Božićne jasle

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Napuljske jasle u Muzeju umetnosti Karnegi u Pitsburgu

U hrišćanskoj tradiciji, Božićne jasle (poznate i kao jaslice, ili na italijanskom presepio ili Vitlejem) je specijalni prikaz, posebno tokom božićne sezone, umetničkih predmeta koji predstavljaju rođenje Isusa.[1][2] Iako se termin "jasle" može koristiti za bilo koju predstavu veoma uobičajenog subjekta Rođenja Isusovog u umetnosti, on ima specijalizovaniji smisao koji se odnosi na sezonske prikaze, posebno na setove pojedinačnih skulpturalnih figura i rekvizita koji su raspoređeni za prikaz.

Drugi likovi iz priče o rođenju, kao što su pastiri, ovce i anđeli, mogu biti prikazani u blizini jasla u štali (ili pećini) namenjenoj za smeštaj domaćih životinja, kao što je opisano u Jevanđelju po Luki. U sceni su tipično prikazani magarac i vo, a uključeni su i mudraci i njihove kamile, opisane u Jevanđelju po Mateju. Mnogi takođe uključuju prikaz Vitlejemske zvezde. Nekoliko kultura dodaje druge likove i predmete koji mogu ili ne moraju biti biblijski.

Prve jasle pripisuju se Svetom Franji Asiškom. Bio je inspirisan svojom posetom Svetoj zemlji, gde mu je prikazano tradicionalno Isusovo rodno mesto.

Različite jasle i tradicije stvorene su širom sveta i izlažu su tokom božićne sezone u crkvama, kućama, tržnim centrima i drugim mestima, a povremeno i na javnim površinama i u javnim zgradama. Scene jaslica nisu izbegle kontroverze, a u Sjedinjenim Američkim Državama njihovo uključivanje na javna zemljišta ili u javne zgrade izazvalo je sudske sporove.

Poreklo i rana istorija[uredi | uredi izvor]

Jedan od najranijih prikaza rođenja, u umetnosti, nađen je u ranohrišćanskoj rimskoj katakombi Svetog Valentina.[3] It dates to about AD 380.[4] Datira oko 380. godine nove ere. Drugi, sličnog datuma, nalazi se ispod propovedaonice u bazilici Sent'Ambrođo u Milanu.

Prve sezonske jasle, koje izgledaju dramatične, a ne skulpturalne, pripisuju se Svetom Franji Asiškom (umro 1226.), koji se sada obeležava u kalendarima katoličkog, luteranskog i anglikanskog liturgijskog kalendara.[5][6][7][8] Jaslice koje je stvorio Sveti Franja[5] opisuje sveti Bonaventura u svom Žitiju svetog Franje Asiškog napisanom oko 1260.[9]

Kažu da su postavljene u svetilištu Grećo u centralnoj Italiji (Lacio) na Božić 1223. godine, a veoma mala kapela u kojoj su se, kako se kaže, nalazile, je preživela. Tamošnje slike iznad oltara, kao i druge pre 1400. godine, autora Đota u Asizu (Donja crkva) i Antonija Vitea u Pistoji, prikazuju Svetog Franju kako kleči i stavlja malu bebu u jasle nalik sanduku. Đoto dodaje minijaturnog vola i magarca.

Garnitura uz kolevku, Arnolfo di Kambio, crkva Santa Marija Mađore, Rim oko 1290.

Veliki set kamenih figura Arnolfa di Kambija, vodećeg vajara tog vremena, napravljen je za crkvu Santa Marija Mađore u Rimu oko 1290. Postoje figure za Svetu porodicu, Tri kralja i vo i magarac od vrata nagore.

Popularnost scene inspirisala je mnoge imitacije širom hrišćanskih zemalja, a u ranom modernom periodu izvajane jaslice, često izvezene iz Italije, bile su postavljene u mnogim hrišćanskim crkvama i domovima.[10] Ove scene dostigle su svoj umetnički vrhunac u Papskoj državi, u regionu Emilija, u Napuljskoj kraljevini i u Đenovi. U tradiciji Moravske crkve, jaslice su bile središte Božićnog sela, koje je „sagrađeno da saopšti Radosnu vest o dolasku Hrista“ i predstavlja „jevanđelje u malom od Isaijinog proročanstva i Marijinih blagovesti do poseta mudraca i bekstva u Egipat“.[11][12] Za moravske hrišćane, jaslice služe za proslavu „priča o čudu Hristovog rođenja da bi Sin Božiji na Božić bio dočekan u srcima doma“.[11][12] Do kraja 19. veka jaslice su postale popularne u mnogim hrišćanskim veroispovestima, a na tržištu su se plasirale mnoge verzije različitih veličina i napravljene od raznih materijala, kao što su terakota, papir, drvo, vosak i slonovača, često sa postavkom stabilne pozadine.[1]

U različitim zemljama pojavile su se različite tradicije jaslica. Ručno oslikane figure su popularne u Provansi. U južnoj Nemačkoj, Austriji i Trentino-Južnom Tirolu, drvene figurice su ručno rezane. Šarene šopke su tipične za Poljsku.

U Sjedinjenim Državama, Metropoliten muzej u Njujorku svake godine prikazuje napuljske barokne jaslice visine 6,1 m od bodljive smrče.[13]

Komponente[uredi | uredi izvor]

Statične jaslice[uredi | uredi izvor]

Jaslice na otvorenom sa figuricama u prirodnoj veličini u Barseloni (2009)

Statičke jaslice prikazuju Isusa, Mariju, Josifa, životinje sa farme, a ponekad i druge likove.[14] Dok se većina kućnih jaslica spakuje na Božić ili ubrzo nakon toga, jaslice u crkvama obično ostaju izložene do praznika Krštenja Gospodnjeg.[6]

Scene jaslica možda ne odražavaju tačno jevanđeljske događaje. Bez osnova u jevanđeljima, na primer, pastiri, mudraci i vo i magarac mogu biti prikazani zajedno na jaslama. Oblik umetnosti može se pratiti do Napulja osamnaestog veka u Italiji. Napuljske jaslice ne predstavljaju Palestinu u vreme Isusa, već život u Napulju iz 1700. godine, tokom Burbonskog perioda. Porodice su se međusobno nadmetale da naprave najelegantnije i najsloženije scene i tako su pored Deteta Isusa, Svete porodice i pastira, postavljane dame i gospoda plemstva, predstavnici tadašnje buržoazije, prodavci i minijature sira, hleba, ovaca, svinja, pataka ili gusaka, i tipične figure tog vremena kao što su romske gatare koje predviđaju budućnost, ljudi koji igraju karte, domaćice koje kupuju, psi, mačke i kokoške.[15]

Peruansko raspeće sa jaslicama u podnožju, oko 1600.

Žive jaslice[uredi | uredi izvor]

Živi prikaz rođenja na Siciliji, koje takođe sadrži lažno seosko selo iz 19. veka

U južnoj Italiji, žive jasle su izuzetno popularne. To mogu biti složeni prikazi, koji ne prikazuju samo klasične jasle, već i lažno seosko selo iz 19. veka, zajedno sa zanatlijama u tradicionalnim nošnjama koje rade svoje zanate. Oni privlače mnoge posetioce i emitovani su na televiziji RAI. Godine 2010, stari grad Matera u Bazilikati bio je domaćin najvećih svetskih živih jaslica tog vremena, koja je izvedena u istorijskom centru Sasi.[16]

Životinje u jaslama[uredi | uredi izvor]

Vo, magarac i dete Isus na jednom od najranijih prikaza rođenja, (starorimski hrišćanski sarkofag, 4. vek)
Božićne jaslice u parohijskoj crkvi Svetog Jakova u Ebingu, Nemačka

Magarac i vo obično se pojavljuju u scenama jaslica. Osim što su životinje potrebne za jasle, ovo je aluzija na Knjigu proroka Isaije „Vo poznaje svog vlasnika, i magarac jasle svoga gospodara, ali Izrael ne zna, moj narod ne razmišlja“ (Isaija 1:3). Jevanđelja ne pominju vola i magarca.[17] Drugi izvor za tradiciju može biti vankanonski tekst, Jevanđelje po Pseudo-Mateju iz 7. veka.[18][19]

Živa scena u Nemačkoj

Tradicije[uredi | uredi izvor]

Australija[uredi | uredi izvor]

Jaslice u Svetoj Elizabeti, Dandenong Sever. Kreator i umetnik Vilson Fernandez

Australijanci slave Božić na više načina. U Australiji je letnja sezona i veoma je vruće tokom Božića.

Tokom božićnog praznika, meštani i posetioci posećuju mesta oko svojih gradova i predgrađa kako bi videli spoljašnje i unutrašnje prikaze. Širom gradova, mesta su osvetljena šarenim i modernim spektakularnim svetlosnim displejima. Evidentni su i prikazi scena jaslica sa australijanskim domaćim životinjama poput kengura i koala.

U Melburnu, tradicionalne i autentične jaslice su izložene u parohiji Svete Elizabete, Dandenong Sever. Kreator i umetnik australijskih jaslica Vilson Fernandez gradi i stvara tradicionalne jaslice od 2003. u župi Svete Elizabete.[20]

U znak obeležavanja ovog posebnog događaja, Visokopreosvećeni Denis Hart nadbiskup Melburna je u subotu, 14. decembra 2013. godine, služio misu bdenija i blagoslovio jaslice.[21]

Kanada[uredi | uredi izvor]

Vitlejem uživo je potpuno dobrovoljni živopisni prikaz jasli koju proizvodi Crkva hrišćanske zajednice u Vinipegu,u Manitobi, Kanada. Prikaz uključuje rekonstrukciju drevnog grada Vitlejema i sedam pojedinačnih vinjeta. Takođe postoji godišnja, veoma popularna scena jaslica u bazilici Svetog Patrika u Otavi, Ontario.[22][23]

Češka[uredi | uredi izvor]

Deo božićnih jaslica – zamak

Češka Republika, kao i kulture zastupljene u njenim prethodnicima, tj. Čehoslovačkoj i zemljama bivše Češke, imaju dugu tradiciju u pogledu betlémy (bukvalno "Vitlejem"), jaslica. Tradicija kućnih jasli često se vezuje za zabranu crkvenih i institucionalnih jaslica iz 1782. godine od strane cara Josifa II, zvanično reagujući na nemire javnosti i rezultirajućeg „gubitka dostojanstva“ takvih prikaza.[24][25] Kako je ovo usledilo nakon Edikta o toleranciji koji je proglašen prethodne godine, to je smanjilo državnu podršku katoličkoj crkvi u ovoj multikonfesionalnoj zemlji.[26][27]

Krizine jasle[uredi | uredi izvor]

Tomaš Kriza (1838–1918) izgradio je u periodu od preko 60 godina jaslice površine 60 m2 koje sadrže 1.398 figura ljudi i životinja, od kojih su 133 pokretne. Izložen je u gradu Jindrihuv Hradec na jugu Češke. Nalazi se kao najveća mehanička jaslica na svetu u Ginisovoj knjizi rekorda.[28]

Filipini[uredi | uredi izvor]

Belén postavljen u oltaru Kandonske crkve na Filipinima

U oblastima katoličkih Filipina, minijaturne, velike ili džinovske diorame ili slike jaslica poznate su kao Belén (od španskog naziva za Vitlejem). Uveli su ih Španci od 16. veka. Oni su sveprisutni božićni simbol na Filipinima, uporedo sa parolom (božićni lampion koji prikazuje Vitlejemsku zvezdu) koji se često uključuju u scenu kao izvor osvetljenja. I Belén i parol bili su tradicionalni božićni ukrasi u filipinskim domovima pre nego što su Amerikanci predstavili božićno drvce. Većina crkava na Filipinima takođe transformiše svoje oltare u Belén na Božić. Takođe se nalaze u školama (koje takođe održavaju predstave o jaslicama), vladinim zgradama, komercijalnim ustanovama i na javnim mestima.

Grad Tarlak održava godišnje takmičenje gigantskih Belena na festivalu poznatom kao „Belenismo sa Tarlac“.

Amerika[uredi | uredi izvor]

Jaslice Bele kuće, 2008

Možda je najpoznatija scena jaslica u Americi napuljska barokna jaslica koja se svake godine prikazuje u Sali srednjovekovnih skulptura Metropoliten muzeja u Njujorku. Njegova pozadina je horski ekran iz 1763. godine iz katedrale u Valjadolidu i bodljiva smrča od 6,1 m visine, ukrašena mnoštvom anđela iz 18. veka. Figure rođenja su postavljene u podnožju drveta. Jaslice su bile poklon Lorete Hajns Hauard 1964. godine, a paravan za hor je poklon Fondacije Vilijam Rendolf Herst 1956.

Scena jaslica u prirodnoj veličini se svake godine prikazuje na Trgu Templ u Solt Lejk Sitiju, u Juti, nekoliko decenija kao deo velikih božićnih izložbi na otvorenom koje sponzoriše Crkva Isusa Hrista svetaca poslednjih dana.

Svake praznične sezone, od Noći paljenja svetla u novembru do Bogojavljenja u januaru, jaslice u Pitsburgu su izložene u centru Pitsburga, uPensilvaniji. Jasle u Pitsburgu su jedina autorizovana replika vatikanskih božićnih jaslica na svetu, izložena na Trgu Svetog Petra u Rimu. Muzej umetnosti Karnegi u Pitsburgu takođe prikazuje napuljski prikaz jasli. Ovaj prikaz je ručno rađen između 1700. i 1830. i predstavlja jaslice unutar panorame italijanskog seoskog života iz 18. veka. Više od 100 ljudskih i anđeoskih figura, zajedno sa životinjama, priborom i arhitektonskim elementima, pokrivaju 250 kvadratnih stopa i stvaraju prikaz rođenja rođenog kroz oči napuljskih zanatlija i kolekcionara.

Kontroverze[uredi | uredi izvor]

Evropa[uredi | uredi izvor]

Scene jaslica nisu izbegle kontroverze. Scena u prirodnoj veličini u Ujedinjenom Kraljevstvu na kojoj su prikazane slavne ličnosti od voska izazvala je negodovanje 2004. godine,[29] a u Španiji je gradsko veće zabranilo izlaganje tradicionalnog humorističkog karaktera u toaletu.[30]

Godine 1969, Američka unija za građanske slobode nije želela scenu jaslica u parku Elipsa. Nakon što je stvar rešio Apelacioni sud Sjedinjenih Država, 1973. godine nisu bile prikazane jaslice.[31]

Godine 1985. Vrhovni sud Sjedinjenih Država presudio je u predmetu Američka unija za građanske slobode protiv Skarsdejla u Njujorku da su jaslice na javnim površinama neustavne osim ako ne prikazuju i nereligijske simbole.[32] Ovaj princip je dodatno razjašnjen 1989. godine, kada je advokat iz Pitsburga Roslin Litman tvrdio, a Vrhovni sud u okrugu Allegheni protiv Američke unije za građanske slobode presudio,[33] da su jaslice postavljene na velikom stepeništu zgrade suda okruga Alegeni u Pitsburghu, prekršile Klauzulu o uspostavljanju, jer je „glavni ili primarni efekat“ prikaza bio unapređenje religije.[34]

Godine 2006, od strane Saveza odbrambenog fonda, hrišćanske pravne organizacije u Sjedinjenim Državama, pokrenuta je tužba protiv države Vašington kada je dozvolila javno izlaganje prazničnog drveta i menore, ali ne i jaslica. Zbog tužbe je doneta odluka da se dozvoli postavljanje jaslica u rotondi državnog Kapitola, u Olimpiji, sve dok su uključeni i drugi simboli sezone.

Španija[uredi | uredi izvor]

Postoji regionalna tradicija u regionu Katalonije gde se jaslicama dodaje još jedna figura: Caganer . Prikazuje osobu u toaletu. Godine 2005, gradsko veće Barselone izazvalo je negodovanje javnosti naručivši scenu jaslica koja nije uključivala Caganer -a.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Božićne jaslice na trgu Svetog Petra, Vatikan
    Božićne jaslice na trgu Svetog Petra, Vatikan
  • Živi prikaz rođenja u crkvi Sv. Vojčeha, Viškov, Poljska, 2006.
    Živi prikaz rođenja u crkvi Sv. Vojčeha, Viškov, Poljska, 2006.
  • Božićne jaslice u bazilici Svetog Petra, Vatikan
    Božićne jaslice u bazilici Svetog Petra, Vatikan
  • Jaslice u Bučaču, Ukrajina
    Jaslice u Bučaču, Ukrajina
  • Jaslice u Buenos Ajresu (1924)
    Jaslice u Buenos Ajresu (1924)
  • Jaslice u Sankt Vendelu
    Jaslice u Sankt Vendelu
  • Jaslice uHolandiji
    Jaslice uHolandiji
  • Prikaz jaslica sa pastirima na izložbi jaslica u Bambergu 2015.
    Prikaz jaslica sa pastirima na izložbi jaslica u Bambergu 2015.
  • Apstraktni prikaz jaslica u kući
    Apstraktni prikaz jaslica u kući
  • Postavka rođenja u crkvi Svetog Ksavijera na koledžu Svetog Ksavijera, Kolkata.
    Postavka rođenja u crkvi Svetog Ksavijera na koledžu Svetog Ksavijera, Kolkata.
  • Božićne jaslice ispred katoličke crkve Goa, Indija
    Božićne jaslice ispred katoličke crkve Goa, Indija
  • Izložba božićnih jaslica i drvca u kući Mumbaj, Indija.
    Izložba božićnih jaslica i drvca u kući Mumbaj, Indija.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b „Introduction to Christmas Season”. General Board of Discipleship (GBOD). The United Methodist Church. 2013. Arhivirano iz originala 6. 1. 2015. g. Pristupljeno 5. 1. 2015. „Christmas is a season of praise and thanksgiving for the incarnation of God in Jesus Christ, which begins with Christmas Eve (December 24 after sundown) or Day and continues through the Day of Epiphany. The name Christmas comes from the season's first service, the Christ Mass. Epiphany comes from the Greek word epiphania, which means "manifestation." New Year's Eve or Day is often celebrated in the United Methodist tradition with a Covenant Renewal Service. In addition to acts and services of worship for the Christmas Season on the following pages, see The Great Thanksgivings and the scripture readings for the Christmas Season in the lectionary.... Signs of the season include a Chrismon tree, a nativity scene (include the magi on the Day of Epiphany), a Christmas star, angels, poinsettias, and roses.” 
  2. ^ Berliner, R. The Origins of the Creche. Gazette des Beaux-Arts, 30 (1946), p. 251.
  3. ^ Osborne, John (31. 5. 2020). Rome in the Eighth Century: A History in Art (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. str. 31. ISBN 978-1-108-87372-7. 
  4. ^ Tuleja, Thaddeus F. (1999). Curious Customs: The Stories Behind More Than 300 Popular American Rituals (na jeziku: engleski). BBS Publishing Corporation. ISBN 978-1-57866-070-4. „Francis Weiser (1952) says that the first known depiction of the nativity scene, found in the catacombs of Rome, dates from AD 380.” 
  5. ^ a b Matheson, Lister M. (2012). Icons of the Middle Ages: Rulers, Writers, Rebels, and Saints (na jeziku: engleski). ABC-CLIO. str. 324. ISBN 978-0-313-34080-2. „He was responsible for staging the first living Nativity scene or creche, in Christian history; and he was also Christianity's first stigmatic. He shares the honor of being patron saint of Italy with Saint Catherine of Siena. His feast day is celbrated on October 4, the day of his death; many churches, including the Anglican, Lutheran, and Episcopal churches, commemorate this with the blessing of the animals.” 
  6. ^ a b Dues, Greg.Catholic Customs and Traditions: A Popular Guide Twenty-Third Publications, 2000.
  7. ^ Thomas, George F.. Vitality of the Christian Tradition. Ayer Co. Publishing, 1944.
  8. ^ „#MyLivingNativity”. Upper Room Books (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 2021-11-07. g. Pristupljeno 2018-10-31. 
  9. ^ St. Bonaventure. „The Life of St. Francis of Assisi”. e-Catholic 2000. Arhivirano iz originala 14. 6. 2014. g. Pristupljeno 28. 9. 2013. 
  10. ^ Orsini, Joseph E. (2000). Italian Family Cooking (na jeziku: engleski). Macmillan. ISBN 978-0-312-24225-1. „In later centuries the Nativity scenes became beautiful works of art in wooden sculptures and ceramic figures. The most remarkable ones were created in southern Italy, especially in Naples, Calabria, and Sicily, Today, in most Christian homes the Presepio, Creche, or Nativity Scene is in a special place of honor reserved for it beneath the Christmas tree. In both Italy and in Italian parishes...the Nativity Scenes is placed, significantly, right in front of the main altar of the church, and Christmas trees adorn the spaces behind or on the side of the altar.” 
  11. ^ a b „The Putz and Illumination” (na jeziku: engleski). Moravian Church. 19. 11. 2018. Pristupljeno 3. 12. 2023. 
  12. ^ a b Hillinger, Charles (25. 12. 1985). „The Star of Bethlehem Is Moravian Church Tradition” (na jeziku: engleski). Los Angeles Times. Pristupljeno 3. 12. 2023. 
  13. ^ „Met Museum Celebrates Christmas andHanukkah at Main Building and Cloisters | the Metropolitan Museum of Art”. Arhivirano iz originala 21. 12. 2016. g. Pristupljeno 21. 12. 2016. 
  14. ^ Burke, Jennifer (30. 11. 2021). „Christmas creches help Catholics enter into Nativity story”. Catholic Courier (na jeziku: engleski). Pristupljeno 12. 08. 2022. 
  15. ^ „"Neapolitan Crib: The crib and 1700s Naples."”. Pristupljeno 18. 12. 2013.  Arhivirano [Date missing] na sajtu Wikiwix|Wikiwix. CitiesItaly.com..
  16. ^ „Most people in a nativity scene: Welton Baptist Church sets world record”. worldrecordacademy.com. 4. 12. 2011. Архивирано из оригинала 4. 3. 2016. г. Приступљено 6. 1. 2015. 
  17. ^ Hobgood-Oster, Laura. Holy Dogs and Asses: Animals in the Christian Tradition. University of Illinois Press, 2008. ISBN 0-252-03213-6.
  18. ^ Gill, John (1748—63). John Gill's Exposition of the Bible. Arhivirano iz originala 21. 08. 2010. g.  Proverite vrednost paramet(a)ra za datum: |date= (pomoć)
  19. ^ Saxon, Elizabeth (2006). The Eucharist in Romanesque France: iconography and theology. Boydell Press. str. 107. ISBN 978-1-84383-256-0. Arhivirano iz originala 07. 11. 2021. g. Pristupljeno 19. 10. 2020. 
  20. ^ „Australian Nativity Scene Homepage”. Australian Nativity Scene Homepage. Arhivirano iz originala 2015-12-23. g. Pristupljeno 2015-12-22. 
  21. ^ „Kairos, Volume 25 Issue 23”. www.cam.org.au. Arhivirano iz originala 2016-03-04. g. Pristupljeno 2015-12-22. 
  22. ^ „Doing the time-warp”. CBC News. 12. 12. 2010. Arhivirano iz originala 4. 3. 2011. g. 
  23. ^ „Business-Class Web Hosting by (mt) Media Temple”. Arhivirano iz originala 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 26. 12. 2014. 
  24. ^ „From Nutshells to Life‑size Statues” (PDF). Bridge Publishing House. decembar 2010. Arhivirano (PDF) iz originala 2. 12. 2013. g. Pristupljeno 24. 11. 2013. 
  25. ^ Velinger, Jan (7. 12. 2005). „Czech Nativity scenes”. Arhivirano iz originala 3. 12. 2013. g. Pristupljeno 24. 11. 2013. 
  26. ^ „Edict of Toleration (2 January 1782): Emperor Joseph II” (PDF). New Hartford, New York: New Hartford Central School District. Arhivirano (PDF) iz originala 3. 12. 2013. g. Pristupljeno 30. 11. 2013. 
  27. ^ „The Eighteenth Century”. LITURGIE &CETERA. Arhivirano iz originala 2. 12. 2013. g. Pristupljeno 24. 11. 2013. 
  28. ^ „Krýza Nativity Scene”. Jindřichův Hradec Museum. Arhivirano iz originala 2021-09-01. g. Pristupljeno 2021-09-27. 
  29. ^ „Celebrity wax Nativity scene vandalized”. Chicago Tribune. 14. 12. 2004. Arhivirano iz originala 28. 12. 2014. g. Pristupljeno 26. 12. 2014. 
  30. ^ „BBC News - A traditional Nativity scene, Catalan-style”. BBC News. 23. 12. 2010. Arhivirano iz originala 24. 12. 2010. g. Pristupljeno 26. 12. 2014. 
  31. ^ Menendez, Albert J.. Christmas in the White House. The Westminster Press, 1983 pp. 51-52.
  32. ^ Comfort, David. Just Say Noel: A History of Christmas from the Nativity to the Nineties. Simon and Schuster, 1995. ISBN 0-684-80057-8.
  33. ^ Roberts, Sam (8. 10. 2016). „Roslyn Litman, Antitrust Lawyer and Civil Liberties Advocate, Dies at 88”. New York Times. 
  34. ^ "Nonbelievers' sign at Capitol counters Nativity" Arhivirano 2012-01-22 na sajtu Wayback Machine. Seattle Times. December 2, 2008.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

A selected English bibliography – 2013 of the Friends of the Creche. Also links to bibliographies in other languages

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Божићне_јасле&oldid=27725399”