Vojislav Tankosić

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Vojislav Tankosić
Vojislav Tankosić
Lični podaci
Datum rođenja(1880-09-28)28. septembar 1880.
Mesto rođenjaRuklada, Kneževina Srbija
Datum smrti2. novembar 1915.(1915-11-02) (35 god.)
Mesto smrtiTrstenik, Kraljevina Srbija
Vojna karijera
ČinMajor

Vojislav Voja Tankosić (Ruklada, 28. septembar 1880[a] — Trstenik, 2. novembar 1915)[1][b], poznat kao vojvoda Tankosić, bio je major srpske kraljevske vojske, četnički vojvoda, jedan od osnivača Crne Ruke i učesnik najvažnijih istorijskih događaja u Srbiji, od Majskoga prevrata 1903. do Sarajevskoga atentata. Nosilac je Zlatnog vojničkog ordena Karađorđeve zvezde sa mačevima.[2][3]

Detinjstvo i mladost[uredi | uredi izvor]

Malo se zna o njegovom ranom detinjstvu. Otac Pavle se bavio kazandžijskim zanatom u Beogradu i bio je dosta stariji od majke Milje. Po završetku osnovne škole, porodica se preselila u Beograd, gde se Vojislav upisao u Drugu beogradsku gimnaziju. Nije poznato zbog čega se ispisao iz šestog razreda 1898, ni da li je školovanje okončao privatno. U Vojnu akademiju upisao se 1899. u 32. klasi, da bi je završio 1901, posle čega je kao vodnik bio raspoređen u Šesti pešadijski puk „Kralj Karol“. Sa 15. klasom završio je i Višu školu Vojne akademije.[1] Čitao je mnogo, a posebno knjige iz nacionalne istorije i beletristiku.[1]

Majski prevrat[uredi | uredi izvor]

Bio je to period velikoga nacionalnoga zanosa srpske omladine. Trudio se da stekne poverenje generala Jovana Atanackovića, koji je počeo da prikuplja dobrovoljce za komitsku akciju u Staroj Srbiji. Pomogao je vođama martovskih demonstracija 1903. da pobegnu čamcima na zemunsku stranu.[1] Naime, kada su buknule demonstracije radnika i visokoškolaca protiv tiranije Aleksandra Obrenovića, 23/24. marta, vojska je bila poslata da ih razbije, uz preporuku da bude nemilosrdna prema demonstrantima. Odred kojim je komandovao Tankosić se oglušio o ovu naredbu i sakrio nekoliko desetina studenata u pećinu na Kalemegdanu, a organizatore demonstracija prebacio u Zemun.[4]

Kao potporučnik je učestvovao u zaveri protiv kralja Aleksandra Obrenovića u Majskom prevratu 1903. godine. Komandovao je vodom, koji je streljao braću kraljice Drage.[1] Braća kraljice Drage naglo su napredovala u vojsci. Nikola Lunjevica bio je poznat po bahatom ponašanju, skandaloznim pijanstvima i uvredama ostalih oficira koje su se prepričavale po gradu, dok je Nikodije spominjan kao budući kralj Srbije. Zbog svih ranijih ponižavanja vojske i naroda, od trenutka hapšenja pa sve do streljanja Tankosić im se ironično obraćao sa „Vaša veličanstva“.[5]

Četnički vojvoda[uredi | uredi izvor]

Voja Tankosić 1911.
Četnički vojvoda Vojislav Tankosić

Krajem XIX veka na teritoriji Raške, Kosova i Metohije i Makedonije bio je učestao teror Turaka i Arbanasa prema srpskom i bugarskom stanovništvu. Paljenja sela, silovanja, ubijanja čitavih porodica postala su gotovo svakodnevica. Narod se spontano organizovao u čete, po ugledu na nekadašnje hajduke, ali u borbama nisu imali značajnijih uspeha. Vođe srpskih četa često su se obraćale Beogradu za pomoć, ali je ona izostajala sve do 1903. godine kada počinje organizovana četnička akcija. Tankosić se priključio pokretu od samog početka baveći se izviđanjem terena, crtanjem mapa, upoznavanjem seoskih prvaka, mentaliteta i navika stanovništva često prerušen kao trgovac žita. Obučavao je i naoružavao dobrovoljce koji su bili oduševljeni njegovim ratničkim veštinama. Za Srbe u Makedoniji je naročito bila teška 1905. godina. Tokom prvih meseci te godine, u Makedoniji je registrovano oko 800 ubistava Srba, preko 70 zapaljenih kuća - nekad sa čitavim porodicama u njima, 4 zapaljena manastira, a bilo je mnogo neregistrovanih klanja i silovanja.[6]

U svojstvu člana komitske organizacije Tankosić je upućen zimi 1903/04 u Skoplje, Bitolj i Solun, gde je radio na organizovanju komitskih akcija u Makedoniji.[7] Tankosić je važio za jednog od najodvažnijih komitskih vojvoda i za dobrog strelca. Naime, još na studijama je postao poznat po dobijanju opklade u kojoj je ugasio plamen sveće iz brzometke sa 50 metara udaljenosti. Kasnije će „gašenje plamena“ biti omiljena zabava njegovih vojnika.[5]

Učestvovao je 16. aprila 1905. u borbi na Čelopeku kraj Kumanova u četi vojvode Savatija Miloševića.[1] Iste godine postaje vojvoda i obrazuje svoju četu u kojoj je nametnuo nezapamćenu disciplinu. Surovo je kažnjavao uhode i dezertere, kao i zarobljenike. Nakon njegove naredbe (koju su posle primenile i druge vojvode) da će sve muške glave u porodici biti "javno batinane ukoliko dozvole da im žensku decu siluju“, broj silovanja se drastično smanjio.[8]

Nešto kasnije komandovao je četom u bici na Velikoj Hoči.[1] Nakon toga nastupilo je zatišje zbog srpsko-bugarske carinske unije sklopljene 6. jula 1905, pa je Tankosić povučen u Srbiju, gde je bio odlikovan Ordenom Karađorđeve zvezde.[1] Od druge polovine 1905. do oktobra 1907. pohađao je i završio Višu vojnu akademiju. Godine 1907/1908. bio je šef gorskog štaba Istočnog Povardarja, što će reći komandant svih četa na potezu od srpske granice do Vardara. Vodio je napad na bugarsku četu u selu Stracinu 1908. što umalo nije izazvalo srpsko-bugarski rat. U Beograd se vratio jula 1908.

Zahvaljujući ratnim uspesima stekao je veliku popularnost u Beogradu toliko da su se štampale razglednice sa njegovim likom ili sa slikom njegove čete. Živeo je boemskim životom, voleo je piće i žene, ali se nikada nije ženio govoreći da je „venčan za Srbiju“. Proganjao je kradljivce i korumpirane političare prema kojima se ponašao kao prema svojim neprijateljima.[9]

Crna Ruka[uredi | uredi izvor]

Posle austrougarske aneksije Bosne i Hercegovine, formirao je u Prokuplju četničku školu u kojoj su pripremani dobrovoljci za izvršavanje specijalnih zadataka u Bosni i Hercegovini. Širio je mrežu u Bosni i Hercegovini i regrutovao je dobrovoljce za sukob koji se smatrao neminovnim.[1] To je bilo u suprotnosti sa politikom srpske vlade, koja se bojala Austrougarske.[1] U svim gradovima Srbije organizovani su regrutni centri tako da je uskoro bilo oko 5.000 dobrovoljaca.[1] Ove i slične akcije bile su podržane od strane srpske elite čak i novčano, a Tankosić i njegovi saradnici su proneveru novca kažnjavali smrću.[10] Austrijska i mađarska štampa su izveštavale da u Srbiji ima spremnih 1.000 četa od po 20 dobro obučenih četnika, a da nose po dve puške da bi drugu mogli da dadnu pobunjenicima u Bosni.[1] Međutim kada je Srbija 1909. priznala aneksiju raspustio je logor za obuku dobrovoljaca u Ćupriji.[1] Ipak stečena vojna znanja dobrovoljaca će biti korisna u predstojećim ratovima. Bio je član "Mlade Bosne". Jedan je od osnivača organizacije Ujedinjenje ili smrt (popularno zvane "Crna ruka"). Zajedno sa Bogdanom Radenkovićem i Ljubom Jovanovićem Čupom napisao je ustav organizacije, čiji cilj je borba za ujedinjenje srpstva.[1]

Balkanski ratovi[uredi | uredi izvor]

Pred izbijanje rata marta 1912. prekomandovan je u štab graničnih trupa, sa ciljem da obučava dobrovoljce.[1] Dolazili su mu dobrovoljci iz svih srpskih krajeva. Tankosić je bio veoma strog pri selekciji, pa je od 2.000 odabrao samo 245 dobrovoljaca.[1] Tada je odbio Gavrila Principa zbog slabe konstitucije.[1] Pred izbijanje rata srpska vlada je pokušala da iskoristi Arnaute protiv Turaka, pa je Tankosić odlazio na Kosovo i doturao oružje arnautskim vođama.[1] Sa Isom Boljetincom predvodio je Arnaute juna i jula 1912. tokom njihovoga sukoba sa Turcima kraj Mitrovice.[1] Podrška Boljetinca bila je obezbeđena tako što mu je Tankosić oteo dva sina i prebacio ih u Kuršumliju, gde su ostali sve dok se rat nije završio.[11]

U Prvom balkanskom ratu komandovao je Lapskim četničkim odredom. Tankosićev Lapski odred otpočeo je operacije u turskoj pozadini dva dana pre izbijanja rata kod karaule Merdare, četničko-arnautska čarka razvila se u prvu bitku u Prvom balkanskom ratu. Izgleda da je samoinicijativno započeo rat bez odobrenja nadležne komande.[1] Postoji mogućnost da se Crna ruka bojala dogovora Turske i balkanskih saveznika, koji bi odložio oslobađanje srpskih prostora.[1] Četnici su vodili borbu tri dana sve dok se nije uključila srpska redovna vojska. Srpska vojska odnela je pobedu, a Tankosićevi četnici prvi su ušli u Prištinu.[12] Tankosićevi četnici su na taj način otvorili vrata srpskoj vojsci da oslobodi Kosovo, a Tankosić je bio odlikovan Karađorđevom zvezdom sa mačevima i unapređen u majora.[1]

Prvi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Major Vojislav Tankosić

Zajedno sa ostalim članovima Crne ruke vršio je pritisak na srpsku vladu Nikole Pašića pred Bukureški mir 1913. Vlada je pokušala da penzioniše Tankosića i Apisa, ali kralj se nije složio. Sukob vojnih i civilnih vlasti tinjao je tokom 1913. i eskalirao je tokom 1914, tako da su određenim ministrima upućivali i otvorene pretnje.[1]

Posle Sarajevskog atentata 1914. austrougarska vlada ga je u ultimatumu upućenom srpskoj vladi smatrala odgovornim za atentat, zbog čega je bio pritvoren u štabu Dunavske divizije I poziva. Njegova četa se ulogorila ispred zatvora, pod komandom vojvode Jovana Babunskog sa puškama u rukama, bombama i kamama oko pojasa, spremni za borbu do poslednjeg, što je zabrinulo i neke više oficire. Kako Austro – Ugarska nije dostavila ni jedan dokaz da je on organizator Sarajevskog atentata, Tankosić je pušten 26. jula.[13]

Po izbijanju Prvog svetskog rata postao je komandant Dobrovoljačkog odreda u Beogradu. Interesantno je da je on lično insistirao kod vojvode Putnika da dozvoli Milunki Savić da bude jedan od njegovih četnika. Tokom prvih dana napada na Beograd komite su pružale otpor neprijatelju, hvatale sumnjive osobe (špijune) i lažne četnike koji su maltretirali i pljačkali narod. Lažni četnici su uhvaćeni na Torlaku i potom javno batinani u centru grada. Ovaj događaj je na Solunskom procesu korišćen kao dokaz protiv Apisa, a posle rata, u režimskim listovima, i za predstavljanje Tankosića kao drumskog razbojnika. Po njegovom naređenju grupa četnika je prešla Savu u noći između 4. i 5. avgusta 1914. zarobila austro-ugarske stražare, obukla ih u komitsko odelo i poslala ka Zemunu, dok su na stražarnicu okačili srpsku zastavu. Tankosić je čak sledećeg dana sedeo u kafani u Zemunu i obučen u austrijsku uniformu posmatrao austrougarske vojnike.[14]

Naredbom vrhovne komande 1914. formirana su četiri četnička odreda koje su predvodili Vojislav Tankosić, Vojin Popović – vojvoda Vuk, Velimir Vemić i Kosta Todorović, svi članovi organizacije „Ujedinjenje ili smrt“ poznatije kao Crna ruka. Selekciju komandanata obavio je Apis, a ove jedinice slate su isključivo na mesta gde su se odigravale najkrvavije bitke.[15]

Tankosićev Rudnički četnički odred poslat je u rejon Zvornika gde je uspešno odbio napade, a onda i prešao Drinu i krenuo u osvajanje, što je iznenadilo i Vrhovnu komandu. Za vreme bitke na Drini 1914. komandovao je posebnom četom dobrovoljaca i četnika u sastavi Limskog odreda u istočnoj Bosni, potom kod Loznice, Krupnja, na Mačkovom kamenu i dr. Tokom bitke na Mačkovom kamenu Tankosićev odred priključen je Dunavskoj diviziji, a potom Ljubovijskom odredu gde su dobili naredbu da izdrže napad po svaku cenu „nožem jer municije nema“. Gubici su bili veliki i u jednom trenutku Tankosić je povukao svoje komite „jer niko od njih nije imao snage da hoda, a komandantu Ljubovijskog odreda rekao je, ležeći na zemlji, da je toliko umoran od borbe, da nema snage ni da ustane. Brze reakcije, upadi s leđa i diverzije bili su specijalnost četnika, pa su ovi ratnici često pešačili najmanje 30km dnevno kako bi izvršili zadatak koji je prethodio napadu regularne vojske“.[16] Najmlađi vojnik u Tankosićevoj četi imao je 19 godina, a najstariji 32, mada je među četnicima bilo i dečaka u uniformi koji zbog svoje mladosti nisu vođeni u evidenciji boraca.

Pogibija[uredi | uredi izvor]

Za vreme povlačenja srpske vojske 1915. kao komandant bataljona smrtno je ranjen u Igrištu kod Velikog Popovića 31. oktobra 1915. Od posledica ranjavanja, umro je 2. novembra 1915. u svojoj 35. godini[1] života u Trsteniku. Njegovi vojnici su ga odneli i zakopali[1] tajno na Trsteničkom groblju, ali su Austrijanci ipak uspeli da ga pronađu, otkopaju i nakon ustanovljivanja identiteta, slikaju leš, kako bi uverili javnost da je ipak mrtav. Uz sliku groba i leša, objavljen je i tekst u kome su, osim obaveštenja kako je „došao kraj Voji Tankosiću“, pominjani prestolonaslednik, ultimatum njihove vlade, kao i detalj o tome da je Tankosića, pogibijom u njihovoj balkanskoj ofanzivi sustigla kazna. Rudolf Arčibald Rajs u svojoj knjizi "Šta sam video i proživeo u velikim danima" piše da su Austrijanci zatim mrtvog Tankosića obesili.[17] Posmrtne ostatke prenela je njegova majka Milja, uz pomoć Udruženja srpskih četnika i sahranila na beogradskom Novom groblju 8. oktobra 1922. godine.[1][18] Grob mu se danas nalazi na IV parceli, u trećem redu, grobno mesto broj 6.[19]

Na nadgrobnom spomeniku su uklesani stihovi:

Venac besmrtne slave
srpska ti vila plete,
nad tvojim grobom, Vojo,
komitske plaču čete

Priznanja[uredi | uredi izvor]

  • Odlikovan je mnogim odlikovanjima za iskazanu hrabrost. - Karađorđeva zvezda sa mačevima 4. reda - ukaz FAbr. 7902 od 08.09.1904.[20]
  • Jedna ulica u beogradskoj opštini Vračar nosi ime Vojvode Tankosića[21]
  • Jedna ulica u Nišu nosi ime Vojvode Tankosića[22]
  • Ulice u mnogim mestima u Srbiji nose nazive po Vojislavu Tankosiću
  • U Trsteniku, gde je Vojislav Tankosić preminuo, jedna ulica nosi njegovo ime i nalaze se spomenik i spomen ploča
  • Selo Tankosić na Kosovu je nazvano u njegovu čast
  • Naselje Tankosićevo, u mestu Kisaču pored Novog Sada, nazvano je u njegovu čast
  • Kada je poginuo imao je čin majora srpske vojske
  • U Kisaču je 7. novembra 2021. godine otkriven spomenik Vojislavu Tankosiću.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Negde stoji 1881, Enciklopedija Jugoslavije, 8, JLZ, Zagreb (1971), pp. 318; V. Kazimirović, Crna ruka, Kragujevac (1997), pp. 354
  2. ^ Na nadgrobnom spomeniku na Novom groblju u Beogradu upisani su 16. septembar 1880 i 17. oktobar 1915., a u izvoru[1] 29. septembar 1880. i 20. oktobar 1915. Pod pretpostavkom da je majka znala datum rođenja svog deteta, pretpostavlja se da je datum u izvoru[1] (29. septembar) rezultat lošeg preračunavanja u grgorijanski kalendar

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u f h c č Milorad Belić, Komitski vojvoda Vojislav Tankosić, Međuopštinski istorijski arhiv, Valjevo (2005) ISBN 86-80613-07-H, Pristupljeno 17. 4. 2013.
  2. ^ Istorija Jugoslavije, grupa autora, Prosveta, Beograd 1972. — pp. 376
  3. ^ Vladimir Dedijer, Sarajevo 1914, Prosveta, Beograd 1966. pp. 479
  4. ^ Slaviša Pavlović, Ratnici crne ruke - besmrtna prethodnica, Novi Sad 2017, str 17
  5. ^ a b Slaviša Pavlović, Ratnici crne ruke - besmrtna prethodnica, Novi Sad 2017, str 18
  6. ^ Slaviša Pavlović, Ratnici crne ruke - besmrtna prethodnica, Novi Sad 2017, str 19 - 23
  7. ^ Stanislav Krakov, Plamen četništva, Beograd 1930, 103-104; http://www.srpsko-nasledje.rs/sr-c/1998/12/article-11.html Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. novembar 2015)
  8. ^ Slaviša Pavlović, Ratnici crne ruke - besmrtna prethodnica, Novi Sad 2017, str 23
  9. ^ Slaviša Pavlović, Ratnici crne ruke - besmrtna prethodnica, Novi Sad 2017, str 26
  10. ^ Slaviša Pavlović, Ratnici crne ruke - besmrtna prethodnica, Novi Sad 2017, str 27
  11. ^ Slaviša Pavlović, Ratnici crne ruke - besmrtna prethodnica, Novi Sad 2017, str 31
  12. ^ Ilustrovana ratna kronika Beograd 1912.
  13. ^ Slaviša Pavlović, Ratnici crne ruke - besmrtna prethodnica, Novi Sad 2017, str 37
  14. ^ Slaviša Pavlović, Ratnici crne ruke - besmrtna prethodnica, Novi Sad 2017, str 38-39
  15. ^ Slaviša Pavlović, Ratnici crne ruke - besmrtna prethodnica, Novi Sad 2017, str 39
  16. ^ Slaviša Pavlović, Ratnici crne ruke - besmrtna prethodnica, Novi Sad 2017, str 41-42
  17. ^ Rajs, Rudolf Arčibald (1991). Šta sam video i proživeo u velikim danim. Beograd: Dereta. str. 80. 
  18. ^ "Politika", 9. okt. 1922, str. 4
  19. ^ Novo groblje, Znamenite ličnosti, Vojislav Tankosić Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. jul 2013), Pristupljeno 11. 11. 2012.
  20. ^ „Službeni vojni list”. 08. 09. 1904. Pristupljeno 09. 11. 2022. 
  21. ^ Branko Ciga Milenković, Beograd-ljudi i ulice, Beostar, Beograd, 1998.
  22. ^ nadji.info : Ulica Vojvode Tankosića, 18000 Niš - Medijana[mrtva veza], Pristupljeno 5. 4. 2013.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Vojislav Tankosić na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Војислав_Танкосић&oldid=27739220”