Grb Beograda

Beograd
Verzije
Srednji grb
Veliki grb
Detalji
Nosilac	Grad Beograd
Autor(i)	Đorđe Andrejević Kun je nacrtao grb 1931. godine

Grb Beograda je zvanični simbol Grada Beograda i postoji u tri nivoa — kao Osnovni ili Mali, Srednji i Veliki grb.

Istorija heraldičkog predstavljanja Beograda je duga i seže do vremena kada je grad prvi put postao srpska prestonica za vreme Despota Stefana Lazarevića kada se ovaj simbol prvi put indirektno pominje u Despotovom Žitiju. Prvi poznati heraldički uobličen grb grada se pojavljuje u XVI veku i najverovatnije je ugarskog porekla. No, kao i sama istorija grada, tako je i njegov grb bio nestalan. Kako je grad prelazio iz ruke u ruku različitih osvajača, tako se i njegovo heraldičko predstavljanje menjalo — bilo da grad uopšte nije imao svoj grb kao pod Osmanlijama, ili da je dobio sasvim novi pod Austrijancima.

Istorija grba Beograda koji je danas u upotrebi je počela 1931. godine kada je zvanično izabran, nakon konkursa na kome je pobedio rad Đorđa Andrejevića Kuna. U socijalističko doba grb je zanemarivan, da bi nakon demokratskih promena 90-ih godina doživeo svoju reafirmaciju, a od 2000-ih je i reorganizovan u tri stepena, kakav je i danas u upotrebi.

Upotreba grba Beograda je regulisana Statutom grada i posebnim gradskim propisima koji detaljno uređuju i sankcionišu upotrebu grba u različitim prilikama i na različitim mestima.

Blazon

Grb grada Beograda koristi se u tri nivoa — kao osnovni, srednji i veliki grb. Statutom grada Beograda, ovaj simbol grada je definisan na sledeći način:

Osnovni grb

Blazon Osnovnog grba:

„ Osnovni grb grada je štit barokne forme, na plavom polju je srebrni, kamenom ozidani grad zakošenih zidina sa kruništem sa četiri zupca i dve ugaone konzolne kule motrilje koničnih krovova sa po jednim uskim crno ispunjenim prozorom nadovezane na spoljni par zubaca kruništa. Nad kruništem grada, između kula motrilja i iznad u polje otvorene dvokrilne srebrne kapije od talpi sa po dve horizontalne grede za učvršćenje kroz čiji se lučni otvor sa klinastim temenim kamenom vidi plavetnilo neba, izdiže se dvospratna srebrna, kamenom ozidana, kula sa trozubim kruništem i sa po dva crno ispunjena pravougaona prozora na svakom spratu. Grad počiva na eskapiranom crvenom tlu iznad dve talasaste srebrne grede, koje predstavljaju reke Savu i Dunav. Na donjoj udesno brodi zlatna antička trirema sa tri jarbola sa razapetim srebrnim četvrtastim jedrima i crnim užadima i sa srebrnim kružnim otvorima na trupu u tri reda iz kojih izlaze crna vesla koja su uronjena u reku, i to u gornjem redu tri, u srednjem četiri, a u donjem redu dva vesla. ”

Srednji grb

Blazon Srednjeg grba:

„ Srednji grb je istovetan Osnovnom grbu, ali je štit nadvišen zlatnom bedemskom krunom sa pet vidljivih merlona i sa istom takvom dijademom ukrašenom rubinima, safirima i smaragdima. ”

Veliki grb

Blazon Velikog grba:

„ Veliki grb se sastoji od srebrnog dvoglavog orla u poletu, zlatno oružanog i isto takvih nogu i jezika. Orao u desnoj kandži drži srebrni mač zlatnog balčaka i jabuke, a u levoj plodnu prirodnu granu masline. Na grudima orla je Osnovni grb grada, a iznad orla zlatna bedemska kruna sa pet vidljivih merlona i sa istom takvom dijademom ukrašenom rubinima, safirima i smaragdima. Ispod orla su dve lučno postavljene plodne zlatne grane hrasta preko čije se ukrsnice nalazi prvi poznati grb grada (štit razdeljen, gore u crvenom iz razdeone linije izdiže se srebrno bedemsko krunište sa tri merlona, od kojih su dva bočna nadvišena zlatnim patrijarškim trolisnim krstovima, a srednji kružnom dvospratnom srebrnom kulom sa kruništem i sa po dva lučna poljem otvorena prozora na svakom spratu, a dole tri puta razdeljeno crveno i srebrno). Sa obe strane štita, preko rečenih hrastovih grana su odličja dodeljena gradu u prirodnim bojama i sa odgovarajućim trakama, i to bliže štitu desno Orden Karađorđeve zvezde s mačevima 4. stepena, a levo Orden narodnog heroja. Dalje od štita, desno je francuski Orden legije časti 5. stepena, a levo čehoslovački Ratni krst 1914—1918. Sva pomenuta odličja prikazana su u aversu. ”

Upotreba

Upotreba i zaštita grba Beograda je uređena Statutom grada i „Odlukom o upotrebi imena, grba i zastave grada Beograda“, kao i zvaničnim Uputstvom za upotrebu koje je doneto na osnovu Odluke o upotrebi i kojim se bliže određuje ova tematika. Normativni okvir za uređivanje tematike gradskog grba predstavlja „Zakon o lokalnoj samoupravi“ Srbije koji propisuje da „Jedinica lokalne samouprave samostalno u skladu sa ovim zakonom utvrđuje svoje simbole (grb i zastavu), i njihovu upotrebu.“

Grb Beograda može se upotrebljavati na način kojim se ne narušava ugled Grada, i to samo u obliku i sadržini koji su utvrđeni Statutom. Nije dozvoljena neprimerena i nedolična upotreba, to jest na način koji vređa javni moral i ugled građana Beograda. Upotreba je dozvoljena uz saglasnost Skupštine grada koju ova donosi na osnovu stručnog mišljenja posebne „Komisije za davanje stručnog mišljenja o upotrebi imena, grba i zastave Grada“, koju obrazuje Gradonačelnik i koja se sastoji od predsednika i četiri člana u mandatu od četiri godine.

Etalon (izvornik) Osnovnog, Srednjeg i Velikog grba grada i grafički standard za njihovo prikazivanje, na osnovu kojih se oblikuje grb grada pre nego što se pusti u upotrebu, i koji se čuva u gradskoj upravi, je utvrđen Odlukom o upotrebi.

Zabranjena je upotreba grba ako je oštećen ili je svojim izgledom nepodoban za upotrebu, kao i grba kojem su izmenjeni pojedini elementi, ali svojim izgledom asocira na grb Grada. Upotreba grba Grada u umetničkom stvaralaštvu i u vaspitno – nastavne svrhe slobodna je, pod uslovom da se ne protivi dobrom ukusu, društvenim i moralnim normama, heraldičkoj praksi, tradiciji i zvaničnoj Odluci o upotrebi.

Kad je reč o privrednoj aktivnosti, pravna regulativa je tu usmerena ka dvema situacijama: apsolutnoj zabrani i mogućnošću upotrebe uz prethodno odobrenje. Apsolutna zabrana se ogleda u zabrani upotrebljavanja grba Grada kao robnog ili uslužnog žiga, uzorka ili modela, niti kao bilo koji drugi znak za obeležavanje robe ili usluga; Druga situacija se odnosi na mogućnost da se pravnom licu, odnosno preduzetniku, izuzetno da saglasnost da Osnovni grb Grada upotrebi kao ukras, kao deo nezaštićenog znaka ili u komercijalne svrhe. Saglasnost na upotrebu Osnovnog grba Grada pravnom licu, odnosno preduzetniku, može se dati ukoliko je delatnost pravnog lica, odnosno preduzetnika, od značaja za Grad. Davanje saglasnosti je u nadležnosti Skupštine grada, a uslovi i cela procedura su uređeni Odlukom o upotrebi.

60. Osnovni grb Beograda na autobusu Gradskog saobraćajnog preduzeća

63. Srednji grb Beograda na ulazu u zgradu Gradske uprave grada

Kad je o službenoj upotrebi grba reč, Odluka o upotrebi i Uputstvo propisuju sledeće:

„ Pravo da koriste grb grada imaju organi grada, zvanični predstavnici i delegacije grada u službene svrhe i u formi propisanoj etalonom.

Osnovni grba grada mogu da koriste gradske opštine i mesne zajednice na teritoriji Grada u službene svrhe i u formi propisanoj etalonom (izvornikom).
Osnovni grb Grada mogu da koriste organi, službe, javna preduzeća, ustanove, organizacije i druga pravna lica čiji je osnivač Grad, u službene svrhe i u formi propisanoj etalonom (izvornikom). (sl. 60, 61 i 62)
Osnovni grb Grada mogu službeno da koriste i reprezentativni sindikati organa uprave.

Srednji grb grada koriste:

1. odbornici Skupštine Grada,
2. Gradska uprava, i
3. pomoćnici gradonačelnika Grada Beograda. (sl. 63 i 64)

Veliki grb grada koriste:

1. predsednik Skupštine grada,
2. zamenik predsednika Skupštine Grada,
3. gradonačelnik,
4. zamenik gradonačelnika i
5. članovi Gradskog veća.

”

Način i oblik konzumacije ovog prava upotrebe grba je precizirano Odlukom o upotrebi. U svim slučajevima službene upotrebe grba mora se prethodno pribaviti mišljenje Službe za informisanje grada o izgledu i načinu isticanja grba.

O sprovođenju ovih pravila staraju se organizacione jedinice Gradske uprave nadležne za poslove privrede i informisanja, dok je za inspekcijski nadzor za njihovo sprovođenje zadužena komunalna inspekcija. U skladu sa tim, komunalnom inspektoru su poverena ovlašćenja da, kada utvrdi da se grb ili zastava Grada koriste suprotno odredbama Odluke o upotrebi, rešenjem zabrani upotrebu grba i zastave Grada i, po pravilu, naloži uklanjanje sa objekta i predmeta na kojima su istaknuti i druge mere radi otklanjanja utvrđenih nedostataka. Osim komunalne inspekcije i komunalna policija je nadležna za sprovođenje upotrebe i zaštite gradskog grba, i to u njegovom kaznenom domenu. Tako, komunalna policija ima pravo da novčano kazni za prekršaj pravno lice koje koristi grb, a ne poštuje Odluku o upotrebi. U zavisnosti od ozbiljnosti prekršaja novčana kazna varira u visini i detaljno je utvrđena Odlukom.

Pravila za isticanje gradskog grba propisuju da grb Beograda ima prioritet u prikazivanju u odnosu na sve druge grbove i ambleme osim na grb više političke zajednice, kao na primer grba države. Načelno govoreći, prioritetno mesto isticanja grba je sa desne strane od centra, odnosno na levoj strani kada se gleda u kompoziciju. Odlukom i Uputstvom za upotrebu su ova pravila dodatno, minuciozno, razrađena i detaljno predviđaju položaj grba u različitim situacijama i shematskim pozicijama (mesto grba sa drugim grbovima u krugu, polukrugu, koloni, vrsti itd.).

Istorija

S obzirom na starost grada kao ljudskog staništa koja se meri milenijumima, te središnjeg mesta u politici, ekonomiji i duhovnosti jednog naroda koja se meri vekovima, Beograd iznenađujuće ima mlad grb. Razlog ovome leži u samoj burnoj istoriji Beograda, koju karakterišu diskontinuiteti i vrtoglavi obrti zbog čega i nije mogla da se razvije kontinuirana stara heraldička predstava. Tako se na svojevrstan način kroz istoriju ovog konkretnog beogradskog znamenja može u dobroj meri i odslikati uopšte istorija celog grada.

Konkretno najskoriji takav istorijski diskontinuitet, koji se odnosi na stvaranje današnjeg, relativno skorog, gradskog grba, pak, nije proizvod nepostojanja bilo kakve urbane heraldičke tradicije u trenutku njegovog kreiranja 1931. godine, već je rezultat tadašnjeg generalnog stava i shvatanja da Srbi nisu imali srednjovekovnu heraldiku i da — ako se igde nađu tragovi koji svedoče suprotnom — oni moraju biti posledica tuđih uticaja, te su stoga neprimereni potrebama, shvatanjima i poimanju srpske nacionalne i konfesionalne osobenosti. Premda je ovakva interpretacija istorijske prošlosti imala legitimitet i u njoj je više od zrna istine, docnije je od strane istorijske nauke i heraldike odbačena kao neopravdana.

Grb Beograda je, po svoj prilici, uzevši celokupnu njegovu istoriju, najstariji gradski grb na području Srbije.

„Despotov grb”

Imajući u vidu starost grada, njegov geografski položaj i strateški značaj, nije nemoguće da je Beograd svoj prvi grb stekao pre najranijeg izvora u kome se prvi put indirektno pominje — delu Konstantina Filozofa „Žitije despota Stefana Lazarevića”. Kao važno utvrđenje i sedište moćnog garnizona mogao je slediti brzi razvoj municipalne heraldike u Ugarskoj, na čijoj se teritoriji prvi grbovi naselja javljaju tokom 13. veka. No, zbog nepostojanja izvora, sve ovakve tvrdnje ostaju u domenu spekulacije.

1. Stefan Lazarević
(detalj freske iz manastira Kalenić, oko 1413. godine)

Kao prethodno rečeno, prvi podatak o grbu Beograda potiče iz 15. veka, u „Žitiju despota Stefana Lazarevića” Konstantina Filozofa. Reč je o periodu kad je grad bio prosperitetna srpska prestonica pod despotovom vlašću sa moćnim zidinama, kulama i dvorcima nad Savom i Dunavom. Govoreći o vremenu kad je grad došao pod vlast srpskog vladara, Konstantin veli:

„ [...] A dade [Despot] i oslobođenje gradu ovome od svakih nameta, i dade povlastice svima sa svakom sigurnošću da se ne pokolebaju. U povelji koja o tome govori bile su navedene sve blagodeti Božje koje su bile na njemu, zatim o slobodi od porobljavanja, i pečat zlatni dade ovima, koji ima na sebi sliku grada, da koji hoće da učini kakvu kupovinu u bilo kom kraju, dobije knjigu sa pečatom koja pokazuje da je stanovnik toga grada, te da ne daje nigde carine niti plaća prolaza. [...] ”

2. Grb despota Stefana prema „Hronici sabora u Konstanci” Ulriha Rihentala, oko 1420. godine

3. Rekonstrukcija hipotetičnog grba Despota Stefana kao člana Društva Zmaja; Ordenski znak (znak Društva), zadavljeni zmaj, okružuje štit. (autor: Aleksandar Palavestra).

Nažalost, ovaj pečat nije očuvan, niti postoje drugi dokumentarni ili arheološki podaci koji bi osvetlili sfragističke i verovatne heraldičke detalje pečata, van onoga što je Konstantin Filozof opisao, stoga ostaju samo pretpostavke da je predstava grada na pečatu bila heraldička. Pak, velika verovatnost tačnosti ovakve pretpostavke, leži u samoj biografiji despota Stefana Lazarevića. Despot je bio čovek svoga vremena, široko obrazovan i daleko jače upućen na kontakte sa severnim i zapadnim susedima od prethodnih srpskih vladara. Po svemu sudeći, poznavao je heraldiku, značaj i ulogu grba bolje od svojih prethodnika. Kao vitez Ordena pobeđenog zmaja cara Žigmunda uživao je znatne heraldičke privilegije, i kao ostali vitezovi ovog ordena, nije se moglo desiti da ne bude dobro informisan o bitnim elementima heraldičke veštine i prava.

4. Ćirićeva rekonstrukcija Despotovog pečata i grba grada na njemu. Rekonstrukcija je bazirana na premisi da je slika na pečatu doslovno izgledala kao Beograd tog vremena.

5. Druga Ćirićeva rekonstrukcija koja anticipira simboličnu sliku grada na pečatu, a ne doslovnu. Ova rekonstrukcija donekle podseća na grb iz Brokhausove enciklopedije.(v. ispod)

Profesor Miloš Ćirić u svojoj heraldičkoj studiji o grbu Beograda, iznosi svoju rekonstrukciju grba Beograda sa despotovog pečata, koju je uradio na osnovu sačuvane građe o izgledu grada iz despotovog vremena, te na osnovu izgleda grada na tadašnjim pečatima sličnog vizuelnog sadržaja — pečatu Radoslava Pavlovića iz 1432. i pečatu Dubrovačke republike iz 1436. (sl. 4) Osim ove rekonstrukcije, koja počiva na premisi da je „slika grada” sa pečata doslovno shvaćena (panoramski prikaz slika zidina), Ćirić je izradio još jedni rekonstrukciju koja anticipira da je „slika grada” simbolična, a ne doslovna. (sl. 5)

Heraldičar Dragomir Acović je mišljenja da, kakav god da je pečat bio, njegov „obraz” nije morao obavezno da liči na stvarni izgled grada toga vremena, niti je morao da obavezuje Despotove naslednike, pogotovo ne one među njima koji su dolazili iz područja za znatnom heraldičkom tradicijom, kao što je na primer grof Celjski, ali da bi bilo duhu vremena priličnije da je Despotov heraldički pečat poštovan i korišćen u izvornom obliku. Ovaj autor je i stava da je pretpostavljeni izgled Despotovog pečata veoma sličan izgledu prvog heraldički uobličenog grba Beograda iz XVI veka. (v. opširnije ispod, sl. 9)

Otkad ih je spomenuo Konstantin Filozof na „slici grada”, motiv grada i gradskih zidina će dosledno ostati zajednički imenitelj svih potonjih znamenja Beograda, iako raznovrsnih po poreklu i političkim značenjima.

Prva predstava grba

7. Grb Beograda prema Fugerskom ogledalu časti, štampano izdanje iz 1668. godine, rađeno po bečkom fragmentu rukopisa iz 1555. rađenog za Hansa Jakoba Fugera od Pfirta i Taufkirhena.
(Za položaj grba sa drugim grbovima u rukopisu, vidi sliku 8)

Prva poznata heraldički uobličena predstava beogradskog grba pojavljuje se u XVI veku i nalazi među trideset hiljada grbova i pečata u Fugreskom ogledalu časti (nem. Fugger'sche Ehrenspiegel) — velikom, višetomnom korpusu katalogizovanih grbova i pečata nastalom oko 1555. godine, a nazvano po poznatoj augzburškoj bankarskoj i kneževskoj porodici Fuger od Babenhauzena. (sl. 6, 7, i sl. 8)

Blazon: Štit je horizontalno razdeljen; u gornjoj crvenoj polovini štita dominira klasična heraldička srebrna kula (bez kapije) sa četiri prozora, koja se završava sa tri zupca; sa obe strane kule simetrično su postavljena dva zlatna patrijaršijska krsta; donja polovina štita predstavlja zid tvrđave koji se završava zupčastim grudobranima, a u čijem su podnožju, na crvenom, dve srebrne grede.

Zanimljivo je da se u ovom grbu, uz srebrni (beli) grad, uvodi još jedan važan heraldički element — crveno podnožje tvrđave s dve horizontalno postavljene srebrne grede, koje su i u 16. veku, kao i danas, simbolizovale Dunav i Savu.

9. Grb Beograda u Valvazorovom kodeksu;
Prema mišljenju Acovića prvi grb grada na Despotovom pečatu je bio identičan ovom grbu.

U heraldici se pretpostavlja da je grb ugarskog porekla — imajući u vidu da je heraldika do Srba dolazila ili preko Ugarske, ili preko dalmatinske heraldičke transkripcije odgovarajuće mletačke tradicije. Na ovakvo poreklo grba upućuje i upadljiva sličnost grba sa savremenim grbom Budima. Oba ova grba su prikazana u Valvazorovom kodeksu (Opus insignium armorumque...;), nastalom 1687/1688, na tabli #303. (sl. 10) Premda je moguće i da je reč o čistoj slučajnosti, sličnost se ne da osporiti.

U kapitalnom delu „Heraldika i Srbi”, Acović iznosi tezu — pozivajući se na iste motive na prikazu grba u Fugerovom ogledalu časti i Konstantinovog opisa koji su opstali do danas (krenalisani gradski bedemi, visoka kamena kula, dve grede kao aluzija na dve reke), te i na hronološku mladost Valvazorovog kodeksa i sličnost prikaza grba Beograda i Budima u njemu — da je upravo ovaj grb Beograda, iako vek mlađi od pomene u Žitiju, istovetan ili sličan sa opisom zlatnog pečata na kojem je „slika grada”, odnosno da on dosta govori o tome kako je izgledao prvi mogući model prvog poznatog grba na koji se Despot ugledao kad je darovao „pečat zlatni”.

Ovaj grb je opstao, uz manje izmene i stilske parafernalije koje su se menjale u skladu sa periodima mira ili rata, ili su poticale od nedovoljne informisanosti kartografa usled prelaska grada pod vlast Turaka — koji se na heraldiku nisu obazirali, niti se njome opterećivali — sve do sredine XVIII veka. Reč je o prikazu grba na vojnim mapama Beograda iz prve polovine XVIII veka, u kojima je grb često dopunjen parafernalijama orijentalne egzotike i osmanskog suvereniteta — panoplija kopalja i tugova, topovskih cevi i barjaka sa polumesecom, turbana iznad štita itd. (sl. 11 i 12)

11. Grb [tvrđave] Beograd prema Monatovoj karti (austrijska mapa-gravira) iz 1717. godine. Natpis na karti: Grundreis der Vestung Belgrad samt der Belagerung Anno 1717.

13. Grb Beograda prema O. T. fon Hefneru, Zibmaherov grbovnik

Austrijskim osvajanjem grada, Beograd dobija novi grb 1717. godine, a ovaj grb, premda zaboravljen sredinom veka, ponovo izlazi na svetlost dana zahvaljujući trudu mladog minhenskog istraživača Ota Titana fon Hefnera, pokretača monumentalne heraldičke biblioteke „Novi Zibmaher” (nem. Neuer Siebmacher). U okviru ove biblioteke se 1885. godine pojavljuje i tom posvećen gradskim grbovima u obradi fon Hefnera, N. Gauča i I. Klerikusa, koji se u svojoj ilustraciji grba pozivaju na Fugersko ogledalo časti kao izvor. (sl. 13 i 14) Odavde je grb, po svemu sudeći, iz zaborava izvukao istoričar Aleksa Ivić prilikom rasprave za grb grada 1931. godine.

Ipak, ovo znamenje je vremenom gotovo potpuno bilo palo u zaborav. Njegovo ugarsko poreklo ga je bilo, posve neopravdano, potpuno marginalizovalo i učinilo „politički nepodobnim”. Najstarije beogradsko znamenje je 1993. godine, kao svoje usvojila beogradska opština Stari grad. (sl. 15) Ovaj grb se danas nalazi i u sastavu velikog grba grada Beograda, kao simbol i podsetnik na heraldičku istoriju grada.

Austrijska uprava

16. Grb Beograda na austrijskom pečatu iz 1721. godine, za vreme njihove vladavine nad gradom.

Opsadom i potonjim osvajanjem Beograda u ratu protiv Turaka, grad pod Austrijancima dobija novi grb 1717. godine.

Blazon: Iznad tri džamije sa minaretima dvoglavi orao Svetog rimskog carstva u letu, uz devizu SUB UMBRA ALARUM TUARUM (u senci Tvojih krila)

Na svetlost dana je ovo znamenje izneo Aleksa Ivić 1910. godine, kada je u bečkom arhivu otkrio heraldički opis grba iz 1721. godine, gde je umesto grba bio priložen otisak pečata. Uz elemente grba pečat sadrži i kružnu cirkumskripciju koja glasi: GRSS. INSIGL DER STATT BELGRAD IN SERVIEN 1721. (sl. 16 i 17)

18. Predlog Aleksandra Virtemberškog za grb Beograda iz 1724. godine, zasnovan na antičkom medaljonu iz Taurunuma.

Guverner grada knez Aleksandar od Virtemberga 1724. godine Dvorskom ratnom veću podnosi dva predloga za grb grada. Prvi je bio istovetan postojećem grbu sa pečata, dok je drugi predlog bio „prastari grb varoši, iz doba rimskih careva”. (sl. 18 i 19) Prema pisanju Đorđa Stratimirovića reč je o predlogu koji se oslanjao na antički medaljon iz Taurunuma, sa prikazom rimskog legionara koji drži ruke na sapima bika i konja, ali i da ovaj predlog nije naišao na odobravanje. Dvorsko ratno veće je 9. maja 1725. godine donelo odluku da se postojeći grb delimično izmeni, tako što će se izostaviti deviza i tako što će postojeći pomenuti kružni natpis na pečatu biti promenjen novim natpisom: ALBA GRAECA RECUPERATA ANNO MDCCXVII („Beograd ponovo zadobijen leta 1717”).

Grb Beograda iz ovog perioda nedvosmisleno je bio ideološki motivisan. Prema mišljenju Acovića i heraldičara Aleksandra Palavestre, politička poruka koju je grb nosio i odluka o njegovoj izmeni se mogu okarakterisati kao paradigmatični za stanje i sudbinu Beograda i njegovog znamenja u ovom istorijskom razdoblju. Rimski orao koji natkriljuje grad, džamije umesto drevnih zidina i crkava, a posebno zamena devize uzvišenog porekla običnom političkom programskom formulom — prilikom koje je izostavljeno pominjanje Srbije, te zamena naziva Beograd pojmom „Alba Graeca”, najviše govore o sumornoj nacionalnoj neprepoznatljivosti i utilitarnom pristupu povremenog vladaoca sudbini Beograda.

No, kao ni austrijska vladavina gradom, ni ovaj jasno ideološki definisan grb nije drugo potrajao. Beogradskim mirom 1739. grad prelazi u ruke Turaka što je učinilo da trajanje ovog grba postane efemerno, kao uopšte i samo pitanje heraldičke predstave Beograda. Usledilo je dugo razdoblje u kojem Beograd nije imao svoj grb, kao ni želju da se takvo stanje promeni.

Kneževina i Kraljevina Srbija

20. Slika pečata beogradskog magistrata iz 1807. godine.

Ponovno uspostavljanje srpske vlasti nad Beogradom i definitivni odlazak Turaka za vreme vladavine kneza Milana, nisu doneli nikakvu novost u pogledu gradskog grba. U ondašnjoj Kneževini, i kasnije Kraljevini, grbovi naseljenih mesta su nepoznat fenomen. U službenoj upotrebi je grb Kneževine potpuno kompenzovao nedostatak specifičnog beogradskog heraldičkog znamenja. Ovakva situacija je nastala usled shvatanja da su opštinske vlasti — ogranak državne vlasti, a ne zasebni, autonomni entiteti (lokalna samouprava), pa stoga u službenoj korespondenciji i zvaničnim prilikama preuzimaju i koriste državna obeležja, a ne sopstvena. Pokušaj formiranja neke vrste znamenja lokalnih autoriteta se svodilo na upotrebu simboličnih ili alegoričnih slika na pečatima magistrata. U beogradskom slučaju ovo je najbolje ilustrovano na primeru pečata beogradskog magistrata iz 1807. godine koji je sam primer pomenute prakse preuzimanja državnog grba u lokalnoj upotrebi. (sl. 20)

21. Fiktivni grb Beograda prema Brokhausovoj enciklopediji iz 1898. godine;
Prema mišljenju Ćirića, koje podržava i Acović, pogrešna interpretacija ovog grba je posledica konfuzije oko imena mađarskog grada Sekešfehervara (Stoni Beograd) i Beograda. (sl. 25 i 26)
Ovaj grb se u stranim, ali i domaćim publikacijama u različitim intervalima pojavljivao sve do nakon Drugog svetskog rata kao navodni grb Beograda.

No, ono što u Srbiji i Beogradu nije nedostajalo niti ikoga zanimalo, u ostatku Evrope je izazivalo popriličnu konfuziju. Naime, u drugoj polovini 19. veka dolazi do snažne izdavačke delatnosti enciklopedija koje su upravo, premda na neobičan način, ukazale na ove manjkavosti srpske prakse kad je reč o municipalnoj heraldici. U skladu sa svojom uređivačkom politikom, enciklopedijski tekstovi velikih evropskih enciklopedija kao Larousse, Brockhaus, Mayer's Lexikon i druge, počinju bogato da se ilustruju, a odrednice o velikim ili značajnim gradovima se obavezno ilustruju gradskim grbom. Tako se ispostavilo da od evropskih prestonica jedino Atina i Beograd nemaju grb. Pomenute enciklopedije su ovaj problem rešile tako što su i Beogradu i Atini pripisale fiktivne grbove. (sl. 21, 22 i 23)

27. Predlog Đorđa Stratimirovića za grb Beograda iz 1895. godine.

Pošto su ove fikcije i kontradiktornosti duže vremena izazivale veliku zabunu, podstakle su javnu raspravu o grbu grada. Tako je 1895. godine, za tristotu godišnjicu spaljivanja moštiju svetog Save na Vračaru Đorđe Stratimirović izneo predlog za grb grada upravo sa likom svetog Save u zlatu na plavom polju. (sl. 27) Prema rečima Stratimirovića:

„ Grb, kako ga heraldički zamišljamo, sastojao bi se iz prosta štita s uspravnim likom Svetoga Save, po obrascima slikanim u našim starim manastirima. Poljice štita plavetno, Svetitelj u zlatnoj odeždi, stojeći na zlatnom amvonu; u gornjim uglovima štita neka piše sa starinskim zlatnim slovima „Sveti Sava“; vrh štita zlatna gradska kruna. ”

28. Ćirićeva rekonstrukcija neusvojenog grba Beograda prema nacrtu Zakona o opštinama iz 1914.

Stratimirovićev predlog nije prihvaćen sa odobravanjem i od njegove realizacije nije bilo ništa. U prvoj deceniji XX veka pitanje gradskog grba je diskretno ponovo aktualizovano. Tako se u nacrtu Zakona o opštinama iz 1914. godine, po prvi put zvanično, u njegovom 111 članu definiše njegov izgled. Pomenuti član nacrta ovog zakona glasi:

Beogradska Opština ima svoj grb.

On se sastoji iz dva polja: donji iz dve petine i gornji tri petine celog grba.

Donji deo završuje se u šiljak. U donjem su polju zidine rimskog kastela Singidunuma, a na podnožju njegovom na reci, rimska lađa (trirem), sa rimskim jedrima.

U gornjem su polju Nebojša kula, u Donjem gradu, oblika kakav je imala u srednjem veku

sa dvoglavim belim orlom bez krune od kog polaze svetli zraci na sve strane.

Zbog izbijanja Prvog svetskog rata iste godine ovaj predlog Zakona nikada nije usvojen, pa je tako Beograd ušao u XX vek bez zvaničnog grba.

Kraljevina Jugoslavija — nov grb grada

Uverenje da Beograd treba i zvanično da stekne grb konačno je sazrelo 1931. godine. Razlog ove promene stava bio je pre svega politički i nalazio se u novom društvenom kontekstu u kome se našla municipalna heraldika nakon završetka rata i stvaranja zajedničke južnoslovenske države, kao i dominantnog ideološkog narativa koji je išao uz njega.

Tako, pošto su ulaskom teritorija sa bogatim heraldičkim nasleđem, svešću i razumevanjem za municipalnu heraldiku u sastav nove države (Slovenija, Hrvatska, Vojvodina), situacija u pogledu heraldike se radikalno promenila i primetan je postao veliki raskorak u odnosu na „pobednički” segment populacije i teritorije. Ovaj raskorak je u drugim sferama društva i te kako postojao i ponajmanje je bio heraldički, ali je u domenu heraldike posebno postao vidljiv. Pošto je ovaj raskorak trebalo prevazići i stvari normatizovati, tako je i sam odnos — za ili protiv municipalnih grbova, promatran kao politički stav i odnos prema samoj ideji ujedinjenja i države kao zajedničke stvari. Definisanje grba Prestonice je u ovom periodu nakon rata bio najveći poduhvat u domenu municipalne heraldike.

U međuperiodu od usvajanja novog ustava u kojem je definisano novo državno znamenje do usvajanja zvaničnog znamenja grada (1922—1931), Beograd je nastavio sa istom praksom preuzimanja i korištenja državnih simbola kao svojih, pa je sada samo grb srpske države zamenjen grbom nove jugoslovenske države.

Odbor

29. Jedna od osam skica — heraldičkih studija koje je izradio Đorđe Čarapić za potrebe rada Odbora.

Marta meseca pomenute 1931. godine, predsednik beogradske opštine inž. Milan Nešić je otvorio pitanje definisanja gradskog grba i obrazovao odbor koji je trebalo da se bavi ovim pitanjem. Pritom je i sam izneo vlastito viđenje kako budući grb grada treba da izgleda, rekavši da u simbolici novog grba treba da dominiraju „stradanje, kao i uspešna uloga koju je Beograd odigrao u stvaranju naše države.” U rad odbora, koji se organizovao kao širi i uži, su pozvani profesor Bogdan Popović, general u penziji Milan Nikolajević, Miloslav Stojadinović, Ilija Šobajić, Dragi Stojanović, državni savetnik Živan Živanović, slikari Beta Vukanović i Uroš Predić, vajar Živojin Lukić. Stručnu (istorijsku i heraldičku) pripremu za rad odbora obavio je Stanoje Stanojević. Odbor je kasnije proširen ličnostima istoričara Alekse Ivića — dobrog poznavaoca srednjovekovne heraldike i sfragistike, Vladimira Ćorovića i Nikole Vulića, slikara Branka Popovića i Đorđa Čarapića — sekretara kancelarije Kraljevskih ordena, falerističara i talentovanog umetnika.

Usledila je velika rasprava na sednicama odbora o tome kojim motivima se treba voditi prilikom sastavljanja grba: da li i u kojoj meri se treba osvrtati na istoriju i koristiti elemente starijih beogradskih grbova; da li se treba služiti dotadašnjom praksom i u novi prestonički grb uneti i državni grb; šta mora prevashodno biti izraženo na grbu — celokupna istorija grada ili samo jedna epizoda iz istorije (naročito ona nakon srpskog osvajanja 1806). Takođe kritika je dolazila i iz specifičnih uglova različitih profesija iz kojih su članovi odbora dolazili — insistiralo se na jednostavnosti grba, heraldičkim pravilima prilikom izrade, istorizmu nove periode itd. Stanoje Stanojević je sročio prvi program grba:

• slika grada i varoši — i to kao keltsko utvrđenje, kao izgled Beograda iz 1407. po opisu Konstantina Filozofa, i kao slika grada s početka 19. veka;
• neki događaj iz istorije Beograda — proglas Beograda za Prestonicu 1403, osvajanje Beograda 1806, proglas oslobođenja i ujedinjenja 1918;
• simbolične slike i figure — položaj grada na stavama reka, Beograd kao simbol borbe za slobodu, Beograd kao duhovno središte čitavog naroda itd.

Kombinujući ove elemente Stanojević iznosi kako bi potencijalni grb izgledao:

„ Na grbu bi, ako se podeli na dve polovine horizontalne, u gornjoj polovini levo mogao biti predstavljen Beograd Despota Stevana Lazarevića, a desno osvojenje Beograda 1806. U donjoj polovini mogao bi biti predstavljen današnji Beograd. U vrhu grba mogao bi biti predstavljen borac za slobodu ili današnji državni grb. ”

Najviše se zalagao da se odbor u svom radu oslobodi nasleđa starih beogradskih grbova i „istorizma” i insistirao da se prevashodno uzme u obzir istorija od srpskog osvajanja grada 1806. do one najskorije iz 1918. godine. Većina članova odbora ga je pratila i podržala u ovoj nameri.

30. Ova Čarapićeva skica je urađena prema elementima koje je Odbor utvrdio kao kriterijume za konkurs. (v. ispod)

Dalje u toku rada odbora svoj predlog je dostavio i Uroš Predić, u formi manjeg traktata pod naslovom „Nekoliko napomena o grbovima uopšte, i o grbu Beograda naročito.” Suština predloga se svodi na sledeće:

• nacionalne boje, koje su ujedno i simboli: crvena — simbol krvlju natopljenog zemljišta; bela — znak nevinog stradanja i čiste narodne svesti i ilustracija imena Grada; plava — znak nade u bolju budućnost;
• simbol dve reke sa oznakom ušća Save;
• slika belog grada sa otvorenom kapijom u znak slobodnog prometa;
• beli orao kao zaštitnik grada pred samim ulazom;
• državni grb na grudima orla kao obeležje Prestonice;
• kula Nebojša, simbol tvrđave (Gornjeg grada);

U svom traktatu je posebno pohvalio predlog grba u nacrtu zakona iz 1914. koji je bio predočen odboru, a negativno se izjasnio o aktiviranju starog Stratimirovićevog predloga koje je takođe bilo predočeno. (sl. 38) Uzimajući u obzir sve predloge i elemente koji su izneti u raspravi i koji su mogli doći u obzir za grb grada, Đorđe Čarapić je, držeći se pravila heraldike, izradio ukupno osam skica — heraldičkih studija (sl. 29 do 36).

Zapažen doprinos raspravi je doneo i Aleksa Ivić, koji je u pisanom obliku iz bečkih arhiva obaveštavao odbor o svojim pronalascima iz heraldičke prošlosti Beograda. Referisao je odboru postojanje grba iz Fugera i grba iz vremena austrijske uprave. On se suprotstavio Stanojevićevoj „borbi protiv istorizma” ističući da se „borba protiv istorizma ne može provoditi u pitanje grba, budući da se u pojmu grba krije i pojam istorizma” i zauzeo se za poštovanje heraldike i istorije i unošenje elemenata starih beogradskih grbova u novi grb.

31. Jedna od Čarapićevih skiciranih diskusija Odbora

32. Na ovoj skici su osim „očekivanih” reka i zidina, prikazani i državni grb, te srpska i turska zastava.

37. Predlog za grb grada vajara Živojina Lukića izrađen za vreme rada Odbora.

38. Interpretacija Stratimirovićevog predloga za grb Beograda akademskog slikara Balaža, sačinjena za raspravu.

Konkurs

Konačno, odbor je utvrdio definitivni stav o sadržaju novog grba:

• Grb grada Beograda mora imati oblik štita, koji se u dnu završava lakim šiljkom;
• Elementi grba: a) nacionalne boje, b) reke kao simbol iskonske snage Beograda, v) rimska lađa, trirem, kao simbol starine Beograda, g) bele zidine s otvorenom kapijom: donji deo zidina predstavlja varoš, gornji deo grad, otvorena kapija — slobodan promet;
• Zemljište u klinu grba, među rekama i pod zidinama, ima biti crvene boje — simbol krvi, večnog stradanja i patnje Beograda; reke prema heraldičkim zakonima — bele boje. Zidine varoši i grada bele boje kao simbol „Belog grada, Beograda, Vajsenburga”. Nebo plavo, simbol nade, vere u bolju budućnost.

Prilikom izrade konačnog stava, članovi odbora se nisu osvrtali na istorijske beogradske grbove zbog, u njihovim očima, svoje „političke nepodobnosti”. Prema stavu odbora oni su prevashodno bili grbovi tuđinskih zavojevača Beograda, koji su tim putem hteli u prvom redu da utvrde svoju vlast na gradom. Prihvaćen je predlog profesora Branka Popovića da se, uz priloženu skicu grba koju je izradio Đorđe Čarapić, raspiše javni konkurs za grb na osnovu gore iznetih definisanih kriterijuma, a odbor se transformisao u žiri, u koji su ušli predsednik opštine Milan Nešić, Stanoje Stanojević, Bogdan Popović, Branko Popović, Uroš Predić, Beta Vukanović i Živojin Lukić.

39. Konačni usvojeni grb Beograda nakon završnih intervencija na Kunovoj pobedničkoj skici.

Na javni konkurs, koji je raspisan 30. septembra, stiglo je pedeset šest radova. Po odluci žirija, prvu nagradu od 5000 dinara je zaslužila skica pod šifrom „Crvena trojka”, rad akademskog slikara Đorđa Andrejevića Kuna. Drugu nagradu od 3000 dinara je osvojila skica pod šifrom „Urbi Renascenti — Signum Renatum”, rad Vere Bojničić-Zamole iz Zagreba, inače kćerke poznatog hrvatskog istoričara Ivana Bojničića Kninskog, dok je treće mesto i pohvalu osvojila skica pod šifrom „Eterno” slikara Dimitrija Mordvinova. Kunov predlog nije prihvaćen kao definitivno rešenje, već je žiri autoru dao uputstva kako da prilagodi svoj rad ideji sa kojom je konkurs i raspisan. Tako su dodate „kule motrilje”, kapija je probijena poljem štita, a tvrđava je podignuta na eskapirano tlo, čime je naglašena silueta Beogradskog grebena. Ovako prerađeno rešenje je 10. decembra 1931. usvojio odbor beogradske opštine, a grb je rešenjem Ministra unutrašnjih dela potvrđen 15. decembra iste godine i formalno kao grb grada Beograda. (sl. 39)

Što se tiče pravne „zaštite” i definisanja upotrebe samog grba, ona je pak i nakon definitivnog utvrđivanja grba izostala, tako da se negde u različitim prilikama nastavilo sa lokalnom praksom korištenja državnog grba.

Inače je nakon stvaranja grba, u narednom periodu polako počela i njegova umetnička upotreba i obrada, pa se tako ovaj grb u različitim umetničkim oblicima počeo pojavljivati kao dekor na građevinama nastalim u međuratnom razdoblju. (sl. 41 i 42)

Socijalistička Jugoslavija

Položaj i tematizacija heraldičkog obeležja Beograda u periodu nakon Drugog svetskog rata, presudno je bio određen celokupnom novonastalom situacijom u odnosu prema samoj heraldici uopšte koja je nastupila. Pobeda komunista i njihovo preuzimanje vlasti u Istočnoj i Jugoistočnoj Evropi, uz prateće društvene lomove koje je sa sobom nosilo, označilo je promenu paradigme i na ovom polju — u izrazito negativnom pravcu. Percipirana kao deo neželjene nacionalne prošlosti, sećanja i tradicije sa kojom je trebalo radikalno raskinuti, heraldiku se „gvozdenom metlom” počistilo iz svetovnog imaginarija koji je prethodno zauzimala. Slučaj i zbivanja oko grba Beograda su u tom smislu bili veoma karakteristični za odnos prema celokupnoj srpskoj municipalnoj heraldici.

43. Ideološki „oplemenjen” grb Beograda, u upotrebi od 1946. do 1991. godine.

Grb prestonice je izbegao čistku simbola, pre svega zahvaljujući pobedniku konkursa iz 1931. godine. Prema njemu je nova vlast gajila poverenje i uvažavanje, te je zahvaljujući ovim okolnostima grb izbegao sudbinu vremena u kome je nastao. No grb nije mogao da izbegne „ideološko oplemenjavanje” velikom crvenom zvezdom petokrakom. (sl. 43) Dodavanje petokrake nije bilo uređeno nikakvom odlukom ili uredbom, nego je jednostavno svaki amblem morao da dobije svoju crvenu zvezdu petokraku. U slučaju Beograda crvena petokraka nije bila uneta u štit, nego iznad štita, čime nije bila integralni deo gradskog grba, niti je gradski grb postao integralni deo zvezde. Grb i zvezda su opstojavali ignorišući jedno drugo.

U formalnom pogledu, grb je prestao da bude grb i „pokršten” je u amblem. Prema Acoviću ovakva promena je bila proizvod više uzajamno isključujućih razloga:

1. termin grb je podsećao na omrznutu prošlost — onu od pre 7. jula 1941;
2. jedino je država posedovala grb, čime se upotreba istog termina na nižim nivoima vlasti mogla shvatiti kao postojanje pretenzije ka autonomiji u odnosu na centralnu državnu vlast;
3. „amblem” je bila reč bez pedigrea, te je davala mogućnost oportunističkog tumačenja i upotrebe — „onako kako politički trenutak i opšta društvena situacija zahtevaju”.

Tako se u članu 111. prvog posleratnog Statuta Narodnog odbora grada Beograda od 29. marta 1954. godine kaže samo da: „grad Beograd ima svoj gradski amblem, koji svojim rešenjem potvrđuju Narodni odbor grada”. Za ovaj statut se ne zna da li je ikada stupio na snagu, jer već od sledeće godine (26. avgusta 1955) stupa novi statut sreza Beograda na snagu, u kojem više nema pomena ni grba ni amblema. No, kada se 5. februara 1960. pojavila službena verzija „prečišćenog teksta” ovog Statuta, u članu 9, stav 2 se navodi: „Beograd ima svoj grb čiji se oblik utvrđuje posebnom odlukom”. No, ni ovo stanje nije potrajalo dugo, jer je već 27. maja iste godine Statut promenjen i iz njega je izbačen svaki pomen gradskog grba.

44. Grb Beograda prema statutu iz 1964. godine.
Faktički je ova verzija bila u upotrebi kao grb grada od 1960. do 1991. godine, paralelno sa grbom sa petokrakom (iznad). Tokom ovog razdoblja bila je dominantna verzija u upotrebi od dve.

Prekretnica u tematizaciji beogradskog grba se dogodila 1964. godine kada je donesen novi statut grada. U članu 9 ovog statuta se daje njegov opis, ali vrlo nejasnim rečnikom, nedorečeno i nerazumljivo:

Amblem Beograda ima oblik elipsastog štita sa presečenim gornjim i proširenim donjim delom polja. Prostor štita podeljen je na dva dela tako da grad sa nebom zauzima tri petine, a zemlja sa rekama dve petine polja. Na zidinama grada, između dve manje kule, nalazi se kula sa otvorenom kapijom. U donjem polju talasasto su označene dve reke. Na prvoj reci nalazi se rimska trirema. Nebo je plave boje, grad, reke i jedra na triremi su bele, a zemlja crvene boje.

Uz dosta kreativnosti, volje i prethodnog znanja može se razabrati da je autor opisa nastojao da definiše izgled beogradskog grba, ali u jednoj neobičnoj, hibridnoj verziji, čije nastajanje ni do danas nije do kraja razjašnjeno. (sl. 44)

Ta verzija se u javnosti pojavila 1960. godine i prema svedočenju beogradskog akademskog slikara i grafičara Ivka Milojevića, nastala je kao plod Kunove želje da osavremeni svoje rešenje iz 1931. godine. Milojević je tada kao student Akademije primenjenih umetnosti, čiji je Kun tada bio rektor, sproveo ovo u delo po njegovim instrukcijama. Sa ovom verzijom priče je tokom debata o beogradskom grbu početkom 90-ih godina, polemisala i opovrgavala Kunova kćerka Mira Kun. Bilo kako bilo, novo rešenje koje je više dizajnersko nego heraldičko, je ušlo u upotrebu, a pomenutim statutom je kasnije (kako-tako) definisano i bilo u upotrebi do 1991. godine. Reakcije na rešenje, najvećim delom negativne po oceni, su bile usamljene, retke i uglavnom potpuno neshvaćene i ignorisane.

Izlazak nove verzije grba pomenute godine je dovođeno u vezu sa planiranim održavanjem Prve konferencije nesvrstanih zemalja u Beogradu naredne godine. Tako se novi grb grada našao na obelisku koji je sagrađen za ovu priliku smeštenog pored Brankovog mosta. (sl. 45 i 46)

Demokratske promene i današnjica

Postepenom liberalizacijom štampe i javne reči krajem 80-ih godina 20. veka pokrenuta su mnoga pitanja o kojima se do tada, što inercijom, što direktnom političkom zabranom, u široj javnosti nije raspravljalo. Tako je na red došlo i pitanje državne i municipalne heraldike, a time i pitanje beogradskog grba. Tokom 1989. godine se na stranicama „Politike” povela rasprava o autentičnom grbu grada te očiglednoj konfuziji paralelne upotrebe dva grba. Raspravu je otvorio istoričar-dokumentarista Zoran Miler, a ubrzo su se uključili i brojna druga imena, uključujući i kćerku autora grba Miru Kun. Linija sučeljavanja je išla između pobornika autentične verzije iz 1931.-e i pobornika nove verzije iz 1960- godine, pri čemu je češći glas u javnosti bio na strani verzije iz 1931.

47. Prvi Ćirićev predlog za grb Beograda. Ovaj predlog je redizajn grba iz 1960. godine.

48. Novo Ćirićevo rešenje za grb sa kulom Despota Stefana i izraženom simbolikom gornjeg i donjeg grada.

U debatu se uključio i ugledni profesor Miloš Ćirić, koji je bio stava da ni jedan od dva grba Beograda u upotrebi ne zadovoljava sve zahteve heraldike, te da konačnu odluku ne bi trebalo donositi na brzinu, već da bi uz angažovanje stručnjaka trebalo doći do grba koji bi ispunio sve zahteve heraldike. U tom smislu, Ćirić je godinu dana kasnije izašao u javnost sa vlastita dva predloga za rekomponovanjem gradskog grba. Prvi predlog je bio redizajn grba iz 1960, a drugi sasvim novo Ćirićevo rešenje. (sl. 47 i 48) Takođe je, pozivajući se na određenu srpsku i praksu svih velikih evropskih gradova, ukazao na potrebu da i Beograd dobije svoj veliki (potpuni) grb. Prema njegovom predlogu ovaj grb bi iznad štita imao bedemsku krunu, sa strane lovorovu, hrastovu ili obe grane u obliku poluvenca sa lentom i značajnijim godinama iz istorije grada (878, 1284, 1403, 1806, 1867, 1918...;koje bi se komisijski odredile), a u donjem delu četiri odlikovanja Beograda.

Da je rasprava zagrejala javnost videlo se i na tribini koja je održana 24. maja 1990. u gradskoj biblioteci, na kojoj je postavljeno pitanje da li Beograd ima grb, koji je to grb, i o čijem se delu radi. Na tribini se i jasno ispoljila preferencija javnosti za grb iz 1931. kao jedinog autentičnog i važećeg, te je upućena oštra kritika Skupštini grada što ga zapostavlja.

Konačno, zahvaljujući ovoj raspravi i pritisku javnosti, a pripremajući novi Statut grada, Sekretarijat za informisanje, međugradsku saradnju i protokol Skupštine grada je početkom 1991. godine organizovao razgovor na temu grba Beograda. Razgovor je održan 8. februara 1991, uz izrazito reprezentativan izbor sagovornika. Nakon iscrpne rasprave, gotovo jednoglasno je predloženo da se novim Statutom grada Kunov grb iz 1931. godine utvrdi kao zvaničan grb grada. Odlučeno je i da se formira Radna grupa — u sastavu: Mira Kun, Branko Miljuš, Dragomir Acović i Tomislav Lakušić, — čiji je zadatak bio da izvrši heraldičke i grafičke korekcije ovog grba, izradi njegov blazon (verbalni heraldički opis), predloži gradsku zastavu i razmotri i predloži problematiku upotrebe i zaštite gradskog grba, te i rešenje u vezi sa drugim problemima oko simbola grada koji bi mogli da se pojave. Za vođenje stručnih poslova oko realizacije navedenih zaključaka zadužen je bio Sekretarijat za informisanje, međugradsku saradnju i protokol Skupštine grada.

Radna grupa

49. Grb nakon prihvaćenih izmena koje je predložila Radna grupa — današnji Osnovni grb Beograda

Grupa je svoj rad brzo okončala u martu 1991. godine. i predložila Skupštini grada izvesne intervencije na Kunovom rešenju iz 1931, koje su i prihvaćene. (sl. 49) Izmene su se sastojale u sledećem:

• dodat je još jedan red vesala, tj. postojeći broj vesala je preraspodeljen u tri reda — kako bi brod odgovarao onom iz opisa (trirema — tri reda vesala), umesto dotadašnje lađe koja je bila prikazana na grbu sa dva reda vesala (birema); Ovim je i ispoštovano heraldičko pravilo da je opis (blazon) stariji od crteža;
• uklonjene su „stripoidne” crte i senke sa jedara;

Inače je tokom rasprave i potonjeg rada Grupe, pored forme Kunovog štita, ovaj motiv trireme trpeo najveće kritike: osim zbog nedostatka reda vesala kao distinktivnog motiva u odnosu na druge tipove brodova, zamerano je i na nedefinisanosti heraldičkog metala ili tinkture ovog motiva, te kritici da kao takav ne liči na antičke rečne brodove.

• pomeren je temeni kamen arhivolte kapije u skladu sa arhitektonskom logikom — jer je zadiranje temenog kamena arhivolte gradske kapije u merlone kruništa na verziji grba iz 1931. logički i arhitektonski nemoguće;
• kule motrilje su diferencirane u odnosu na ostali deo bedema — čime su zadovoljene arhitektonsko-građevinske norme crtanja, jer tehnički posmatrano, kako su bile nacrtane na Kunovoj verziji, nisu imale oslonce, tj. „visile su u vazduhu”.

Inicijativa za izmenu standardnog oblika štita nije prihvaćena. Iako je tokom prethodne rasprave i potonjeg rada Grupe ocenjen kao estetski nedostatan i istorijski i heraldički neopravdan, zadržavanje ovog oblika štita je učinjeno kao znak pažnje prema uspomeni autora Đorđa Andrejevića Kuna.

Pošto su iznad spomenute izmene prihvaćene, novu verziju grba sa etalonom izradio je Dragomir Acović.

50. Neusvojeni predlog Radne grupe za Veliki grb Beograda. Autor predloga je Dragomir Acović.

No, najvažniji deo predloga Grupe (koje je ova prihvatila na predlog Srpskog heraldičkog društva) — a to su bili uvođenje Srednjeg (službenog) i Velikog (svečanog) grba, kao i stega (zastave), etalona, te formiranje gradske heraldičke komisije koja bi se starala o korišćenju i zaštiti gradskih simbola, nadležni gradski organi nisu uvažili. Predlog Srednjeg grba je bio zasnovan na Osnovnom grbu, dopunjenom zlatnom bedemskom krunom, koja u evropskoj heraldici označava da se radi o grbu teritorije. Predlog Velikog grba je bio zasnovan na Srednjem grbu dopunjenom figurama despota Stefana Lazarevića i Karađorđa Petovića kao držačima, granama hrasta i lovora kao postamentom i odličjima koje je Beograd tokom svoje burne istorije primio — Karađorđeva zvezda sa mačevima, Legija časti, čehoslovački Ratni krst i Orden narodnog heroja. (sl. 50) Kad je o zastavi reč, predlog je bio da se usvoji heraldički steg kvadratnog oblika, na kome bi se ponovio motiv sa štita grba. Do izrade novog etalona grba i projekta zastave (stega) došlo je tek pet, odnosno šest godina kasnije.

Odluka o upotrebi; Srednji i Veliki grb

Na Odluku o upotrebi grba i zastave grada Beograda čekalo se dosta dugo. Na prvi predlog teksta „Odluke o upotrebi grba” koji je sačinjen septembra 1993. godine, Srpsko heraldičko društvo stavilo je ozbiljne primedbe iste jeseni. Konačna verzija Odluke stupila je na snagu novembra 1995. godine. Usvajanje Odluke tada, uključiv i Pravilnika o utvrđivanju etalona (izvornika), bila je ključna pravna „stepenica” u adekvatnoj primeni i zaštiti grba.

Dve godine od usvajanja Odluke, u postupak je ušao i predlog o uvođenju srednjeg i velikog grba. Inertnost u pogledu usvajanja viših upotrebnih nivoa gradskog grba bila je posledica dva razloga: prvi je bio nerazumevanje njihove svrhe, dok je drugi, važniji, bilo — pogrešno — fiksirano shvatanje da tri nivoa jednog grba, u stvari znači da postoje tri različita grba. No ono što na gradskom nivou nije bilo prihvaćeno, na nivou gradskih opština jeste. Početkom od 1993. godine veliki broj centralnih gradskih opština je počeo da usvaja načelo višestepene upotrebe municipalnog grba. Tako se dogodila neobična situacija da su gradske opštine bile kvalitetnije heraldički predstavljene od samog Grada. Otvaranje gradskih opština za višestepeni grb je naposletku i uzrokovalo postepenu promenu stava i otvaranje gradskog nivoa za višestepeno gradsko znamenje. Tako su 13. jula 2003. godine usvajanjem „Odluke o upotrebi grba i zastave grada Beograda” usvojeni i srednji i veliki grb grada.

Odlikovanja Beograda

51. Neusvojeni predlog za srednji grb Beograda, koje je izradilo Srpsko heraldičko društvo u sklopu ugovora koje je sklopilo sa Skupštinom grada 1997. godine zarad izrade srednjeg i velikog grba grada. Autor predloga je Dragomir Acović.
Aversi četiri odlikovanja Beograda sa trakama su prikazana u dnu štita, prema heraldičkom preseansu koji dogovara njihovom rangu i hronologiji dodeljivanja: na počasnom mestu sa (heraldičke) desne strane vertikalne osovine grba je Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima 4. stepena, a sa leve strane Orden narodnog heroja; viteškom krstu Ordena legije časti pripada mesto sa (heraldički) desne strane od Ordena Karađorđeve zvezde, a čehoslovačkom ratnom krstu mesto (heraldički) levo od Ordena narodnog heroja. Ovaj položaj ordenja sa ovog neusvojenog predloga je kasnije usvojen u Velikom grbu Beograda.

52. Veliki grb Beograda, usvojen 2003. godine. Autor je Dragomir Acović.
Simbolika Velikog grba grada: dvoglavi orao je simbol srpske državnosti i sa grbom Beograda na grudima naglašava status prestonice, dok mač i maslinova grana označavaju spremnost na borbu u ratu i saradnju u miru. Grb pri dnu podseća na heraldičku istoriju grada. Odličja evociraju slavnu prošlost i zasluge građana, a hrastove grane aludiraju na građanske vrline. Bedemska kruna sa pet zubaca iznad štita pripada samo glavnom gradu, a dragulji dijadema samo istorijskim prestonicama.

Otvaranje pitanja heraldičkog prikazivanja odlikovanja koja su tokom istorije dodeljivana Beogradu prvi put je pokrenuta tokom rasprava o gradskom grbu 1990. — 1991. godine. Miloš Ćirić je tada javno izašao sa svojim predlogom velikog grba koji je trebalo da sadrži četiri beogradska odlikovanja, a na ovom tragu je bila i Radna grupa čiji predlog za veliki grb Beograda koji bi sadržao odlikovanja nije nikad ozbiljnije razmatran. (sl 50) Ovakvo stanje se održalo sve do 1997. godine kada Skupština grada Beograda potpisuje ugovor sa Srpskim heraldičkim društvom u cilju izrade srednjeg i velikog grba grada. Na svim predlozima koje je Društvo ponudilo Skupštini, kako i za jedan tako i drugi stepen grba, su bili sadržani prikazi odlikovanja u aversu sa trakama sa donje strane štita. Prilikom izrade predloga heraldičari iz SHD su se najviše osvrtali na francusku i čehoslovačku heraldičku praksu prikazivanja odlikovanja, imajući u vidu kompoziciju odlikovanja kojima je grad počastvovan, ali i faktom da jugoslovenska praksa nije postojala niti je prikazivanje gradskih odličja bilo regulisano bilo kakvom pravnom odlukom od formalnog uvođenja gradskog grba 1931 godine.

Dok na nivou srednjeg grba predlog sa odlikovanjima nije usvojen (sl. 51), na nivou velikog grba jeste. Tako je predlog grba sa dvoglavim orlom kao držačem štita i odličjem 2003. godine usvojen kao zvanični Veliki grb Beograda. (sl. 52)

Što se samih odlikovanja i njihove istorije tiče, kako je već napomenuto, Beograd je tokom svoje istorije odlikovan četiri puta, što ga čini najodlikovanijim gradom u srpskoj istoriji, a po broju i kvalitetu odlikovanja koja su mu dodeljena, jednim od reprezentativnih primera kolektivnih nosilaca odlikovanja uopšte. Hronološkim redosledom Beograd je odlikovan sledećim odlikovanjima:

• Orden Legije časti — prvo beogradsko odlikovanje koje je gradu dodelio francuski predsednik Aleksandar Mileran 28. decembra 1920. godine u Parizu. (sl. 53 i 54) U Dekretu koji je potpisao navedenog datuma, kao motiv dodele navodi se sledeće (prevod):

„ Jednoj od prvih i najvećih žrtava Velikog rata, čije stanovništvo, uprkos bombardovanja i neprijateljske okupacije, neprestano davalo dokaze neumornog herojstva, bilo veliki simbol odbrane, a zatim pobeda herojske nacije, koja je odlučila da ne propadne. ”

Do tada je osim Beograda samo Lijež bio jedini nefrancuski grad odlikovan Legijom časti. Njima se pridružio grad Luksemburg par decenija kasnije, koji je odlikovan za zasluge u Drugom svetskom ratu. Pošto je 1962. godine izmenom Statuta Ordena ukinuta mogućnost kolektivnih odlikovanja, samo navedena tri nefrancuska grada su nosioci ovog prestižnog ordena, zajedno uz 64 grada u Francuskoj. Samo uručenje Ordena izvršeno je u Beogradu, a francuski predsednik je bio zastupljen preko maršala Franše d' Eperea, koji je tom prilikom proizveden u počasnog vojvodu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.

• Čehoslovački Ratni krst — je drugo odlikovanje koje je dodeljeno Beogradu. (sl. 55) Prevedeni tekst odluke o dodeli ovog odlikovanja glasi:

„ Republika Čehoslovačka. Vlada Republike Čehoslovačke, prema rešenju od 7. oktobra 1918, rešenju Ministarstva rata Republike Čehoslovačke od 8. oktobra 1918, a prema predlogu od 28. septembra 1925. dodeljuje čehoslovački Ratni krst glavnom gradu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca Beogradu u znak priznanja junačke odbrane grada protiv zajedničkog neprijatelja u Svetskom ratu 1914/1918. / U Pragu, 28. septembra 1925. ”

Odlikovanje je Beogradu uručeno pred Vidovdan, 27. juna 1926. godine u Narodnoj skupštini. Osim Beograda, ovim najvišim čehoslovačkim vojnim odlikovanjem za period Prvog svetskog rata, su iste godine odlikovani još Šabac i Kragujevac. (sl. 56)

• Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima 4. stepena — je treće po redu dodeljenih beogradskih odlikovanja, ali prvi po značaju (kako istorijskom tako i sentimentalnom). (sl. 57) Neposredan povod za, dosta zakasnelu dodelu odlikovanja Prestonici, je bila jubilarna, dvadesetpeta, godišnjica od početka Prvog svetskog rata. Svečana investitura glavnog grada Ordenu je održana za gradsku slavu Spasovdan, maja 1939. godine, u dvorani Gradskog veća u Uzun-Mirkovoj ulici. Nakon što je Patrijarh Gavrilo obavio slavski obred, izaslanik Kralja general i tada Ministar vojske i mornarice Milutin Nedić je održao prigodan govor nakon kojeg je predao Orden gradonačelniku Vladi Iliću. Ovaj se zahvalio govorom nakon kojeg je Predsednik udruženja odlikovanih Zlatnom i Srebrnom medaljom za hrabrost, penzionisani pukovnik Antić, obavestio prisutne da je Udruženje izabralo Beograd za svog prvog počasnog člana. Svečanost je okončana pojanjem „Tebe Boga hvalimo“. Beograd, Šabac i Mačvanski Prnjavor su ostala jedina mesta odlikovana Karađorđevom zvezdom sa mačevima sve do 1942. godine kada je Vlada u izbeglištvu pokušala da izvanrednim gestom komemoriše veliki zločin koji se dogodio u Šumaricama godinu dana ranije. Tako je Kraljevim Ukazom od 22. oktobra 1942. godine i Kragujevac odlikovan Ordenom Karađorđeve zvezde sa mačevima 1. stepena. (sl.58)
• Orden narodnog heroja — je četvrto i poslednje odlikovanje koje je dodeljeno Beogradu. (sl. 59) Neposredni povod za dodelu Ordena je bila jubilarna trideseta godišnjica od oslobođenja grada u Drugom svetskom ratu. Svečana proslava oslobođenja, kao i dodela odlikovanja, organizovana je u Hali „Pionir”. Prilikom predaje odlikovanja predsednik Tito je održao govor a potom Orden predao Živoradu Kovačeviću, predsedniku Skupštine grada Beograda.

Ukaz o dodeli, koji je donet 20. oktobra 1974. godine glasi:

„ Predsednik Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije / Na osnovu člana 337. Ustava Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije i člana 2. Zakona o odlikovanjima Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije odlučuje da se / za junačke otpore stranim zavojevačima i neuništivi slobodarski duh, za herojska dela i bezbrojne žrtve u narodnooslobodilačkoj borbi i za istaknuti doprinos revolucionarnom socijalističkom preobražaju Jugoslavije / odlikuje / Ordenom narodnog heroja / Grad Beograd / Br. 136. / 20. oktobra 1974. godine / Beograd / Predsednik Republike / Josip Broz Tito, s.r. ”

Ovim odlikovanjem Beograd je stekao počasno zvanje Grada heroja, kao treći grad po redu (nakon Ljubljane kojoj je Orden dodeljen 1970. godine i Drvara koji je odlikovan 21. maja 1974). Cetinje, Zagreb, Prilep, Priština i Novi Sad su Orden i zvanje stekli godinu dana kasnije. Ovim je i definitivno ostvaren princip da u svakoj republici i pokrajini mora da postoji grad heroj, što je relativizovalo i sam smisao dodele ovog odlikovanja imajući u vidu velike pojedinačne razlike u doprinosu ratnoj pobedi i stradanju gradova kojima je Orden dodeljen.

53. Orden Legije časti

55. Avers i revers Čehoslovačkog Ratnog krsta

57. Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima

59. Orden narodnog heroja

Grbovi beogradskih opština

66. Grb Zemuna u albumu „Grbovi Jugoslavije“ bremenske kompanije „Kaffee Hag“ iz 1932. godine, Zagreb.

67. Grb Pančeva u istoj publikaciji.

Heraldička istorija opština grada Beograda počinje u razdoblju između dva svetska rata, kada dolazi do brojčanog povećanja stanovništva i teritorijalnog širenja grada. Inkorporisanjem Zemuna i Pančeva 1928. godine u sastav Beograda, naselja sa vlastitim istorijskim identitetom i heraldičkom tradicijom, postaju beogradske opštine. Od delova Beograda na desnoj obali Save i Dunava samo pojedina naselja imaju istorijske pečate sa protoheraldičkim motivima (kao što je slučaj sa pečatom Grocke koja je još 1735. godina imala pečat sa figurom Arhanđela Mihajla). Ova evidentna diskrepancija ostalih beogradskih opština bez svog grba i sa druge strane Zemuna i Pančeva koji su ga imali, izgleda da nikome nije smetala niti je bilo pokušaja da se ovim dvema opštinama uskrati korišćenje svojih istorijskih znamenja. Ovakvo stanje je opstalo sve do 60-ih godina 20. veka kada je Pančevo izdvojeno iz sastava Beograda, i kada ostale beogradske opštine počinju da usvajaju svoje zvanične simbole.

Krajem 60-ih godina, ugledajući se na postojeću praksu samostalnih opština u centralnoj Srbiji, beogradske opštine usvajaju neheraldičke simbolične kompozicije koje su po pravilu nazivane „amblemima“. Formalno-pravna podloga za donošenje ovih simbola je najčešće bila statutarna odredba da „Opština ima svoj amblem“. Zajednički imenitelj svih ovih obeležja je da je reč o ahistoričnim kompozicijama, opterećenih ideološkim sadržajem i tretiranim kao čisto likovni, a kasnije dizajnerski problem. Pošto su smišljani sa idejom za personalnu upotrebu — kao značka na reveru ili plaketa za dodelu zaslužnim pojedincima i kolektivima, posledica ovog pristupa je bio medaljarski pristup sadržaju i likovnom karakteru, koji se pre svega ogledao u naglašenoj upotrebi metalnih linija za razdvajanje susednih polja na kompoziciji.

68. Amblem gradske opštine Novi Beograd, u upotrebi do 2003. godine.

Vreme u kojem su nastali i sadržaj koji su u sebi nosili, je dosta govorio i o ideološkom trenutku. Tako se amblem Vračara, koji spada među najstarije, svrstava u ideološku i estetsku „levicu“, kasniji amblemi Čukarice i Zvezdare su bili ideološki neutralni, dok su amblemi Savskog venca i Starog grada bili neka vrsta amblematske „desnice“. Glavni problem u koncepciji ovih amblema je u suštini bila njihova efemernost. Pošto nisu bili zamišljeni da nadiđu likovni i grafički trenutak u kojem su nastali, ubrzo su se stopili sa većinom drugih komercijalnih logotipa, postali anahroni i u konfliktu sa duhom koji ih je kreirao.

69. Srednji grb Novog Beograda, u upotrebi od 11. jula 2003. godine.

Renesansni period heraldike beogradskih opština usledio je nakon pada komunizma i započeo 1993. godine kada je opština Stari grad kao prva usvojila novo heraldičko znamenje, inače najstariji poznati beogradski grb. Njen primer su potom sledile i opštine Vračar, Savski venac, Voždovac i Zvezdara, a nekoliko godina kasnije i Čukarica i Rakovica. Svaka od navedenih opština se pri izradi svojih grbova vodila Načelima Srpskog heraldičkog društva o teritorijalnoj i korporativnoj heraldici. Tako su do 2006. godine gotovo sve beogradske opštine usvojile ili obnovile teritorijalne grbove u skladu sa Načelima SHD, osim Sopota i Grocke koje su potpuno izvan Načela SHD i Zemuna koji je izvan njih delimično. (sl. 70 do 86)

Inače, usvajanje novih znamenja beogradskih opština nije uvek išlo linearno, bez problema. Kao i u mnogim drugim oblastima, usvajanje opštinskih grbova je bilo predmet međustranačkih sporova. U slučaju beogradske opštine Zvezdara je na primer bio pokrenut i sudski postupak, a u nekim opštinama, kao što je Voždovac, je promena opštinske vlasti bila označila i povremeno ukidanje i suspendovanje opštinskog grba. Ovakva praska u srpskoj municipalnoj heraldici je bila, i pored naglašavanja vanideološkog i transvremenskog sadržaja grbova, vezana za fenomen tranzicije i povratka dugo iskorenjivanoj i odbačenoj tradiciji. Tako se ovaj povratak doživljavao kao sudbonosno odmeravanje snaga između političkih opcija koje svoj legitimitet crpe u kontinuitetu sa jedne i onih koji svoj legitimitet crpe u prekidu svakog kontinuiteta i revolucionarnih tekovina sa druge strane.

Upotreba i zaštita grbova beogradskih opština je uređena statutima ovih opština i različitim posebnim odlukama za upotrebu koje su donosile nakon usvajanja svojih znamenja. (pregled vidi ispod).

Galerija

Prva predstava grba (1)

• 
  6. Grb Beograda u Fugerskom ogledalu časti iz 1555. godine (poglavlje »Friedrich Weyssenburg«). Grb je prikazan u gornjem desnom uglu prikaza Beograda.
• 
  8. Grb Beograda zajedno sa drugim grbovima na štampanom izdanju Fugerskog ogledala časti iz 1668. godine (prvi zdesna u donjem redu).
• 
  10. Grb Beograda sa ostalim grbovima na tabeli #303 Valvazorovog kodeksa. Grb je prvi sleva u trećem redu, dok je sličan mu grb Budima prvi zdesna u prvom redu;
  (Ofen/Ofen je istorijski naziv za grad Budim).
• 
  12. Austrijska gravira Beograda iz XVIII veka. Grb Beograda je smešten u gornjem desnom uglu okružen ratnim trofejima — turskim oružjem — i natpisom na traci: „Wappen der Vest Belgrad“.
• 
  14. Grb Beograda sa drugim grbovima na tabeli #2 toma Novog Zibmaherovog grbovnika posvećenog gradskim grbovima. iz 1885. godine. Grb je treći zdesna u trećem redu tabele.
• 
  15. Srednji grb beogradske opštine Stari grad. Teritorija ove opštine upravo obuhvata onu teritoriju na koju se odnosio pojam „Beograd” u vreme kad je nastajao ovaj stari beogradski grb, koji je 1993. ponela ova opština.

Austrijska uprava (2)

• 
  17. Opis pečata sa grbom Beograda iz 1721. godine, iz perioda austrijske vladavine gradom.
• 
  19. Odbijeni predlog za grb Beograda iz 1724. godine za vreme austrijske okupacije grada.

Kneževina i Kraljevina Srbija (3)

• 
  22. Odrednica »Belgrad« sa tekstom i fiktivnim grbom u nemačkoj Brokhausovoj enciklopediji iz 1893. godine, prvo izdanje u kojoj se pojavio ovaj grb.
• 
  23. Odrednica »Belgrade« sa tekstom i izmišljenim grbom Beograda u francuskoj Larusovoj enciklopediji iz 1922. godine
• 
  24. Fiktivni grb Beograda poznatog heraldičara Robera Luja u Velikom Larusu iz 1960. godine. Pošto je štampan u ovako važnoj i renomiranoj enciklopediji, iako izmišljen, svakako je imao odjeka kako u inostranstvu, tako i u Jugoslaviji.
• 
  25. Grb grada Stolnog Beograda. Prema Ćiriću i Acoviću grb Beograda iz Brokhausove enciklopedije je nastao kao konfuzija u interpretaciji imena ovog mađarskog grada i srpske prestonice.
• 
  26. Grb Beograda iz Brokhausa. Polazeći od njegove istorijske autentičnosti i opisujući ovaj grb Lujo Bakotić, u svom radu iz 1927, navodi:

  „ Grb predstavlja ulazna vrata i kule grada i zvonaru, verovatno, crkve Ružice. Kule i zvonara su bele, krov zvonare crven, ispod kula je polje zeleno, a one su u plavom polju. ”

Kraljevina Jugoslavija — nov grb grada (4)

• 
  33. Osim osnovnih elemenata (dveju reka, belog grada i kule), pojedine skice sadrže i državni grb — simbol oslobođenja, orla iz koga zrače svetli zraci — simbola svetlosti i duhovne snage Prestonice, triremu — simbola starine Beograda, tornjeve sa srpskom i turskom zastavom, važnije godine iz istorije grada itd.
• 
  34.
• 
  35.
• 
  36.
• 
  40. „Stari“ i „novi“ grb Beograda u ilustrovanom albumu multinacionalne kompanije »Kaffee Handelsgesellschaft AG (Kaffee HAG/KAVA HAG)« iz Bremena, 1932. godina. Autori ovog izdanja koje je posvećeno Jugoslaviji su bili Emilij Lašovski — upravnik Državnog arhiva u Zagrebu, istoričar Rudolf Horvat i slikarka Vera Bojničić Zamola.
• 
  41. Grb Beograda na podzidi prilaza Brankovom mostu, nekadašnjem mostu Kralja Aleksandra (beogradska strana), projekat arhitekte Nikolaja Krasnova, međuratno razdoblje. Grb Beograda je osmišljen kao dekoracija mosta — dva grba grada na podzidi sa beogradske strane.
• 
  42. Drugi grb Beograda na Brankovom mostu, desna podzida/stub (gledano ka Novom Beogradu).
  Oblik štita, u odnosu na usvojeni novi grb grada, je prestilizovan i vraćen u izvorni barok kako bi se bolje vezao za nove ukrase na mostu; tvrđava na grbu je povećana, zemlja i reke pretvorene u more, broj vesala smanjen od devet na četiri, a proporcije štita su korigovane u odnosu na grb grada, tako da tačno stoje u omeru 2/5 i 3/5. Prema oceni profesora Miloša Ćirića ovi grbovi su uspešne realizacije.

Socijalistička Jugoslavija (5)

• 
  45. Obelisk je podignut u spomen prve konferencije Pokreta nesvrstanih zemalja 1961. u Beogradu. U pozadini se vide Brankov most, reka Sava i Novi Beograd.
• 
  46. Novi grb Beograda iz 1960. na obelisku. Mnogi su tek septembra 1961. primetili, upravo po grbu na ovom znamenju, da je nastala nova verzija grba grada. Grb je rađen u metalu, sa obe strane obeliska, tačnih proporcija celine i detalja grba, ali je rešenje ostalo samo u spoljnjoj konturi svake figure; grb ima samo jednu reku koja je detaljno prikazana.

Demokratske promene i današnjica (6)

• 
  54. Spomen-tabla u Skupštini grada Beograda, svedočanstvo dodeli Ordena Legije časti gradu. Tabla je podignuta 14. jula 1989. godine, u čast dvestote godišnjice Francuske revolucije.
• 
  56. Čehoslovački Ratni krst na Velikom grbu Šapca. Orden je sa (heraldički) leve strane od Ordena Karađorđeve zvezde sa mačevima 4. stepena koji je u sredini, u dnu štita.
• 
  58. Veliki grb Kragujevca — Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima 1. stepena koji je dodeljen gradu je prikazan na vrhu kompozicije, iznad bedemske krune.
• 
  61. Osnovni grb Beograda na tramvaju GSP-a
• 
  62. Osnovni grb Beograda na replici trake o kojoj se nosi Orden narodnog heroja, produkovana kao promo materijal za vojnu paradu povodom 70. godišnjice od Oslobođenja Beograda u Drugom svetskom ratu, a dodeljivana posmatračima parade.
• 
  64. Srednji grb Beograda na ulaznim vratima u zgradu Gradske uprave grada Beograda
• 
  65. Grb Univerziteta u Beogradu.

Grbovi beogradskih opština (7)

• 
  70. Veliki grb gradske opštine Barajevo
• 
  71. Veliki grb gradske opštine Voždovac
• 
  72. Veliki grb gradske opštine Vračar
• 
  73. Grb gradske opštine Grocka
• 
  74. Veliki grb gradske opštine Zvezdara
• 
  75. Grb gradske opštine Zemun
• 
  76. Veliki grb gradske opštine Lazarevac
• 
  77. Veliki grb gradske opštine Mladenovac
• 
  78. Veliki grb gradske opštine Novi Beograd
• 
  79. Veliki grb gradske opštine Obrenovac
• 
  80. Veliki grb gradske opštine Palilula
• 
  81. Veliki grb gradske opštine Rakovica
• 
  82. Veliki grb gradske opštine Savski venac
• 
  83. Grb gradske opštine Sopot
• 
  84. Veliki grb gradske opštine Stari grad
• 
  85. Veliki grb gradske opštine Surčin
• 
  86. Veliki grb gradske opštine Čukarica

Vidi još

• Zastava Beograda

Literatura

Knjige, poglavlja, katalozi i zbornici

• Acović, Dragomir M. (1996). „Kazivanje o grbu”. u Priča o Beogradu / [autor projekta i likovne opreme Stevan Ognjenović i grupa autora ; urednik Merima Ranković]. Beograd: Jugoslovenska knjiga : Eko plus, (Beočin : Efekt). ISBN 86-7411-026-6.  COBISS.SR 48966156
• Acović, Dragomir M. (2008). Heraldika i Srbi. Beograd: Zavod za udžbenike. ISBN 978-86-17-15093-6.  COBISS.SR 152135692
• Bakotić, Lujo (1927). „Grb grada Beograda”. u Beograd u prošlosti i sadašnjosti : povodom 500-godišnjice smrti despota Stevana : (1389—1427); Biblioteka "Savremene opštine" ; br. 12. Beograd: Štamparija „Tucović“. str. 70—71. Arhivirano iz originala 14. 12. 2017. g. Pristupljeno 01. 07. 2015.  COBISS.SR 132583175
• Beograd u prošlosti i sadašnjosti : povodom 500-godišnjice smrti despota Stevana : (1389—1427); Biblioteka "Savremene opštine" ; br. 12. Beograd: [b. i.], (Beograd : "Tucović"). 1927. Arhivirano iz originala 14. 12. 2017. g. Pristupljeno 01. 07. 2015.  COBISS.SR 132583175
• Vujošević, Ubavka (1977). Tito u Beogradu 1926—1944. Beograd: Muzej grada Beograda : Jugoslovenska knjiga : Glas, (Beograd : Glas).  COBISS.SR 50415879
• Đorđević, Miloš (2013). Kraljevstvo Srbija (1720—1739) : doktorska disertacija. Niš: [M. Đorđević], ([b. m. : b. i.]).  COBISS.SR 533524886
• Đurđulov, Branko; Perić, Olga (1967). Beograd u devetnaestom veku : iz pera stranih pisaca. Beograd: Biblioteka grada Beograda.  COBISS.SR 77944327
• Ivić, Aleksa (1910). Stari srpski pečati i grbovi : prilog srpskoj sfragistici i heraldici; Knjige Matice srpske ; ǂbr. ǂ40. Novi Sad: Matica srpska, (Novi Sad : "Natošević").  COBISS.SR 6447879
• Ilić Agapova, Marija (1933). Ilustrovana istorija Beograda (PDF). Beograd: Biblioteka opštine grada Beograda, (Beograd : Državna štamparija Kraljevine Jugoslavije). Arhivirano iz originala (PDF) 01. 11. 2019. g. Pristupljeno 01. 11. 2019.  COBISS.SR 142550023
• Ilić Agapova, Marija (2002). Ilustrovana istorija Beograda. Beograd: Dereta : Biblioteka grada Beograda, (Beograd : Dereta). ISBN 86-7346-243-6.  COBISS.SR 183357703
• Jovanović Češka, Tijana (2018). Đorđe J. Čarapić - Georg J. Fusek : život i delo : 1876-1941. Beograd: Istorijski muzej Srbije, (Beograd : Tipografik plus). ISBN 978-86-82925-95-8.  COBISS.SR 272312588
• Jokić, Gojko (1986). Jugoslavija : Spomenici revolucije : turistički vodič (PDF). Beograd: Turistička štampa, (Beograd : BIGZ).  COBISS.SR 11699719
• Kovačević, Neda (2019). Beogradski spomenarnik. Knj. 3, Fasadna skulptura u Beogradu. Tom 1. Beograd: N. Kovačević, (Valjevo : Topalović). ISBN 978-86-919895-2-1.  COBISS.SR 279864076
• Palavestra, Aleksandar (2010). Ilirski grbovnici i drugi heraldički radovi. Beograd: Zavod za udžbenike : Dosije studio, (Beograd : Dosije studio). ISBN 978-86-17-17266-2.  COBISS.SR 178966796
• Paunović, Marinko (1968). Beograd : večiti grad. Beograd: Narodni univerzitet "Svetozar Marković", (Beograd : Beogradski grafički zavod).  COBISS.SR 155770375
• Perić, Marko (2019). Grbovi Beograda i beogradskih opština (PDF). Beograd: Istorijski arhiv Beograda, (Beograd : Zlamen). ISBN 978-86-80481-50-0.  COBISS.SR 281650700
• Popović, Marko (1997). Heraldički simboli na beogradskim javnim zdanjima. Beograd: BMG, (Beograd : BMG). ISBN 86-7330-026-6.  COBISS.SR 129791495
• Popović, Milan; Jovanović, Miloš (1979). Državni amblemi i druge javne oznake u SFRJ. Beograd: Privredni pregled.  COBISS.SR 106579724
• Priča o Beogradu / [autor projekta i likovne opreme Stevan Ognjenović i grupa autora ; urednik Merima Ranković]. Beograd: Jugoslovenska knjiga : Eko plus, (Beočin : Efekt). 1996. ISBN 86-7411-026-6.  COBISS.SR 48966156
• Stojadinović, Miloslav (1927). „Još jedna reč o grbu Beograda”. u Beograd u prošlosti i sadašnjosti : povodom 500-godišnjice smrti despota Stevana : (1389—1427); Biblioteka "Savremene opštine" ; br. 12. Beograd: Štamparija „Tucović“. str. 71—73. Arhivirano iz originala 14. 12. 2017. g. Pristupljeno 01. 07. 2015.  COBISS.SR 132583175
• Tomić, Vladimir (2012). Breg za razmišljanje: Beograd na gravirama od XVI do XIX veka. Beograd: Muzej grada Beograda, (Beograd : DMD). ISBN 978-86-80619-81-1.  COBISS.SR 193487884
• Ćirić, Miloš (1988). Heraldika /1, Grb: ilustrovani osnovni pojmovi. Beograd: Univerzitet umetnosti.  COBISS.SR 32727303
• Ćirić, Miloš (1991). Grb grada Beograda — heraldika 2. Beograd: Cicero, (Beograd : Cicero).  COBISS.SR 1679628

Grbovnici

• Fugger, Jakob (1555). Ehrenspiegel des Hauses Österreich (Buch I — VI) (na jeziku: nemački). Augsburg. 
• Ehrenspiegel des Hauses Österreich (Buch VII) (na jeziku: nemački). Augsburg. 1559. 
• Fugger, Johann Jakob; Birken, Sigmund von (1668). Spiegel der Ehren des höchstlöblichen Kayser- und Königlichen Erzhauses Oesterreich (na jeziku: nemački). Nürnberg: Endter. 
• von Valvasor, Johann Weichard (1687/1688). Opus Insignium Armorumque... (na jeziku: latinski). Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 26. 03. 2017. 
• von Hefner, O. T.; Gautsch, N.; Clericus, I. (1885). J. Siebmacher's großes und allgemeines Wappenbuch: in einer neuen, vollständig geordneten u. reich verm. Aufl. mit heraldischen und historisch-genealogischen Erläuterungen (Band 1,4,1): Städtewappen (na jeziku: nemački). Nürnberg. 
• Grbovi Jugoslavije / [priredio Emilij Laszowski] (PDF). Zagreb: Kava Hag D.D. 1932. Arhivirano iz originala (PDF) 21. 3. 2017. g. Pristupljeno 21. 3. 2017.  COBISS.SR 116506375

Časopisi

• Acović, Dragomir M. (1997). „Odlikovanja grada Beograda” (PDF). Godišnjak Muzeja grada Beograda. Beograd: Muzej grada Beograda. XLIV: 285—307. ISSN 0436-1105. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 04. 2020. g. Pristupljeno 29. 06. 2016.  COBISS.SR 5656322
• Acović, Dragomir M. (1997). „Neki novi podaci o konkursu za grb Beograda”. Glasnik Srpskog heraldičkog društva. Srpsko heraldičko društvo. I (4): 1—3. 
• Ацовић, Драгомир М. (1999). „Средњи и велики грб Београда”. SHD Gazette. Srpsko heraldičko društvo. III (3). 
• Acović, Dragomir M. (2000). „Red zmaja” (PDF). SHD Gazette. Srpsko heraldičko društvo. 4 (12): 1—9. 
• Бирташевић, Марија (1954). „О грбовима града Београда” (PDF). Годишњак Музеја града Београда. Београд: Музеј града Београда. I: 151—158. ISSN 0436-1105.  COBISS.SR 5656322
• Dabižić, Miodrag A. (1973). „Biblioteka i Muzej grada Beograda od 1929—1941 : sa posebnim osvrtom na rad Muzeja” (PDF). Godišnjak Muzeja grada Beograda. Beograd: Muzej grada Beograda. XX: 451—493. ISSN 0436-1105. Arhivirano iz originala (PDF) 01. 11. 2019. g. Pristupljeno 02. 11. 2019.  COBISS.SR 1024684941 COBISS.SR 5656322
• Dragosavac, Nebojša (1996). „Burna istorija beogradskog grba” (PDF). Godišnjak Muzeja grada Beograda. Beograd: Muzej grada Beograda. XLIII: 245—257. ISSN 0436-1105. Arhivirano iz originala (PDF) 20. 09. 2020. g. Pristupljeno 23. 06. 2015.  COBISS.SR 5656322
• Dražić, Marko (2009). „Istorija grba Beograda”. Ocilo : Glasnik društva srpskih grbonosaca “Miloš Obilić”. Beograd: Društvo srpskih grbonosaca “Miloš Obilić”. I (1): 8—12. ISSN 2560-4422.  COBISS.SR 240515596
• Popović, Marko (1993/94). „Grbovi na javnim zdanjima Beograda (I deo)” (PDF). Godišnjak Muzeja grada Beograda. Beograd: Muzej grada Beograda. XL/XLI: 107—121. ISSN 0436-1105. Arhivirano iz originala (PDF) 12. 01. 2021. g. Pristupljeno 23. 06. 2015.  COBISS.SR 5656322
• Popović, Marko (1995). „Grbovi na javnim zdanjima Beograda (II deo)” (PDF). Godišnjak Muzeja grada Beograda. Beograd: Muzej grada Beograda. XLII: 59—77. ISSN 0436-1105. Arhivirano iz originala (PDF) 12. 01. 2021. g. Pristupljeno 23. 06. 2015.  COBISS.SR 5656322
• Popović, Marko (1996). „Grbovi na javnim zdanjima Beograda (III deo)” (PDF). Godišnjak Muzeja grada Beograda. Beograd: Muzej grada Beograda. XLIII: 225—244. ISSN 0436-1105. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 11. 2020. g. Pristupljeno 23. 06. 2015.  COBISS.SR 5656322
• Stojaković, Slobodanka (1997). „Gospodin Despot Stefan Lazarević (1389 - 1427) - prvi nosilac ordena viteškog reda Zmaja prvog stepena -” (PDF). Dinar : numizmatički časopis. Beograd: Srpsko numizmatičko društvo (5): 29—31. ISSN 1450-5185.  COBISS.SR 66160140 COBISS.RS 66160140
• Stojaković, Slobodanka (2003). „Beograd despota Stefana Lazarevića : šest vekova srpske prestonice 1403—2003.” (PDF). Dinar : numizmatički časopis. Beograd: Srpsko numizmatičko društvo (20): 14—18. ISSN 1450-5185.  COBISS.SR 66160140 COBISS.RS 66160140
• Stratimirović, Đorđe (1895). „Nješto o Beogradu i njegovom grbu” (PDF). Glasilo Srpskog arheološkog društva „Starinar”. Beograd: Kraljevska srpska državna štamparija. XII (1, 2, 3 i 4): 103—105. ISSN 0350-0241. Arhivirano iz originala (PDF) 06. 05. 2016. g. Pristupljeno 04. 02. 2016.  COBISS.SR 8111874 COBISS.SR 213175564
• Heimer, Željko (2006). „Socijalistička heraldika?” (PDF). Grb i Zastava : glasnik Hrvatskog grboslovnog i zastavoslovnog društva. Zagreb: Hrvatsko grboslovno i zastavoslovno društvo (0): 14. ISSN 1846-3827. 

Novine

• Ilić Agapova, Marija (1931). „O grbu grada Beograda” (PDF). Beogradske opštinske novine : službeni organ Opštine grada Beograda. Beograd: Beogradska opština. XLIX (20): 1330—1336. ISSN 2812-6912. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 06. 2015. g. Pristupljeno 23. 06. 2015.  COBISS.SR 11759111 COBISS.SR 28968972
• „Uspeh konkursa za najbolju skicu grba grada Beograda”. Beogradske opštinske novine : službeni organ Opštine grada Beograda. Beograd: Beogradska opština. 50 (1): 70—72. 1932. ISSN 2812-6912.  COBISS.SR 11759111 COBISS.SR 28968972

Pravna regulativa

Opšta

• „Zakon o lokalnoj samoupravi” (PDF). paragraf.rs. Arhivirano iz originala (PDF) 12. 06. 2017. g. 

Vezana za grb grada>

• „Statut grada Beograda” (PDF). Službeni list grada Beograda 39/08. 17. 10. 2008. str. 1—21. 
• „Odluka o upotrebi imena, grba i zastave grada Beograda” (PDF). Službeni list grada Beograda 37/16. 28. 4. 2016. str. 1—16. 
• „Uputstvo za upotrebu grba i zastave grada Beograda” (PDF). Službeni list grada Beograda 35/03. 30. 12. 2003. str. 1441—1450. 

Vezana za grbove gradskih opština

Barajevo

• „Statut gradske opštine Barajevo (prečišćen tekst)” (PDF). Službeni list grada Beograda 30/10. 8. 9. 2010. str. 18—30. 
• „Odluka o grbu i stegu opštine i mesta Barajevo” (PDF). Službeni list grada Beograda 17/04. 4. 8. 2004. str. 885—886. 
• „Odluka o upotrebi i zaštiti grba i stega opštine i mesta Barajevo” (PDF). Službeni list grada Beograda 17/04. 4. 8. 2004. str. 886—889. 

Voždovac

• „Statut gradske opštine Voždovac (prečišćen tekst)” (PDF). Službeni list grada Beograda 36/10. 8. 11. 2010. str. 13—27. 
• „Odluka o upotrebi grba i zastave (stega) opštine Voždovac — prečišćen tekst” (PDF). Službeni list grada Beograda 17/05. 14. 7. 2005. str. 10—12. 

Vračar

• „Statut gradske opštine Vračar (prečišćen tekst)” (PDF). Službeni list grada Beograda 57/15. 2. 10. 2015. str. 4—13. 
• „Odluka o upotrebi i zaštiti grba i zastave (stega) gradske opštine Vračar” (PDF). Službeni list grada Beograda 15/15. 25. 3. 2015. str. 19—21. 

Grocka

• „Statut gradske opštine Grocka” (PDF). Službeni list grada Beograda 42/08. 12. 11. 2008. str. 8—17. 

Zvezdara

• „Statut gradske opštine Zvezdara” (PDF). Službeni list grada Beograda 43/08. 14. 11. 2008. str. 1—13. 
• „Odluka o grbu i zastavi gradske opštine Zvezdara” (PDF). Službeni list grada Beograda 11/09. 25. 3. 2009. str. 3. 

Zemun

• „Statut gradske opštine Zemun (prečišćen tekst)” (PDF). Službeni list grada Beograda 43/13. 30. 9. 2013. str. 1—15. 

Lazarevac

• „Statut gradske opštine Lazarevac” (PDF). Službeni list grada Beograda 43/08. 14. 11. 2008. str. 49—60. 
• „Odluka o grbu i stegu opštine i naseljenog mesta Lazarevac” (PDF). Službeni list grada Beograda 15/03. 2. 6. 2003. str. 585—586. 
• „Odluka o upotrebi i zaštiti grba i stega opštine i naseljenog mesta Lazarevac” (PDF). Službeni list grada Beograda 15/03. 2. 6. 2003. str. 586—588. 

Mladenovac

• „Statut gradske opštine Mladenovac (prečišćen tekst)” (PDF). Službeni list grada Beograda 40/10. 30. 11. 2010. str. 5—16. 
• „Odluka o upotrebi i zaštiti grba i zastave gradske opštine Mladenovac” (PDF). Službeni list grada Beograda 15/10. 14. 5. 2010. str. 23—25. 

Novi Beograd

• „Statut gradske opštine Novi Beograd (prečišćen tekst)” (PDF). Službeni list grada Beograda 3/11. 16. 2. 2011. str. 7—20. 
• „Odluka o upotrebi i zaštiti grba i zastave opštine Novi Beograd” (PDF). Službeni list grada Beograda 20/03. 24. 7. 2003. str. 727—729. 

Obrenovac

• „Statut gradske opštine Obrenovac (prečišćen tekst)” (PDF). Službeni list grada Beograda 19/14. 14. 3. 2014. str. 10—28. 

Palilula

• „Statut gradske opštine Palilula” (PDF). Službeni list grada Beograda 43/08. 14. 11. 2008. str. 24—35. 
• „Odluka o izgledu i upotrebi simbola gradske opštine Palilula” (PDF). Službeni list grada Beograda 14/06. 28. 6. 2006. str. 3—4. 

Rakovica

• „Statut gradske opštine Rakovica” (PDF). Službeni list grada Beograda 45/08. 17. 11. 2008. str. 18—28. 
• „Odluka o grbu i zastavi gradske opštine Rakovica” (PDF). Službeni list grada Beograda 17/09. 15. 4. 2009. str. 6—7. 

Savski venac

• „Statut gradske opštine Savski venac” (PDF). Službeni list grada Beograda 45/08. 17. 11. 2008. str. 40—52. 

Sopot

• „Statut gradske opštine Sopot” (PDF). Službeni list grada Beograda 45/08. 17. 11. 2008. str. 53—63. 

Stari grad

• „Statut gradske opštine Stari grad (drugi prečišćen tekst)” (PDF). Službeni list grada Beograda 4/14. 23. 1. 2014. str. 7—21. 
• „Odluka o upotrebi grba i zastave gradske opštine Stari grad (prečišćen tekst)” (PDF). Službeni list grada Beograda 63/13. 10. 12. 2013. str. 5—7. 

Surčin

• „Statut gradske opštine Surčin” (PDF). Službeni list grada Beograda 44/08. 17. 11. 2008. str. 73—86. 

Čukarica

• „Statut gradske opštine Čukarica (prečišćen tekst)” (PDF). Službeni list grada Beograda 61/14. 10. 7. 2014. str. 3—12. 
• „Odluka o upotrebi imena, grba i zastave gradske opštine Čukarica” (PDF). Službeni list grada Beograda 110/16. 28. 11. 2016. str. 1—8. 

Spoljašnje veze

• Grad Beograd: Grb i zastava Beograda
• Grbovi Beograda i beogradskih opština (otvaranje izložbe) na www.youtube.com