panonija.^[4] Prilikom osnivanja Arhiepiskopije Justinijane Prime (535), car Justinijan I (527-565) je odredio da pomenuti deo Panonije, sa Basijanom, potpadne pod crkvenu nadležnost novostvorene arhiepiskopije. Vizantijskoj Panoniji je nešto kasnije priključen i obližnji Sirmijum (567). Vizantijski gramatičar Herakle u svojim spisima navodi Basijanu kao sedište episkopije.^[5]

Arheološka istraživanja na lokalitetu su vršena 1882. i 1935. godine kada ih je radio Arheološki muzej iz Zagreba, a nastavljaju se 1935. godine koje je vodilo Istorijsko društvo iz Novog Sada.^[6] Tom prilikom otkrivene su tri zgrade od kamena i opeke, sa sistemom za zagrevanje prostorija – hipokaust, podnim mozaicima i zidnim freskama, kao i kanalizacionom mrežom. Tokom daljih istraživanja otkriveno je mnogo kamenih nadgrobnih spomenika, žrtvenika, posuda od stakla, skulpture, kao i više od 300 novčića.

Nakon iskopavanja urađeni su avionski snimci na osnovu kojih je urađen urbanistički plan i utvrđeno je da je grad imao izgled nepravilnog petougla, dimenzija 550 m, sa 350 m. Grad je bio opasan bedemima sa kulama kvadratne osnove. Grad je imao pravilan raspored ulica, a na kraju glavnih ulica (cardo i decumanus) nalazile su se kapije. Postojale su četvrti sa kompleksima građevina javnog karaktera, kao i stambeni deo u čijem sastavu su se nalazile i radionice za snabdevanje grada.^[5]

Iz istorijskih izvora se zna da su u gradu postojale tekstilne radionice (gynaecium Bassianense) koje su se najverovatnije bavile izradom vunenih proizvoda. U Basijani je bila smeštena konjička jedinica Krila Panonije. Iz grada se do naselja prilazilo preko mostova, a vojni logor se nalazio pored sela Dobrinci, tri kilometra od Basijane, na lokalitetu Solnok.^[7]

Najznačajniji pronalazak je rimski prsten sa teritorije municipijuma Basijana koji datira iz 3. ili 4. veka, a značajan je u toliko što njegova poruka do tada nije poznata među natpisima na nakitima i to ga čini jedinstvenim. Reč je o ženskom nakitu od bronze, sa latinskim natpisom koji glasi Veni – Amica (dođi prijateljice). Stručnjaci smatraju da je reč o vereničkom nakitu – slične poruke mogle su se samo naći na luksuznoj rimskoj keramici, u stihovima, čak u „Pesmi nad pesmama”, ali ne i na nakitu.

Prsten je prečnika 1,9 centimetara, težine 2 grama, sastoji se od trakaste elipsaste alke sa naglašenim ramenima. Slova su pravilno otisnuta. Nije lako odrediti da li je poruka bila ljubavnog ili religioznog karaktera. Među rimskom aristokratijom u periodu ranog carstva bili su omiljeni stihovi pesnika ljubavne poezije, posebno Ovidija, i bile su ljubavnog i erotskog karaktera. Car Avgust, koji je vladao u to vreme, bio je mišljenja da su podrivale moral rimskog društva. Neki izvori tvrde da je i sam Ovidije bio proteran iz Rima zbog takvih stihova.^[8]

Od te 1935. godine, zbog nedostatka finansijskih sredstava na Basijani nisu rađena nikakva iskopavanja ili istraživanja. Iako je stavljen pod zaštitu države, lokalitet se često nalazi na udaru divljih arheologa koji ga prekopavaju u potrazi za bogatim plenom.^[9]