Bolnice u Narodnooslobodilačkom ratu

Deo opreme partizanskih bolnica izložen u Vojnom muzeju u Beogradu

Bolnice u Narodnooslobodilačkom ratu, poznatije kao partizanske bolnice, bile su improvizovane zdravstvene ustanove formirane u toku oružane borbe u cilju lečenja i nege ranjenika i bolesnika. Odigrale su značajnu ulogu omogućivši vraćanje u borbu hiljada ranjenika i bolesnika.

Vrste bolnica

U toku NOB-a uglanom su postojala dva osnovna tipa bolnica: stalne stacionarne bolnice, vezane za određenu teritoriju, od kojih su jedne bile javne, a druge tajne i pokretne bolnice, različitog sastava i zadataka u okviru pojedinih jedinica.

Nepokretne bolnice

Nepokretne bolnice koje su se nalazile na slobodnoj teritoriji bile su u najvećem broju slučajeva javne tj. za njih je znalo i njima se služilo stanovništvo iz bliže i dalje okoline. Takve su bolnice u početku ustanka pa i kasnije u Srbiji, Bosni, Crnoj Gori i Hrvatskoj.

Zgrada u kojoj je radipa jedna je od prvih i veoma značajnih u 1941. partizanska bolnica u Užicu

Bolnica u Užicu jedna je od prvih i veoma značajnih u 1941. godini. U nju su upućivani svi ranjenici i bolesnici sa slobodne teritorije, tako da ih je bilo 700—1.000 (ukljućujući i bolnice u Požegi i Čačku). Ova bolnica evakuisana je krajem novembra na Zlatibor

Bolnica u Žabljaku organizovana je krajem novembra 1941. i postojala je oko šest meseci. Kroz nju je prošlo oko 500 ranjenika i bolesnika.

Bolnica u Foči od kraja januara do maja 1942, pored ostalog, zbrinula je borce promrzle u igmanskom maršu.

U Grmeču bolnice su igrađene u drugoj polovini 1942. kod Dobre Vode i kod sela Lastave.

Bolnica Jasikovac na planini Klekovači bila je aktivna od druge polovine 1942. do 13. februara 1943. hospitalizovala je oko 700 bolesnika i ranjenika.

U Šekovićima bolnica radi od septembra 1941, a u Donjoj Trnovi u istočnoj Bosni od proleća 1943.

Jedno vreme do rušenja 1943 godine radila je bolnica u Prijepolju, na levoj obali Lima u podnožju brda Koševine.

Bolnica u Petrovoj gori, je prva teritorijalna bolnica u Hrvatskoj, počela je da se gradi krajem septembra 1941. (održala se do kraja rata) sa odeljenjima: Kupinjak, Perna, Dunjak, Zbjeg, Skrad, Slunj, koja su ponekad delovala kao samostalne manje bolnice.

Bolnica na Bijelim potocima na planini Plješivici u Lici organizovana je 1942. kao i druge bolnice u Lici (Trnovac, Turjanski, Krbavica, Podlapac, Drežnica, Dobro Selo) i Baniji.

Bolnice u sastavu bosanskopetrovačkog bolničkog basena orgonizovane su u drugoj polovini 1942. u Bosanskoj krajini većinom kao bolnice određenog profila (za teške, lake, zarazne ranjenike i bolesnike, rekonvalescente itd. — bolnice Oraševac, Jasikovac, Drinići, Slatina, Šobutovac, Bjelaj, Suvaja, Skakavac, Smoljane, Mišljenovac) ukupnog kapaciteta 1.000 do 1.500 ležaja.

Poznata bolnica u Makedoniji bila je na planini Kožufu — Vlaški Kolibisa hirurškim (50—70 ležaja), internim (30 ležaja), zaraznim odeljenjem i odeljenjem za obolele od tuberkuloze. U toku završnih operacija u centralnoj Makedoniji 1944. formira se u selima Gornji Vranovci i Gornje Jabolčište bolnica Glavnog štaba NOV i PO Makedonije, u kojoj je pružena pomoć više od 800 ranjenih i bolesnih boraca.

Tajna bolnica Franja na prostoru Slovenije

Bolnica na Kočevskom Rogu

Hotel „Park” u kome je bilo smešteno jedno od odeljenja bolnice u Nišu

Tajne bolnice građene su prvenstvo na prostorima na kojima, zbog većeg broja neprijateljskih uporišta odn. komunikativnosti terena, nisu mogli primeniti drugi načini zbrinjavanja povređenih i obolelih. Za njih je znao veoma mali broj ljudi, zapravo samo onoliko koliko je bilo neophodno za rad bolnice, a ranjenici i bolesnici su primani s posebnim merama predostrožnosti (noću preko javki kad ih je preuzimalo bolničko osoblje, danju sa zavezanim očima i sl.). Prilikom izgradnje vodilo se računa da budu što je više moguće prilagođene okolini, tako da se nisu primećivale ni sa udaljenosti od nekoliko koraka, obično u šumama ili na drugim pogodnim mestima.

Među najpoznatije bolnice u Sloveniji u prvom redu spada Slovenačka centralna vojnopartizanska bolnica Kočevski rog sa desetak odeljenja Jelen Breg, Jelen Žleb, Pugled, Spodnje Lšće, Zgornje Lašće, Stari Log, Vinice, Jelen Dol i Lesen Kamen, u krugu prečnika 10-15 km sa ukupnim kapacitetom od oko 300 ležaja. Slične su bile i bolnice na Pohorju, ali su ove bile delom ukopane u zemlju, dok se bolnica Franja nalazila u brdima iznad sela Novaka u okolini Cernog u Sloveniji.

Bolnica je formirana novembra 1943. godine kada je 31. slovenačka divizija NOVJ morala da evakuiše svoje ranjenike. Mesto je izabrao doktor Viktor Volčjak, koji je u podigao prvu bolničku baraku u koju su primljeni prvi ranjenici.

Karakter tajnosti bio je manje izražen u Slavoniji na Ravnoj Gori, Papuku i Krndiji uz koje su obavezno kopana i podzemna skloništa za smeštaj ranjenika i bolesnika u slučaju neposredne opasnosti. Krajem 1943. bilo je oko 25 takvih bolnica sa kapacitetom od ukupno 1.000 bolesnika.

Poseban tip tajnih bolnica jesu bolnice u Sremu („F“ — fruškogorska u selu Manđelos i u okolnim selima i „P“ — posavska u selu Karlovčić i okolnim selima), gde su ranjenici i bolesnici bili dodeljeni pojedinim domaćinstvima (po 2—3 ranjenika i bolesnika) koja su bila dužna da za njih izgrade tajna skloništa — baze.

Bezbednost tajnih bolnica počivala uglavnom na tajnosti, tako da se prilikom biranja mesta za bolnicu mislilo i na mogućnost odbrane.

Iako je bezbednost tajnih bolnica počivala uglavnom na tajnosti, bilo je i takvih kod kojoh se unapred mislilo, već prilikom biranja mesta za bolnicu i na mogućnost odbrane. Takva je bila bolnica Franja, jedna od bolnica 9. korpusa u blizini Cerknog, sagrađena u nepristupačnoj klisuri. Imala je ceo odbrambeni sistem (spoljna i unutrašnja linija sa minskim poljima, mitraljeskim gnezdima, te najzad odbranom samih ranjenika i bolesnika.)

Pokretne bolnice

Pokretne bolnice, uglavnom su organizovane u jedinicama zbog stalnih pokreta i potrebe da se ranjenici i bolesnici što pre zbrinu. Statut sanitarne službe NOV i POJ usvojen na Petrovačkom kongresu u septembru 1942. godine, predviđao je se pri svakoj diviziji osnuje pokretna bolnica sa hirurškim, internim i zaraznim odeljenjem. Karakter pokretnih bolnica imale su katkad i brigadne ambulante, koje su povremeno sa sobom vodile desetine ranjenika i bolesnika. Za vreme pokreta i bolesnici su se kretali bilo pešice, na konjima, voženi na kolima (izuzetno automobilom ili železnicom) ili nošeni na nosilima.

Najveća i najvažnija pokretna bolnica u toku NOR-a je Centralna bolnica Vrhovnog štaba NOVOJ, formirana u toku Četvrte i Pete neprijateljske ofanzive, sa oko 3.500—4.000 ranjenika i bolesnika. Zbog nje je u blizini Prozora u februara 1943. vođena čuvena bitka za ranjenike.

Pored navedenih bolnica u zemlji izvestan broj partizanskih ranjenika, oko 12.500 bio je lečen i u savezničkim bolnicama u Italiji i na Malti.

Vidi još

• Centralna bolnica NOVJ
• Partizanska bolnica na Petrovoj gori
• Partizanska bolnica Franja
• Partizansko bure

Literatura

• Gojko Nikoliš, Razvoj sanitetske službe u našoj armiji, Beograd 1947;
• K. Barila, Partizanske bolnice u Grmeču 1942. godine. Vojnoistorijski glasnik 1951.
• P. Lunaček, Udeo slovenačkog saniteta u NOB-u i njegov značaj za osnivanje medicinskog fakulteta, Vojno samitetski pregled 1951 3—4;
• A. Nik, Briga za ranjenike i bolesnike u uslovima partizanskog rata, Liječnički vijesnik 1951, 8—9;
• V. Volčjak, Bolnica Franja, Ljubljana 1960,
• M. Piletić, Partizanske bolnice na području Durmitora, Vojnoistorijski glasnik 1961;
• A. Šivic, Sanutetska služba Istre za vreme NOR-a, Beograd 1962;
• A. Štajner (1964). „Partizanske bolnice u zemunicama”. Vojnosanitetski Pregled. 1. 
• A. Štajner, Partizanske bolnice u zemunicamam Vojnosanitetski pregled 1964, 1;
• G. Žarković, Historija sanitetske službe NOV i POJ u Slaveniji, Slavonski Brod 1968,
• G. Kamčevski, Sanitetsk služba NOV Makedonije, Beograd 1971;
• Đorđe Dragić, Sanitetska služba u partizanskim uslovima delovanja, Beograd 1977.