Dušan Jerković

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ukoliko ste tražili drugu osobu, pogledajte članak Dušan Jerković (višeznačna odrednica).
dušan jerković
Dušan Jerković
Lični podaci
Datum rođenja(1914-02-02)2. februar 1914.
Mesto rođenjaOgar, kod Pećinaca, Austrougarska
Datum smrti29. novembar 1941.(1941-11-29) (27 god.)
Mesto smrtiKadinjača, kod Užica, Srbija
Profesijaučitelj
Porodica
SupružnikJelica Jerković
Delovanje
Član KPJ odpre rata
Učešće u ratovimaAprilski rat
Narodnooslobodilačka borba
U toku NOBkomandant Užičkog partizanskog odreda
Heroj
Narodni heroj od25. septembra 1944.

Dušan Jerković Uča (Ogar, kod Pećinaca, 2. februar 1914 — Kadinjača, kod Užica, 29. novembar 1941) bio je učitelj, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.

Poticao je iz učiteljske porodice. Završio je Učiteljsku školu u Šapcu i do 1936. godine je radio kao učitelj. Prvu službu dobio je u selu Jakalj, u užičkom kraju. Zbog istupanja protiv režima, zajedno sa suprugom, takođe učiteljicom, bio je 1939. godine premešten u selo Fakoviće u istočnoj Bosni, gde je službovao do početka Drugog svetskog rata. Pripadao je grupi učitelja-komunista koja se okupljala u društvu „Vuk Karadžić“. Preko brata Nebojše, takođe učitelja povezao se sa ilegalnom Komunističkom partijom Jugoslavije, čiji je član postao u godinama pred početak rata.

Jula 1941. godine je prešao u račanski kraj, gde je učestvovao u organizovanju ustanka. Bio je najpre komandir Račanske partizanske čete, a nakon brojnih uspešnih akcija ove čete, u kojima se istakao kao dobar komandant, ali i ličnom hrabrošću, bio je septembra 1941. godine postavljen za komandanta Užičkog partizanskog odreda. Pod njegovom komadom ovaj odred je oslobodio Bajinu Baštu, Ivanjicu, Čajetinu, Požegu i Kosjerić. Nakon oslobođenja Užica i stvaranja slobodne teritorije radio je u gradu, koji je bio sedište vojnog i političkog rukovodstva Narodnooslobodilačkog pokreta i centar iz koga se rukovodilo oslobodilačkom borbom u celoj Jugoslaviji.

Učestvovao je u odbrani partizanske slobodne teritorije, naročito u vreme partizansko-četničkog sukoba u jesen 1941. godine. Kada su u toku završnih borbi Prve neprijateljske ofanzive, nemačke snage nadirale iz pravca Bajine Bašte ka Užicu, Jerković je 29. novembra 1941. godine komandovao delovima Užičkog odreda i Radničkog bataljona u borbi na Kadinjači, gde je štićena odstupnica partizanskim snagama i Vrhovnom štabu, koji su se povlačili iz Užica. U ovoj borbi poginulo je oko 250 partizanskih boraca, među kojima i njihov komandant Dušan Jerković.

Nakon smrti Nemci su njegovo telo, kao i telo Vukole Dabića, radi zastrašivanja stanovništva izložili u centru Užica, a potom su ih spalili na brdu Dovarju. Za narodnog heroja proglašen je 25. septembra 1944. godine. Nekoliko osnovnih škola u Srbiji nosi njegovo ime, kao i naselje „Braće Jerković“ u Beogradu, koje je dobilo ime po njemu i njegovom starijem bratu Nebojši Jerkoviću, koji je bio komandant Mačvanskog partizanskog odreda.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Detinjstvo i školovanje[uredi | uredi izvor]

Rođen je 2. februara 1914. godine u selu Ogaru, kod Pećinaca u Sremu.[1] Poticao je iz učiteljske porodice. Njegov otac Milan Jerković, rođen je 1886. godine u selu Katinovac, kod Vrgin Mosta, na Kordunu. Učiteljsku školu završio u Petrinji i 1910. godine je bio postavljen za učitelja u Ogaru. U braku sa Anđelijom, rođenom 1886. godine u selu Svilošu, na Fruškoj gori, dobio je petoricu sinova — Boru, Nebojšu, Dušana, Uglješu i Aleksandra. Za vreme Prvog svetskog rata, porodica je bila u izbeglištvu kod majčine porodice u Svilošu, a 1918. godine se vratila u Ogar. Dušanova majka Anđelija se potom razbolela i umrla iste godine, pa se njegov otac ponovo oženio — učiteljicom Milicom, koja je od 1918. godine bila na službi u Ogaru i s njom je dobio još dva sina Nemanju i Sinišu i ćerku Mirjanu.[2][3]

U osnovnu školu Dušan je pošao 1922. godine, a učiteljica mu je bila pomajka Milica. Pošto je imao dosta dece otac Milan je morao razmišljati o njihovoj budućnosti pa je odlučio da dvojica njegovih sinova — Nebojša i Dušan budu učitelji. Kada je 1926. godine Dušan završio osnovnu školu, Milan je dobio premeštaj u selo Buđanovce, kod Rume. Premeštaj je tražio još ranije kako bi bio što bliži železničkoj pruzi Ruma-Šabac i na taj način omogućio svojoj deci da lakše putuju u najbližu gimnaziju koja se nalazila u Rumi. U selu Buđanovcima otac Milan je ostao na službi sve do 1946. godine kada je otišao u penziju.[4]

Zgrada osnovne škole „Dušan Jerković“ u Rumi, u kojoj se nekada nalazila zgrada gimnazije, koju je pohađao Dušan Jerković.

Pune četiri godine, od 1926. do 1930. godine Dušan je pohađao gimnaziju u Rumi, svakodnevno putujući iz Buđanovaca. Zajedno sa dosta druge dece, koja su iz okolnih sela dolazila u rumsku gimnaziju, on je u Rumu stizao ranim jutarnjim vozom u 6 časova, ali je direktor gimnazije ovim đacima-putnicima izlazio u susret i dozvoljavao im da u zgradu škole ulaze pre početka nastave. U vreme gimnazijskih dana Dušan je bio veliki ljubitelj sporta, a posebno fudbala, koji je često igrao sa svojim drugovima.[4]

Nakon završetka male mature, Dušan je upisao Učiteljsku školu u Šapcu, koju je završio 1934. godine. Za vreme školovanja je stanovao u Šapcu, a vikendom je odlazio u posetu porodici u Buđanovce. Tokom školovanja, veliki uticaj na Dušana je ostavio njegov profesor psihologije i pedagogije od koga je kako je sam isticao stekao neophodno znanje potrebno svakom vaspitaču, koje mu je služilo da upozna unutrašnja zbivanja kod dece. U toku školovanja otkrio je svoj talenat za muziku pa je često svirao violinu. Kroz muziku i pesmu Dušan je bio omiljen kod svojih drugova. Letnje raspuste Dušan je provodio u Buđanovcima, gde je takođe bio rado priman u društvo omladine, ali i starijih. Kao veliki ljubitelj muzike, bilo je slučajeva da sa seoskim muzičarima svira na raznim seoskim veseljima.[5]

U starijim razredima Učiteljske škole, kada je već počeo da predaje u osnovnoj školi i izvodi praktičnu nastavu, Dušan je počeo dosta da čita. Voleo je da čita dela Laze Lazarevića, Đure Jakšića, Jovana Jovanovića Zmaja, Branislava Nušića i drugih domaćih pisaca i pesnika, ali se preko svog starijeg brata, takođe učitelja Nebojše Jerkovića počeo interesovati i za marksističku literaturu.[6]

Nakon završetka Učiteljske škole, oktobra 1934. godine Dušan Jerković je otišao na odsluženje vojnog roka. Bio je raspoređen u Školu rezervnih oficira u Sarajevu u 24. četu Četvrtog đačkog bataljona. Dušan nije imao veliku želju da bude rezervni oficir, pa je brzo došao u sukob sa pretpostavljenim kapetanom, koji ga je potom počeo kažnjavati. Najpre sa pet dana zatvora, a potom sa deset i tako dok ga na kraju nisu izbacili iz Škole rezervnih oficira i prebacili među obične vojnike, gde je služio vojni rok u trajanju od 18 meseci, a razliku od Škole rezervnih oficira gde je „đački rok“ trajao svega devet meseci.[7]

Učiteljska služba[uredi | uredi izvor]

Spomen-bista Dušana Jerkovića u naselju „Braće Jerković“ u Beogradu. Rad vajara Radmile Graovac iz 1979. godine.

U proleće 1936. godine Dušan se vratio sa odsluženja vojnog roka i podneo je molbu Ministarstvu prosvete za postavljenje u službu. Svoju prvu, ali privremenu službu dobio je u selu Jelovik, kod Bajine Bašte, koje se nalazi na putu Užice-Rogatica. U ovoj školi je ostao svega nekoliko meseci — do završetka školske godine juna iste godine. Nakon toga dobio je prvu pravu službu u obližnjem selu Jakalj. Ovde je ostao tri školske godine — 1936/37, 1937/38 i 1938/39. Radio je zajedno sa učiteljem Milijom Šijakinićem, koji je bio i upravitelj škole. Oni su stanovali u zajedničkoj sobi u sklopu škole i dosta su se družili. Odlazili su i u posete učiteljima u okolnim selima, a najčešće u Zarožje kod učitelja Nikole Aćimovića i Vardu kod učiteljice Jelice, koja je bila rodom iz Užica. Između Dušana i Jelice su se javile simpatije, pa su se 1938. godine venčali, a 4. jula 1939. su dobili sina Jerka.[8][9][10]

Dušanov brat Nebojša Jerković, kao i njegova supruga Katarina, koja je takođe bila učiteljica, bili su članovi Učiteljsko kulturne-izdavačke zadruge „Vuk Karadžić“. Nebojša je bio jedan od vodećih članova ovog udruženja, koje je bilo legalan oblik delovanja revolucionarnog pokreta, kojim je rukovodila tada ilegalna Komunistička partija Jugoslavije (KPJ). Imao je veliki ugled među učiteljima i kasnije je bio izabran za predsednika ovog udruženja. Preko brata i Dušan se uključio u rad ovog učiteljskog udruženja, koje je u periodu od 1938. do 1940. godine, za vreme zimskog raspusta organizovalo pedagoške nedelje, a za vreme letnjeg raspusta političke seminare. Na ovim skupovima učitelji su dobijali nova saznanja iz marksizma i upoznavali se sa idejama i učenjima Karla Marksa, Fridriha Engelsa, Vladimira Lenjina i dr.[11][12]

Iako je u političkom smislu bio komunistički opredeljen, Dušan još uvek nije bio član Komunističke partije Jugoslavije. Smatrajući da treba da se svim načinima bori protiv tadašnjeg režima u Kraljevini Jugoslaviji, za vreme predizborne kampanje za parlamentarne izbore decembra 1938. godine aktivno se uključio u agitaciju za opozicionu listu „Blok narodne sloge“, koja je nastupala nasuprot prorežimske Jugoslovenske radikalne zajednice Milana Stojadinovića. Na predizbornom skupu održanom u selu Vardi bio je jedan od govornika i javno je pozvao narod da ne glasa za tamošnjeg režimskog kandidata ministra Miloja Rajakovića.[13]

Zbog istupanja protiv režima, Dušan Jerković je zajedno sa suprugom Jelicom bio kažnjen premeštajem u selo Fakoviće, kod Srebrenice. Do premeštaja na novu službu došlo je na kraju školske 1938/39. godine, pa je novu službu započeo u septembru na početku nove školske 1939/40. godine. Ovo je bila njegova poslednja služba, gde je ostao do odlaska u partizane 1941. godine. Nako dolaska u novu sredinu, nastavio je sa svojim prosvetnim, ali i političkim radom. Ubrzo se približio ne samo učenicima, već i starijim meštanima. Pošto je dobro poznavao poljoprivredu, davao je meštanima korisne savete o uzgoju krompira, pripremi stočne hrane i dr. Učenici su ga neizmerno voleli jer su ga doživljavali kao starijeg druga, a ne kao strogog učitelja.[10]

Neposredno pred izbijanje Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, Dušan Jerković se povezao sa članovima Komunističke partije Jugoslavije. U tom vremenu je bio i primljen u članstvo KPJ, s obzirom da je njegov brat Nebojša primljen u partijsko članstvo 1939. godine. Pošto na terenu Fakovića nije bilo organizacije KPJ, on je održavao vezu sa užičkom partijskom organizacijom, a na vezi ga je držao Dušan Višić delegat Okružnog komiteta KPJ za račanski srez.[14][15]

Uoči rata, Dušan je često bio pozivan na vojne vežbe, a prateći političku situaciju u zemlji i svetu, kao i ratne događaje, koji su u Evropi izbili septembra 1939. godine zaključio je da mora doći do rata u Jugoslaviji i obračuna sa fašizmom. U tom smislu odlučio je da se dodatno edukuje pronalazeći razne knjige sa vojom tematikom iz kojih je dobijao nova saznanja o vojnoj organizaciji i ratnoj taktici. Nakon vojnog puča i odbacivanja Trojnog pakta, krajem marta 1941. godine nova Vlada na čelu sa generalom Dušanom Simovićem je objavila opštu mobilizaciju. Dušan je tada dobio poziv da se javi na zborno mesto u blizini Rume. Ovde ga je zatekao početak Aprilskog rata, ali i brza propast i kapitulacija Jugoslovenske vojske, nakon čega je izbegao zarobljavanje i vratio se u Fakoviće.[14]

Formiranje Račanske partizanske čete[uredi | uredi izvor]

Nakon okupacije Jugoslavije, Dušan je sa porodicom ostao u Fakovićima. Nastavio je da održava vezu sa užičkim komunistima, a prema njihovim direktivama politički je radio sa narodom. Kao učitelj uživao je veliki ugled među ljudima, pa je obilazio razne sastanke i zborove, na kojima je ljudima objašnjavao novonastalu političku situaciju u Jugoslaviji. Krajem juna 1941. godine dobio je poziv da pređe na teren Bajine Bašte, radi priprema za organizovanje ustanka. Pošto je Dušan pre rata radio u selima na teritoriji račanskog sreza i bio poznat među meštanima, bilo je predviđeno da on ovde vrši agitaciju za Narodnooslobodilački pokret (NOP).[15][16]

Spomenik Dušanu Jerkoviću u Bajinoj Bašti, rad vajara Ota Loga iz 1987. godine.

Pripremajući se za odlazak na teren Bajine Bašte, 12. jula 1941. godine ga je zatekla vest da su ustaše počele sa masovnim hapšenjem Srba u selima u okolini Fakovića, nakon čega je sa porodicom morao da se prebaci preko Drine u Srbiju. Došao je u selo Okletac kod svog prijatelja učitelja Bogdana Pešića, a potom se prebacio u selo Kostojeviće, gde se povezao sa članovima Komunističke partije. Pošto mu se sin razboleo, dogovorio se sa suprugom da njih dvoje kao izbeglice iz Bosne odu kod njenih roditelja u Užice. Dolaskom u račanski srez, Dušan se uključio u pripreme za formiranje partizanske čete, kojima je rukovodio Dušan Višić, student tehnike.[16]

U noći 2/3. avgust 1941. godine u Blagojevom gaju održan je sastanak članova KPJ iz račanskog sreza na kome je doneta odluka o formiranju Račanske partizanske čete. Sutradan 3. avgusta na mestu Kepina koliba na Tari, u blizini sela Zarožje okupilo se 18 boraca od kojih je zvanično formirana Prva račanska partizanska četa, koja je bila u sastavu Užičkog partizanskog odreda „Dimitrije Tucović“, formiranog 7. jula 1941. godine. Za komandira čete bio je određen Dušan Jerković, za političkog komesara Dušan Višić, za zamenika komandira Rajak Pavićević, učitelj iz Bajine Bašte i za zamenika političkog komesara Milenko Topalović, krojački radnik iz Bajine Bašte.[17][18] Ubrzo nakon formiranja, Račanska četa je izvela svoju prvu oružanu akciju — u noći 7/8. avgusta 1941. godine napala je graničnu posadu u selu Beserovina, koju je sačinjavalo oko 10 žandara. Preko ranije uspostavljene veze žandari su obećali da će u slučaju napada oružje i municiju predati bez borbe. Za ovu akciju javilo se petnaest dobrovoljaca, sa kojima su pošli Jerković i Višić. Oni su pažljivo prišli karauli, a nakon toga su borci, koji su bili naoružani, krenuli ka zgradi u kojoj su se nalazili žandarmi. Dušan Jerković je stao kod jednog prozora, a Dušan Višić kod drugog i sa uperenim pištoljima su pozvali žandarme na predaju. Na ovo je jedino graničarski komandir uspeo da uzme pušku i da opalivši potrči ka vratima, nakon čega ga je jedan od partizana usmrtio. Posle toga Dušan Jerković je ranio jednog graničara koji je takođe pokušao da potegne oružje. Ostalo ljudstvo karaule se prema ranije postignutom dogovoru, predalo bez borbe i otišlo kućama. U ovoj akciji partizani su zaplenili pet pušaka i nešto municije.[19]

Prve ustaničke akcije[uredi | uredi izvor]

U narednih nekoliko dana Račanska četa je popalila opštinske arhive u selima Solotuši, Rači, Zaovinama i Rastištu, a svim opštinskim upravama zabranili rad. U toku ovih akcija četa je zaplenila dosta naoružanja i druge vojne opreme. Kako bi oslobodili zarobljenog borca, koga su po zadatku poslali u okolinu Bajine Bašte, Štab Račanske čete je organizovao akciju njegovog spašavanja. Njega su uhvatili žandarmi i zatvorili u zgradu Sreskog načelstva u Bajinoj Bašti. Grupa od 20 boraca je u noći 10/11. avgusta ušla u Bajinu Baštu i opkolila zgradu načelstva. Žandarmi pružili jak otpor, a u pomoć su im došli i Nemci, pa su se partizani morali povući. Pošto je Štab čete insistirao na oslobođenju zarobljenog druga, odlučeno je da se akcija ponovi sutradan. Tada su petorica partizana usred dana došla u grad i ušla u zgradu načelstva zajedno sa ostalim strankama. Oni su nakon toga uperili pištolje u žandarme i naterali ih da oslobode zarobljenog borca Marića. Nakon ovoga oni su se povukli iz grada. Ova akcija ostavila je veliki uticaj na građane Bajine Bašte, ali ne i na Štab Račanske čete jer je svega nekoliko dana kasnije Marić pobegao iz partizana sa još dvojicom boraca. Kasnije je utvrđeno da su oni bili ubačeni u partizansku četu, kao agenti, a kasnije su prišli četnicima.[20]

Nakon prvih akcija Račanska partizanska četa je stekla prva borbena iskustva i organizaciono se učvrstila, a prilivom novih boraca naraslo je njeno brojno stanje i bila je bolje opremljena oružjem i municijom. Ovo joj je omogućilo da u narednom periodu izvodi veće borbene zadatke, pa je bila prva četa u sastavu Užičkog partizanskog odreda koja je izvodila veće akcije. Jedna od takvih akcija bila je izvedena u noći 18/19. avgust kada je grupa od 20 boraca upala u Bajinu Baštu i opljačkala zgradu Poreske uprave iz koje je uzeta veća suma novca, namenjena kvinsliškoj upravi i izdržavanju stacioniranih nemačkih snaga. Straža koja je čuvala zgradu Poreske uprave nije pružila otpor partizanima, pa je akcija izvršena mirno i partizani su potom napustili grad i povukli se u logor na Tari. Nakon ove akcije Račansku četu su posetili Milinko Kušić, politički komesar Užičkog odreda i Bora Baruh. Tada je bila održana četna Konferencija na kojoj je Kušić pohvalio borce i komandu Račanske čete za aktivnost i postignute rezultate.[21]

Partizanska spomenica 1941.

Konstantin Konstantinović sreski načelnik u Bajinoj Bašti, bio je revoltiran čestim upadima partizana u grad, pa je obećao Nemcima da će srediti situaciju u račanskom srezu. Nakon što je saznao gde se nalazi logor Račanske čete on je pozvao Nemce i albansku žandarmeriju, koja je bila dovedena sa Kosova i pozicionirana u Užice, radi borbe sa partizanima na terenu užičkog okruga. U toku noći 21/22. avgusta grupa od oko 600 Nemaca i albanskih žandarma je u tri kolone krenula ka partizanskom logoru u blizini Kaluđerskih Bara. O pokretu neprijateljskih snaga, partizane je upozorila upravnica Dečijeg doma na Kaluđerskim Barama. Ne znajući jačinu i raspored neprijateljskih snaga, Komanda čete je odlučila da se ne upušta u direktan sukob s napadačem i potom je napustila logor i povukla se na Anđića vis, u pošumljeniji deo Tare, koji je bio u pozadini neprijatelja. Nakon završetka akcije, četa se ponovo vratila u svoj logor. Znajući da je inicijator napada bio Konstantinović, Komanda čete ga je osudila na smrt, nakon čega su se trojica omladinaca javila da dobrovoljno izvrše presudu u samoj Bajinoj Bašti. Nakon uspostavljene veze sa načelnikovim vozačem, koji je bio simpatizer partizana Udarna grupa je u toku noći ušla u grad i sakrila se na tavanu kuće preko puta zgrade bolnice gde je bila smeštena nemačka komanda. Znajući da Konstantinović svakodnevno odlazi u nemačku komandu odlučili su da ovde izvrše atentat. Kada je oko 9 časova ispred zgrade komande stigao načelnikov automobil, omladinci su istrčali iz kuće na ulicu i na Konstantinovića ispalili nekoliko hitaca. Teško ranjeni načelnik je pao na pločnik, a iznenađeni nemački stražar je pobegao u zgradu komande. Članovi Udarne grupe uspeli su da neopaženo pobegnu iz grada i obaveste Štab čete o uspehu akcije. Konstantinović je nakon atentata bio odnet u užičku bolnicu u kojoj je umro 10. septembra.[22][23]

Krajem avgusta 1941. godine Račanska partizanska četa se prebacila u područje sela Višesava, nedaleko od Bajine Bašte, s namerom da dejstvuje i u istočnom delu račanskog sreza. Nakon toga bile su popaljene opštinske arhive u selima Pilici, Dubu, Kostojevićima, Ovčinji i Rogačici. U Rogačici je bila razoružana granična posada, pa je pritom bilo zaplenjeno 15 pušaka i dosta municije. Četa se potom prebacila u selo Zarožje i na Pašinoj ravni održala zbor, na kome je govorio politički komesar čete Dušan Višić. Zaslugom veštog rukovođenja, kao i ličnom inicijativom komandanta čete Dušana Jerkovića Račanska četa je uspela da razbije i rasturi čitav aparat kvinsliške vlasti na teritoriji račanskog sreza, izuzev Bajine Bašte.[24]

Komandant Užičkog odreda[uredi | uredi izvor]

U selu Gorobilje, kod Užičke Požege, 6. septembra 1941. godine održano je vojno-političko savetovanje Štaba Užičkog partizanskog odreda i Okružnog komiteta KPJ za Užice, na kome su učestvovali rukovodioci četa Užičkog odreda i partijski radnici sa terena užičkog okruga. Savetovanju je prisustvovao i Rodoljub Čolaković, član Glavnog štaba NOP odreda Srbije, koji im je preneo direktivu Vrhovnog komandanta Josipa Broza Tita o stvaranju slobodne teritorije na području zapadne Srbije. Na savetovanju je razmotreno i analizirano stanje, ustaničke aktivnosti i rezultati vojno-političkog delovanja Užičkog odreda pošto je Odred brojno rastao i mogao je preći na oružane akcije većeg obima. Nakon savetovanja održan je sastanak Rodoljuba Čolakovića sa članovima Okružnog komiteta KPJ za Užice — sekretar Želimir Đurić i članovi Milinko Kušić, Slobodan Penezić, Dobrivoje Vidić, Stevan Čolović i Vukola Dabić — na kome je dogovorena popuna Štaba Užičkog odreda. Prilikom formiranja Štaba odreda, 7. jula 1941. godine za komandanta Odreda je bio određen Petar Stambolić, za političkog komesara Milinko Kušić, za zamenika komandanta Jevrem Popović i za zamenika političkog komesara Želimir Đurić. Pošto se Stambolić nalazio na dužnosti instruktora Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju u Pomoravlju on nije mogao da stupi na ovu dužnost, dok je Želimir Đurić kao sekretar OK KPJ bio zauzet drugim obavezama, pa je Štabom odreda rukovodio samo Kušić. Kako bi Štab Užičkog odreda bio sposoban da ostvari predstojeće zadatke, doneta je odluka da se za njegovog komandanta imenuje Dušan Jerković, dotadašnji komandir Račanske partizanske čete, koji se u prethodnim borbama istakao kao hrabar borac i sposoban rukovodilac. Na mestu političkog komesara Odreda ostao je Milinko Kušić, a za njegovog zamenika je bio određen student Slobodan Penezić Krcun. Za zamenika komandanta je bio određen radnik Vukola Dabić, a u Štab odreda je bio imenovan i Ljubo Mićić, stari revolucionar i bivši narodni poslanik KPJ.[25][26]

Spomenik palim borcima u Bajinoj Bašti, rad vajara Stevana Bodnarova iz 1952. godine.

Uveče istog dana održan je sastanak članova novog Štaba odreda i članova Okružnog komiteta sa predstavnicima partizanskih četa, među kojima su bili Slobodan Sekulić, Milisav Vujović, Mita Igumanović i drugi. Na ovom sastanku, Rodoljub Čolaković je objasnio da su Centralnog komiteta KPJ i Glavnog štaba NOP Jugoslavije, koji su razmatrajući razvoj ustanka u Srbiji, a posebno u zapadnoj Srbiji, ocenili da je moguće stvoriti veću slobodnu teritoriju u slivu Zapadne Morave, pa su kao prioritetni zadaci, u cilju realizovanja ove zamisli, bili definisani sledeći planovi — omasovi čete Užičkog odreda i orijentisati ih na oslobađanje manjih gradova u ovom kraju, kao što su Bajina Bašta, Kosjerić i Čajetina, a nakon toga Užičke Požege i Užica.[27] Odmah nakon savetovanja, čete Užičkog odreda su krenule u akciju. Jedna od prvih većih bila je ponovni napad Račanske čete na žandarmerijsku stanicu u Bajinoj Bašti, u kojoj su se tada nalazili sakupljeni žandarmi iz svih žandarmerijskih stanica iz sreza. Oko ponoći partizani su upali u Bajinu Baštu i iznenada napali žandarmerijsku stanicu, nakon čega su se žandarmi predali. U ovoj akciji zaplenjena je veća količina naoružanja i dosta municije. Požeška četa je popalila opštinske arhive u selima Roge, Visibaba i Zdravčići. Moravička četa je takođe imala uspeha u likvidaciji žandarmerijskih stanica, kao i Zlatiborska i Prva užička četa, koje su svoju aktivnost ispoljile na železničkoj pruzi Užice—Višegrad.[28]

Prvo mesto predviđeno za oslobođenje bila je Bajina Bašta. Pripremom ovog napada rukovodio je komandant Odreda Dušan Jerković, a pored Račanske čete, u napadu je učestvovala i Crnogorska partizanska četa, dok je Užička četa imala zadatak da zatvaranjem druma Užice—Bajina Bašta spreči eventualnu intervenciju nemačkih snaga iz Užica. Račanska i Crnogorska četa su 11. septembra 1941. uveče krenule ka Bajinoj Bašti, u kojoj su se nalazila nemačka posada od desetak vojnika, utvrđenih u zgradi bolnice i žandarmi, koji su se nalazili u kasarni. Na samom prilazu Bajinoj Bašti, susreli su se sa većom grupom četnika vojvode Drinskog — u stvari Miladina Petrovića iz Ljubovije koji se samoprozvao za četničkog vojvodu. On je na poziv nekih predratnih političara došao u Bajinu Baštu i smestio se u kafani Miše Nirkovića. Nakon susreta sa ovim četnicima, s kojima ranije nije bilo otvorenih oružanih sukoba, Komanda Račanske čete počela je pregovor s njenim starešinama oko saradnje pri napadu na grad. Tokom pregovora, četnici su nalazili izgovore i odugovlačili s odlukom, nakon čega su partizani odustali od dogovora i odlučili da krenu u napad. Zbog zadržavanja s četnicima, Račanska i Crnogorska četa su u napad krenule tek oko 4 časa ujutru 12. septembra. Otvorili su žestoku vatru na zgradu bolnice u nameri da se bombaši, pod zaštitom vatre što bliže privuku zidovima bolnice i unutra bace ručne bombe. U isto vreme napadnuta je i žandarmerijska stanica, u kojoj se nalazilo svega nekoliko žandarma i policajaca, jer su se ostali, pred sam napad, povukli preko Drine u istočnu Bosnu. U međuvremenu, četnici vojvode Drinskog su oko 7 časova napali partizane s leđa. Baš u trenutku kada je obruč oko nemačke posade u bolnici bio sužen, a njihov komandant ubijen. U prvom iznenadnom naletu, četnici su zarobili političkog komesara Račanske čete Dušana Višića, doktora Monija Levija i još nekoliko boraca. Dušan Jerković je u poslednjem trenutku uspeo da pobegne četnicima i pod kišom metaka, trčeći u cik-cak, stigne do grupe partizana. Tada je stradalo nekoliko partizana, a među ranjenima je bio Josip Joža Baruh, koji je od posledica ovog ranjavanja umro u užičkoj bolnici 2. oktobra. Našavši se između nemačke i četničke vatre, partizani su bili primorani da se povuku ka selima Rači i Višesavi, dok su opkoljeni Nemci ovo iskoristili i povukli se iz Bajine Bašte. Užička partizanska četa na vreme je saznala za novonastale događaje i krenula je u Bajinu Baštu. Na vest o dolasku novih partizanskih snaga, četnici su pustili zarobljene partizane i pobegli ka Ljuboviji. Istog dana partizani su ušli u slobodnu Bajinu Baštu i postavili straže i patrole u varoši. Prekosutra 14. septembra Račanska, Crnogorska i Užička četa su u marševskom poretku i s pesmom umarširale u Bajinu Baštu, a na gradskom trgu je održan veliki narodni miting, na kome su govorili Dušan Jerković, Dušan Višić i komandir Užičke čete Slobodan Sekulić.[29][30]

Nakon oslobođenja Bajine Bašte, Užička i Račanska četa su bile upućene na Zlatibor, kako bi pomogle Zlatiborskoj partizanskoj četi u oslobođenju Čajetine. Dušan Jerković je tada prešao na područje Užičke Požege, a komandu nad ovim četama je predao Slobodanu Sekuliću. Gotovo u isto vreme, sa oslobođenjem Bajine Bašte, Moravička četa je 13. septembra 1941. godine zauzela rudnik antimona Lis, a nakon toga je sa jednim vodom Ariljske čete ušla u Ivanjicu i formirala komandu mesta. Ariljska i Požeška četa su 20. septembra napale nemačku kolonu, koja je iz Užičke Požege krenula da obezbeđuje izvlačenje nemačke posade iz Užica. U ovoj borbi Nemci su pretrpeli velike gubitke, pa su se morali povući u Požegu. Sutradan 21. septembra partizanske snage su zauzele Čajetinu i Palisad od četnika Koste Pećanca, pod komandom vojvode Zlatiborskog Radomira Đekića i Đure Smederevca. Oni su se zajedno sa četnicima Bože Javorskog nalazili na ovom terenu, a išli su i u Užice na pregovore sa Nemcima. Nakon pada Zlatibora, Nemci su se povukli iz Užičke Požege i Užica i predali ih četnicima Koste Pećanca. Požeška četa je 22. septembra 1941. godine ušla u Požegu, nakon čega su se četničke snage delom razbežale, a delom ostale u gradu pasivne. Istog dana Ariljska, Požeška i Moravička četa uz pomoć Dragačevske čete iz Čačanskog odreda su napale delove nemačkog 724. pešadijskog puka koji se izvlačio iz Požege ka Čačku.[31]

U oslobođenom Užicu[uredi | uredi izvor]

Krajem septembra 1941. godine Užički partizanski odred je privodio kraju svoj zadatak o oslobođenju užičkog okruga i do 23. septembra bila su oslobođena sva mesta izuzev Kosjerića i Užica. Crnogorska partizanska četa uspela je prethodno da blokira Kosjerić i u zoru 24. septembra je ušla u njega, dok je žandarmerijska posada na vreme pobegla. U strahu od partizanskog napada, nakon pada Čajetine i Palisada, Nemci su napustili Užice 21. septembra 1941. godine i prepustili ga žandarmima i četnicima — vojvode Zlatiborskog Radomira Đekića, koji je bio u četničkoj organizaciji Koste Pećanca i majora Manojla Koraća, koji je bio u organizaciji Draže Mihailovića. Vlast u gradu su im predali na osnovu sporazuma od 20. septembra uz garanciju da neće ometati nemačko povlačenje iz grada. Nakon saznanja da su se Nemci povukli iz grada, Štab Užičkog partizanskog odreda je doneo odluku o zauzimanju grada. Za ovaj zadatak bila je određena zapadna grupa Užičkog odreda, koja je u tom trenutku bila najbliža Užicu. Kako bi se izbegao sukob s četnicima, bila je određena delegacija na čelu sa Slobodanom Sekulićem, bivšim oficirom Jugoslovenske vojske, koja je otišla u Užice i pokušala da s četnicima postigne sporazum o ulasku partizanskih snaga u grad. Pošto su četnici odbili svaku saradnju s partizanima, odlučeno je da partizanske čete, koje su bile na domaku grada, sutradan izvrše napad na grad. Kada su doznali da partizani pripremaju napad, oba četnička bataljona su se tokom noći i u rano jutro 24. septembra 1941. godine povukla iz grada ka Jelovoj gori. Zajedno s četnicima iz Užica se povukao i deo žandarma i policajaca, a u gradu se zadržao samo mali deo četnika s komandantom Radomirom Đekićem i glavnina žandarmerije.[32]

Ulazak užičkih partizana u oslobođeno Užice, 24. septembra 1941. godine.

U zoru 24. septembra 1941. godine partizani su pre napada na Užice, u grad poslali patrolu koji je pronašla sreskog načelnika Jovana Aleksića i od njega dobila garanciju za ulazak u grad. Nakon toga partizanska patrola je ispalila zelenu raketu koja je bila signal partizanskim snagama da krenu u grad. Za to vreme, vojvoda Đekić je napustio Užice i otišao ka Jelovoj gori. Uporedo sa ulaskom zapadnog dela Užičkog odreda u grad, ka Užicu je krenuo i istočni deo odreda, a neke jedinice su došle vozom iz pravca Užičke Požege. Štab Užičkog odreda, na čelu sa Dušanom Jerkovićem u grad je došao kamionom iz Požege. U toku večeri prvog slobodnog dana u Užicu se našao čitav Užički partizanski odred, koji je izveo manju paradu u centru grada, a nakon toga je bio održan veliki miting ispred hotela „Zlatibor“.[32]

Oslobođenjem Užica bila je ostvarena direktiva CK KPJ i Glavnog štaba NOPOJ o stvaranju slobodne teritorije u zapadnoj Srbiji, koja je pored teritorije pod kontrolom Užičkog partizanskog odred obuhvatala i Gornji Milanovac, Čačak, Krupanj, Ljuboviju, Banju Koviljaču, Loznicu i Bogatić, koje su oslobodile jedinice Čačanskog, Valjevskog i Mačvanskog partizanskog odreda. Na ovu teritoriju naslanjala se i slobodna teritorija u Šumadiji, na kojoj su dejstvovali Posavski, Kosmajski, Prvi i Drugi šumadijski, Kragujevački, Pomoravski i Kraljevački partizanski odred. Nakon vojno-političkog savetovanja Vrhovnog štaba, održanog 26. septembra 1941. godine u Stolicama, kod Krupnja, ovde je 13. oktobra 1941. došao Vrhovni komandant NOPOJ Josip Broz Tito sa ostalim članovima CK KPJ i Vrhovnog štaba pa je tada Užice postalo centar oslobođene teritorije u Jugoslaviji, a ovaj period Narodnooslobodilačkog rata poznat je i kao „Užička republika“.[32]

Za Dušana Jerkovića, oslobođenje Užica je predstavljao i ponovni susret sa porodicom — suprugom Jelicom i sinom Jerkom, s kojima se nije video od početka ustanka. Tokom boravka u gradu, Dušan je s vremena na vreme navraćao da poseti porodicu, jer je bio angažovan na osnivanju prvih organa „narodne vlasti“, čiji je zadatak bio organizovanje normalnog života u gradu, kao i odbrani grada od eventualnog napada neprijatelja.[33] Jedna od prvih mera koju je u ovom cilju doneo Štab Užičkog odreda je bila odluka o formiranju Komande mesta u Užicu, čiji je prvi komandant bio Vukola Dabić. U cilju formiranja Gradskog narodnooslobodilačkog odbora Štab Užičkog odreda je za 26. septembar 1941. godine sazvao Konferenciju, na koju su pored članova KPJ i pristalica NOP-a, bili pozvani i predstavnici građanskih partija. Konferencija je bila održana u zgradi Narodne banke i njoj je prisustvovalo oko 60 lica, kao i vojno-političko rukovodstvo Narodnooslobodilačkog pokreta u užičkom kraju, a radom Konferencije je rukovodio Dušan Jerković. Uprkos otporu predstavnika građanskih partija, na Konferenciji je bio izabran Gradski NOO odbor na čelu sa Kostom Đurićem, predsednikom i Milivojem Kovačevićem, sekretarom. Nekoliko dana kasnije, 3. oktobra 1941. godine na Konferenciji predstavnika mesnih narodnooslobodilačkih odbora sa područja užičkog sreza bio je formiran u Užicu Sreski narodnooslobodilački odbor.[34]

Naredba komandanta Užičkog odreda o mobilizaciji od 25. septembra 1941. godine.

Jedan od glavnih zadataka „narodne vlasti“ u Užicu bilo je pokretanje napuštene fabrike oružja, koja je bila obnovljena i počela svakodnevno da izrađuje oko 300 pušaka zvanih „partizanki“. Obnovljen je bio i rad tekstilne fabrike i drugih radionica, koje su bile stavljene u službu partizana. Bila je obnovljena i železnička pruga koja je saobraćala na trasi Gornji Milanovac—Čačak—Užice—Kremna. Na teritoriji Užičkog odreda postojala je čitava mreža partizanskih bolnica, ambulanata i prihvatilišta za ranjenike i bolesnike.[33] Prilikom izbora Sreskog NOO odbora, 3. oktobra godine u Užicu je bio održan veliki miting na kome su govorili Milinko Kušić, Vukola Dabić i Želimir Đurić. Oni su okupljeni narod podsetili na slobodarske tradicije i pozvali ih da se priključe partizanima. Slični mitinzi mobilizatorskog karaktera bili su održani 7. i 16. oktobra, na kome su predstavnici Štaba Užičkog odreda i Gradskog NOO odbora pozvali građane da pristupe partizanima. Nakon niza ovakvih mitinga, održanih i u drugim oslobođenim mestima, u jedinice Užičkog odreda počeo je da pristiže sve veći broj novih boraca, a pretežno omladine. Komandant Užičkog odreda Dušan Jerković je 30. septembra 1941. godine izdao naredbu kojom se na teritoriji čitavog užičkog okruga mobilišu svi muškarci od 18 do 40 godina sposobni za borbu i da su dužni da se jave na određena mobilizacijska mesta u sedištima srezova užičkog okruga u vremenu od 2. do 6. oktobra. Sprovođenje u život ove naredbe išlo je preko komandi mesta i sreskih i mesnih narodnooslobodilačkih odbora, a obveznici su se mogli javljati partizanima ili četnicima. Zbog toga su na svakom mobilizacijskom mestu bila dva stola — četnički i partizanski. Iako je izjašnjavanje trebalo da bude slobodno i bez pritiska, obe strane su vršile agitaciju za svoju stranu. Četnici su posebno ometali partizansku mobilizaciju, pozivajući seljake na zakletvu koju su položili za vreme služenja vojske, kao i plašeći ih da će odgovarati u slučaju gaženja zakletve. Tek od 10. oktobra počeo je veći priliv u Užički partizanski odred, koji je za kratko vreme narastao na oko 3.000 boraca. Usled priliva novih boraca, čete Užičkog odreda su bile preformirane u bataljone, od kojih je bio najbrojniji Užički bataljon, u čijem je sastavu bilo sedam četa. Komandant ovog bataljona bio je Slobodan Sekulić, a politički komesar Ljubodrag Đurić. Štab Užičkog partizanskog odreda ostao je manje-više u istom sastavu. Pošto je Vukola Dabić bio imenovan za komandanta mesta u Užicu, na njegovo mesto je u drugoj polovini oktobra bio postavljen Radivoje Jovanović Bradonja. On je ranije bio komandir Kolubarske čete u Valjevskom odredu, ali se nakon ranjavanja u borbama s Nemcima za odbranu Ljiga, početkom septembra, nalazio se na lečenju u užičkoj bolnici.[35]

Odbrana Užičke republike[uredi | uredi izvor]

Nakon proterivanja nemačkih snaga i stvaranja slobodne teritorije, sa centrom u Užicu, sve više je dolazilo do razdora između partizanskih snaga i četnika Draže Mihailovića, koji je u jesen 1941. godine prerastao u ozbiljan oružani sukob, koji je trajao da samog kraja rata. Jedan od prvih takvih sukoba desio se na teritoriji pod kontrolom Užičkog partizanskog odreda, kada su četnici pod komandom Momčila Petrović i Filipa Ajdačića uveče 26. septembra 1941. izvršili napad na Kosjerić. Iako malobrojni partizani su uspeli da odbiju napad brojnijih četnika. Nakon toga Štab Užičkog NOP odreda je u Kosjerić uputio Treću ariljsku i Drugu požešku četu. Ponovni četnički napad na Kosjerić dogodio se naredne noći 27/28. septembra, a bio je odbijen tek naredne noći, nakon ogorčenih borbi u kojima su četnici bili poraženi.[36] Nakon neuspeha u Kosjeriću, četnici Draže Mihailovića su težište svog dejstva protiv partizana preneli na Užičku Požegu. Oni su najpre od partizanske Komande mesta tražili da im preda svu vlast u gradu, što su partizani odbili, nakon čega su četnici izvršili mobilizaciju ranije upisanih dobrovoljaca i okupili ih u obližnjem selu Glumač, gde se nalazila njihova Komanda mesta. Nekoliko dana potom 4. oktobra 1941. godine četnici su sa svojim jedinicama počeli da ulaze u Požegu. Pošto su partizani imali naređenje da ne pucaju, do sukoba je došlo tek nakon četničkog ulaska u grad. Nakon borbe koja je trajala čitave noći, manje brojne partizanske snage su se ujutro 5. oktobra morale povući ka Užicu. Deo partizana se povukao preko sela Visibaba, a deo se ukrcao u voz i krenuo ka Užicu. Saznavši za događaje u Požegi, komandant Užičkog odreda Dušan Jerković je sa Prvom račanskom četom krenuo ka Požegi. Kako bi što pre stigli oni su krenuli vozom, ali su kod Uzića sreli voz sa partizanima koji su se povukli iz Požege i nakon toga su preko Visibabe krenuli ka Požegi. Do novog sukoba s četnicima došlo je na prilazu gradu, kod mosta preko Skrapeža, gde se nalazila zabarikadirana četnička posada. Ova borba je bila prekinuta na zahtev i intervenciju Dušana Jerkovića, a nakon toga su četnici pristali da upute svog predstavnika na razgovor. Nakon razgovora sa Jerkovićem, četnički predstavnik je rekao da oko daljih pregovora moraju da se konsultuju sa Štabom na Ravnoj gori, ali je dogovoreno da se borbe obustave dok ne stigne odgovor. Dok su trajali pregovori, četnici su prešli preko mosta na Skrapežu i izvršili iznenadni napad na partizane u kome su uspeli da zarobe jednu partizansku desetinu i Račansku četu odbace ka Visibabi. Nakon ovoga Jerković je započeo nove pregovore na kojima je nastojao da se zaoštreni sukob ublaži. Nedugo potom u ime Vrhovnog štaba na pregovore je došao Sreten Žujović i tada je sklopljen dogovor da četnici ostanu u Požegi, ali da se partizanima omogući slobodan rad na organizovanju Narodnooslobodilačkog pokreta u Požegi i okolini. Vrhovni štab je prešao preko ovog četničkog oružanog istupa i pokušao je da dođe do sporazuma sa četnicima iz Požege, što je privremeno i uspeo, pa je narednih dana potpisan sporazum između partizana i četničke komande u Požegi, koji su potpisali Sreten Žujović, u ime Glavnog štaba NOPO Srbije i kapetan Vučko Ignjatović, u ime Komande mesta vojnočetničkih odreda u Požegi. Poučen prethodnim događajima, Štab Užičkog odreda je radi sigurnosti postavio Prvu užičku četu na položajima kod sela Visibabe, radi eventualnog zatvaranja pravca iz Požege ka Užicu, dok je deo Požeške čete bio postavljen na položaj između Ovčar Banje i Požege, kao i južno od Požege i u rejon sela Zdravčića.[37]

Spomenik „Poziv na ustanak“ ispred bivšeg muzeja „4. juli“ u Beogradu.

Uspešan napad četnika Draže Mihailovića na Požegu, ohrabrio je samozvanog četničkog vojvodu Božu Javorskog da organizuje sličan napad na Arilje i Ivanjicu. Najpre je zajedno sa grupom četnika iz organizacije Draže Mihailovića 8. oktobra 1941. godine izvršio napad na Ivanjicu. Partizani su bili iznenađeni ovim napadom, posebno zbog uputstva Štaba Užičkog odreda da se sukobi s četnicima na svaki način izbegavaju, pa je Štab Moravičke čete doneo odluku da se bez borbe povuče iz grada. Istog dana, četnici Bože Javorskog su zauzeli i Arilje. Oni su iskoristili odlazak Ariljskog partizanskog bataljona na sektor Višegrada, kada je u gradu ostala manja partizanska posada koja nije bila u mogućnosti da četnicima pruži otpor pa se morala povući. Zauzimanjem Požege, Ivanjice i Arilja, sva veća mesta u dolini reke Moravice su bila stavljena pod četničku kontrolu čime je bila prekinuta partizanska oslobođena teritorija. Kako je Boža Javorski pripadao četničkoj organizaciji Koste Pećanca, koja je otvoreno sarađivala sa Nemcima, Štab Užičkog odreda nije hteo da s njim pravi sporazum, poput onog s četnicima Draže Mihailovića u Požegi, pa je doneo odluku o ponovnom oslobođenju Arilja i Požege. Ovaj zadatak bio je poveren Ariljskom bataljonu i Moravičkoj četi Užičkog odreda. Pod rukovodstvom političkog komesara Stevana Čolovića Ariljski partizanski bataljon je 18. oktobra 1941. godine posle višečasovne borbe uspeo da oslobodi Arilje, a zatim nastavi gonjenje četnika koji su se povlačili ka Ivanjici. Nekoliko dana kasnije, 24. oktobra četnici Bože Javorskog su se u strahu od partizanskog napada na grad povukli iz Ivanjice na planinu Javor. Ponovnim zauzimanje Arilja i Ivanjice, smirila se situacija na ovom delu sektora Užičkog partizanskog odreda.[38]

Početkom septembra 1941. godine Valjevski partizanski odred je uz pomoć četnika Draže Mihailovića, otpočeo sa blokadom Valjeva. Štab Užičkog NOP odreda je početkom oktobra 1941. godine u pomoć valjevskim partizanima poslao nekoliko partizanskih četa, koje su bile pozicionirane na pravcima Valjevo—Kosjerić i Ljubovija—Bajina Bašta, čime su branili pravce koji sa severa vode ka Užicu. Tokom vremena, „valjevski front“ je postao prioritet Užičkom odredu pa su slate nove snage — ukupno devet četa, kojima je komandovao komandant Odreda Dušan Jerković. Nakon borbi kod Ljubovije, krajem oktobra ove snage su bile prebačene na sektor Krupnja, odakle su sa Tamnavskim bataljonom Valjevskog NOP odreda, zatvarale pravac Valjevo-Kosjerić-Užice. Na ovom odseku vođene su stalne borbe protiv Nemaca, a posebno teški okršaji vođeni su protiv četnika. Nakon poraza kod Kosjerića, četnici su uspeli da srede svoje snage i krenu u novi napad. Nakon saznanja da je glavnina Užičkog odreda upućena na „valjevski front“, oni su ponovo napali i zauzeli Kosjerić, a nakon toga i selo Ražanu čime su presekli komunikaciju Užice—Valjevo. Ovime je bila prekinuta veza „valjevskog fronta“ s Užicem, pa je bilo onemogućeno snabdevanje partizanskih jedinica na tom odseku fronta municijom, hranom i oružjem. Takođe, ovo je izazvalo opasnost da jaka četnička grupacija napadne s leđa partizanske jedinice, angažovane na „valjevskom frontu“. Shvatajući opasnost Štab Užičkog odreda je naredio Prvoj požeškoj četi da se povuče s fronta i napadne četnike u Ražani, ali je ovaj napad odbijen.[39]

Konjički eskadron Užičkog NOP odreda u Užicu, oktobra 1941. godine.

Nakon propasti pregovora između Josipa Broza Tita i Dragoljuba Draže Mihailovića, vođenih 26. oktobra 1941. godine u selu Brajićima, kod Gornjeg Milanovca, došlo je do sve otvorenijeg sukoba između partizana i četnika iz Mihailovićeve organizacije. Jedan od prvih incidenata dogodio se već sutradan 27. oktobra u Užičkoj Požegi kada su četnici zarobili, a potom i ubili Milana Blagojevića, komandanta Prvog šumadijskog odreda. Par dana kasnije odlučili su da izvrše napad na Užice, smatrajući da će grad lako zauzeti i time uništiti partizanski pokret. Štab Užičkog odreda je na vreme saznao o ovom četničkom napadu pa je preduzeo izvesne mere za odbranu grada, a instrukcije je dobijao od Vrhovnog štaba. U okviru priprema za odbranu grada, sa „valjevskog fronta“ su bile povučene Druga užička i Druga požeška četa, kojima je komandovao Dušan Jerković i one su upućene ka Karanu. Uoči četničkog napada na Užice, u selu Trnavi je 31. oktobra došlo do sukoba između četnika i manje grupe boraca Dragačevskog bataljona. Brojniji četnici su potom počeli sa gonjenjem partizana niz dolinu reke Lužnice, ali su kod Pjevčeve mehane naleteli na položaj ostalih delova Dragačevskog bataljona i delova Prve užičke i Crnogorske čete koje su im pružile snažan otpor. U toku ove borbe, ujutro 1. novembra 1941. godine na ovaj položaj su stigle Druga užička i Druga požeška četa, sa Dušanom Jerkovićem i odmah se uključile u borbu. Jerković je Drugu užičku četu uputio da dejstvuje putem Crnokosa-Karan, a Drugu požešku da bočno napadne četnike koji su odstupali ispred glavnine partizanskih snaga. Ovim dejstvom četnici su brzo razbijeni i morali su se povući ka Trnavi. Razbijanjem ove karansko-ribaševinske četničke grupacije, ona nije mogla da izvrši dobijeni zadatak i da se ujutro 2. novembra, na dan četničkog napada na Užice, nađe na brdu Pori i Belom groblju, kraj Užica.[40][41]

Četnički napad na Užice otpočeo je u rano jutro 2. novembra 1941. godine. Glavninu četničkog napada činila je požeška četnička grupacija koja se na Trešnjici sukobila sa Prvom užičkom četom, koja je na ovom mestu zatvarala pravac Požega-Užice i sa Četvrtom užičkom, četom koja je bila na Šerelju. Ubrzo potom Štab Užičkog odreda je na Trešnjicu uputio i Dragačevski bataljon. Razbijanjem veoma jake karansko-ribaševinske čete, koja je bila razbijena uoči napada, bio je poremećen plan opšteg četničkog napada na Užice, ali uprkos tome brojno jače četničke snage su snažno jurišale na partizanske položaje, kojima je komandovao Slobodan Sekulić, komandant Užičkog bataljona. Pošto nisu uspeli da potisnu Prvu užičku četu sa Trešnjice, četnici su je delom snaga blokirali, a glavninom su produžili napad dalje prema Užicu. Nakon ovoga iz grada su upućena pojačanja koja su dobila zadatak da na svaki način spreče dalji prodor neprijatelja. S pristizanjem novih jedinica borbe su nastavljene s još većom žestinom. Na sektoru glavnine Dragačevskog bataljona, gde se nalazio komandant Odreda Dušan Jerković otpočeo je protivnapad u kome su četnici bili potisnuti ka Trešnjici, gde je uhvaćena veza sa Prvom užičkom četom, koja se probila iz okruženja i napala četnike s leđa. Nakon zauzimanja Trešnjice, partizani su otpočeli sa gonjenjem četnika ka Požegi.[42] Partizansko rukovodstvo je smatralo da će četnici svim snagama braniti Užičku Požegu, pa su radi pomoći daljem komandovanju u Štab Užičkog odreda, koji se nalazio na položaju ispred Požege, poslati Sreten Žujović i Ivo Lola Ribar, a upućeno je i pojačanje u vidu Druge užičke i Druge požeške čete. Noću uoči 3. novembra komandant Odreda Dušan Jerković i njegov zamenik Radivoje Jovanović posetili su u Užicu Vrhovnog komandanta Josipa Broza Tita, koga su informisali o situaciji na „požeškom frontu“ i iznijeli mu svoju zamisao za napad na Požegu. Nakon toga oni su se vratili na položaj, a potom su u selu Zdravčići održali sastanak, kome su pored Jerkovića i Jovanovića prisustvovali — Sreten Žujović, Milinko Kušić, Slobodan Sekulić i Bogdan Kapelan i na kome je plan napada detaljno razrađen. U maglovito jutro 3. novembra 1941. otpočeo je napad na Požegu, a do podneva sve partizanske jedinice su uspele da priđu sasvim blizu samog grada. Borbe su na celom frontu bile žestoke, a juriši i protivnapadi su se smenjivali jedan za drugim. Uspevši da tri čete zabace iza leđa četnicima, partizani su stekli borbenu prednost nakon čega su četnici počeli sa povlačenjem pa je do poslepodneva Požega ponovo bila oslobođena.[43]

Nakon neuspelog napada na Užice i gubitka Požege, kao i neuspelog napada na Čačak, koji se dogodio u međuvremenu, četničke snage su se našle u složenoj situaciji pa su odlučili da izvrše ponovni napad na Užice, koji je bio poveren kapetanu Dragoslavu Račiću. On je sa svojim četnicima napustio blokadu Valjeva i uputio se prema Kosjeriću, koji je zauzeo i sa severne strane počeo nastupanje ka Užicu. Štab Užičkog odreda je u susret četnicima poslao Dragačevski bataljon i dve partizanske čete koje su zauzele položaj kod sela Karana. U noći 7/8. novembra četnici su otpočeli sa napadom, pa su na položaje bile upućene nove partizanske snage. Žestoke borbe su vođene tokom čitavog dana, a u jutro sledećeg dana partizani su prešli u protivofanzivu i četničke snage su potisnuli ka Kosjeriću.[44] Nakon toga, Užički odred je nastavio sa gonjenjem četnika ka selu Pranjanima i Ravnoj gori. Za ovaj poduhvat bila je određena grupacija od šest partizanskih četa, njima je komandovao komandant Odreda Dušan Jerković, koji je nakon oslobođenja Kosjerića napravio plan daljeg nastupanja partizanskih snaga ka Ravnoj gori. Četničke snage su se tada našle u teškoj situaciji, jer nisu imale dovoljno municije, pa se četnički komandant Dragoljub Mihailović odlučio na sastanak s Nemcima, koji je bio održan 11. novembra 1941. godine u selu Divcima. Kako bi se pokazali kao ozbiljni pregovarači, četnici su dva dana kasnije 13. novembra 1941. godine Nemcima u obližnjem selu Slovcu predali grupu od 365 zarobljenih partizana, koji su ih potom streljali na Krušiku. Uprkos ovome Nemci, koji su već pokrenuli ofanzivu na ustaničke snage, odbili su saradnju s Mihailovićem i on se morao vratiti na Ravnu goru, na koju je već otpočela partizanska ofanziva. Partizani su nastupali iz dva pravca — leva kolona je nastupala iz pravca sela Subjela i odbacila je snažnim udarom četnike preko Tometinog Polja ka Ravnoj gori, dok je desna kolona uspela da savlada jake četničke snage kod sela Duškovaca. Videvši da postojeće snage nisu dovoljne za razbijanje četnika Dušan Jerković je pregrupisao snage i s njima 15. novembra izvršio novi napad na Pranjane. Teške borbe vođene su nekoliko dana i tek 20. novembra jedinice Užičkog odreda, pomognute jedinicama iz drugih odreda su uspele da potisnu četnike sa svih položaja i nabace ih na samu Ravnu goru. Četnici su u ovim borbama pretrpeli teške gubitke i našli se u bezizlaznoj situaciji pa je Draža Mihailović zatražio primirje od Vrhovnog štaba, koji je pristao na pregovore. Pregovori između četnika i partizana vođeni su u Čačku, od 18. do 20. novembra nakon čega je bio potpisan sporazum o primirju. Prekid vatre i novo primirje s četnicima bilo je loše primljeno kod partizanskih boraca, jer su od četnika pretrpeli znatne gubitke, kao i razna zverstva pa su želeli konačni obračun sa njima. U oslobođenim Pranjanima, 26. novembra je bio održan partijski sastanak s borcima-partijcima na kome je objašnjavan značaj ovakve odluke Vrhovnog štaba, a istog dana je bio održan i zbor građana i boraca na kome su govorili Petar Stambolić, Milinko Kušić i Dušan Jerković i objašnjavali novonastalu situaciju.[45][46]

Kadinjača[uredi | uredi izvor]

Milinko Kušić i Dušan Jerković govore borcima Radničkog bataljona pred odlazak na Kadinjaču, 28. novembra 1941. godine.

Kako bi ugušili ustanak u Srbiji, koji je postigao široke razmere u zapadnoj Srbiji i Šumadiji, Nemci su polovinom septembra 1941. godine u Srbiju dopremili nove snage s kojima su pokrenuli veliku ofanzivu, poznatu kao „Prva neprijateljska ofanziva“. U početku je glavni udar bio usmeren protiv ustaničkih snaga u Mačvi, Pocerini, Posavini i Rađevini. Borbe su bile teške, a najteže u Mačvi, na Ceru i Iverku, u dolini Jadra i oko Krupnja. Istovremeno nemačke trupe su vršile nečuven teror nad civilnim stanovništvu. Iscrpljujućim napadima partizanski odredi iz Mačve, Posavine i srednjeg dela Šumadije bili su odbačeni do linije Kraljevo—Rudnik—Ljig—Valjevo—Krupanj, čime je glavni napad nemačkih jedinica vodio prema Užicu. Stezanjem operativnog obruča oko Užičke republike, koji je vodio od Banje Koviljače, preko Loznice, Valjeva, Ljiga, Belanovice i Kragujevca do Kraljeva, stvorena je operacijska osnovica za koncentričan udar na glavne partizanske snage.[47] Napad na Užičku republiku počeo je 25. novembra 1941. godine iz pravca Valjeva je nemačka 342. divizija jakim snagama krenula putem Valjevo—Kosjerić ka Užicu, dok je 113. divizija nastupala dolinom Zapadne Morave i Đetinje nadirući ka Užicu sa severne strane. Uz podršku avijacije i tenkova, 27. novembra 1941. nemačke snage, koje su nastupale iz pravca Valjeva, uspele su da slome otpor delova Valjevskog, Drugog šumadijskog i Užičkog odreda i približe se Užicu. Sutradan 28. novembra 1941. nemačke snage su zauzele Bajinu Baštu i sela Kostojeviće i Dub. Istovremeno jedinice 113. divizije su uveče 28. novembra ušle u Čačak, Mrčajevce, Gružu i Gornji Milanovac.[48]

Na osnovu podataka koji su stizali sa terena i analize borbenih dejstava Vrhovni štab NOPOJ je procenio da predstoji napad većih razmera na slobodnu teritoriju u zapadnoj Srbiji i Šumadiji. Nakon početka ofanzive na Užičku republiku Vrhovni štab je prateći razvoj situacije shvatio da se u novostvorenim uslovima slobodna teritorija ne može braniti pa je doneta odluka da se partizanske bolnice i neke jedinice delom izvuku iz gradova na planine Taru i Zlatibor, a delom ka Sandžaku. U Užicu je 26. novembra 1941. godine bio održan sastanak Vrhovnog štaba sa rukovodiocima partizanskih odreda, na kome ih je Tito upoznao sa dotadašnjim razvojem neprijateljske ofanzive i dao im direktive za dalja dejstva. Užički NOP odred je tada dobio zadatak da sa pogodnih položaja pruži što jači otpor neprijatelju, a zatim da se povuče u pravcu Zlatibora i Tare. Nakon toga Vrhovni štab je razmotrio situaciju i iz Užica naredio evakuaciju ustanova i bolnica na Zlatibor. Najpre je bila upućena bolnica, koja je evakuisana na Palisad i Kraljeve Vode. Pošto su Nemci u silovitom prodoru, potpomognutom artiljerijom, tenkovima i avijacijom, zauzeli Rogačicu i Bajinu Baštu, oni su neposredno ugrozili Užice, u kome se usled nedostatka kamiona i drugih prevoznih sredstava, sporo i s teškom mukom odvijala evakuacija teških ranjenika i ostalog materijala. Odbrana Užica, zajedno s Vrhovnim štabom i bolnicama, tada se našla uklještena između nastupajućih kolona 342. i 113. pešadijske divizije, a neposrednu opasnost činile su nemačke jedinice koje su nadirale iz pravca Bajine Bašte, jer su izbijanjem na prostor južno od Užica mogle da preseku odstupnicu prema Sandžaku. U takvoj izuzetno teškoj situaciji, Štab Užičkog NOP odreda je odlučio da na Kadinjaču, jedini povoljan položaj za odbranu Užica iz pravca od Bajine Bašte uputi najjaču jedinicu kojom je tada raspolagao — užički Radnički bataljon, koji je bio ojačan drugim delovima Užičkog odreda i sa dve čete Posavskog NOP odreda i jednom četom Drugog šumadijskog odreda.[48]

Drugovi, borci Radničkog bataljona, po naređenju Vrhovnog štaba noćas krećemo na Kadinjaču. Zadatak je težak. Nemci dolaze iz Bajine Bašte, a mi ih moramo zaustaviti, zadržati. Vrhovnom štabu i ranjenicima moramo omogućiti povlačenje preko Zlatibora. Odstupanja nema. Borićemo se do poslednjeg! Ko ne može, drugovi, da izdrži, može izaći iz stroja i ostati...
— iz govora Dušana Jerkovića okupljenim borcima Radničkog bataljona pred polazak na Kadinjaču, 28. novembra 1941. godine, [49]
Odlazak boraca Radničkog bataljona iz Užica na Kadinjaču, 28. novembra 1941. godine.

Uveče 28. septembra 1941. godine u centru Užica je postrojen Radnički bataljon. Okupljenim borcima tada se obrati komandant Užičkog odreda Dušan Jerković i rekao im da su „sve oči uprte u njih, da svi ljudi koji tu stoje okolo, svi ranjenici, ceo grad, sa puno nade gleda u svoje branioce“. Nakon toga borcima se obratio politički komesar Užičkog odreda Milinko Kušić, koji je održao vatreni govor u kome je rekao da od branilaca Kadinjače očekuje da neprijatelja zadrže dok se evakuacija iz grada ne završi. Nakon toga, borci su krenuli na Kadinjaču, udaljenu 14 km od Užica. Na položaj su stigli u toku nići 28/29. novembar i tu se našlo tačno 270 boraca — iz Radničkog bataljona, pod komandom Andrije Đurovića, dve čete iz Posavskog odreda, koje su bile pod komandom političkog komesara Odreda Bore Markovića i jedna četa i Drugog šumadijskog odreda. Nešto kasnije kamionom je stigao sa jednim tomom iz Artiljerijske baterije i Radivoje Jovanović Bradonja, zamenik komandanta Užičkog Odreda. Sve ove jedinice bile su pod komandom Dušana Jerkovića. Noć su proveli i obližnjim seoskim kućama, a oko 6 časova ujutru su zauzeli položaje. Četama iz Posavskog i Drugog šumadijskog odreda Jerković je dao zadatak da posednu sam greben Kadinjače, a posada poljskog topa je bila ukopana u centru položaja. Pored samog puta su bili raspoređeni borci omladinci s benzinskim flašama za uništavanje tenkova. Odbrana je sadržala dve linije — prvu sa Radničkim bataljonom u samom podnožju i drugu sa ostalim jedinicama na grebenu Kadinjače. Neposredno pre napada Dušan Jerković i Andrija Đurović su obišli sve čete da bi se uverili kako su borci zauzeli predviđene položaje.[50]

Oko 8 časova ujutro 29. novembra 1941. godine nemačke snage su krenule iz pravca sela Zaglavak ka Kadinjači. Kada su se Nemci zavukli duboko između prve i druge okuke puta, s Kadinjače je odjeknuo pucanj partizanskog topa, koji je bio znak za početak akcije. Prednji nemački delovi su počeli da se povlače, ali su se brzo sredili i otvorili jaku vatru. Komandant Dušan Jerković je po žestini prvog okršaja zaključio da su nemačke snage odlučile da se što pre probiju, pa je naredio da se preduzme sve kako bi se Kadinjača što duže održala. Sve učestalije su odjekivale eksplozije od granata i mina, a naročito se žestoka artiljerijska paljba okomila na položaj partizanskog topa, koji je nastavio da i dalje tuče granatama glavnu napadačku kolonu koja je dejstvovala u zahvatu druma. Na bojištu Kadinjače bilo je sve više mrtvih partizanskih boraca. Kako bi što pre slomili otpor na Kadinjači i prodrli u Užice, Nemci su dve kolone uputili da se zabace iza leđa partizanskih snaga. Rukovodstvo odbrane Kadinjače je otkrilo ovaj pokret neprijatelja, ali usled jakog neprijateljskog napada na samoj Kadinjači, nije moglo da povuče snage koje bi osujetile ovaj plan. Nakon jednočasovnog snažnog artiljerijskog napada, Nemci su u širokom streljačkom stroju, otpočeli napad na partizanske položaje, želeći da ih u frontalnom sudaru što pre razbiju odbranu. Uprkos velikom broju poginulih, partizani su još imali snage da neprijatelju ne dopuste proboj. Nakon više nemačkih juriša došlo je i do borbe prsa u prsa. Nešto kasnije, nemačke kolone su izbile sa obe strane na prevoj Kadinjače i počeli s bokova da vrše pritisak na borce Posavskog odreda, Oraške čete Drugog šumadijskog odreda i Druge zlatiborske čete Užičkog odreda. Uprkos upornom partizanskom otporu, Nemci su ih potiskivali pa je Dušan Jerković, zajedno sa komesarom Oreške čete Radom Markovićem, poveo borce na juriš, nakon čega su Nemci privremeno zastali. Nakon iznenađenja, Nemci su krenuli na juriš pa je borba vođena u naizmeničnim jurišima s obe strane. Iako okruženi, preostali živi borci su nastavili sa borbom, koja je oko 14 časova počela da jenjava i do 14 i 30 je potpuno prestala.[50]

Nakon završetka borbe nemački vojnici su koračajući u streljačkom stroju išli preko bojišta i pucali u ranjene borce koji su bespomoćno ležali. Kod jedne kruške, ležao je mrtav Andrija Đurović komandant radničkog bataljona, a nešto dalje od njega u sedećem stavu, oslonjen na jedan obronak, bio je mrtav komandant Užičkog partizanskog odreda Dušan Jerković, koji je izgledao kao da osmatra bojište. Pored njih dvojice u borbama su poginuli i Bora Marković komesar Užičkog odreda, Vukola Dabić, komandant mesta u Užicu i oko 240 partizanskih boraca. Meštani sela Zaglavaka su sutradan sahranili poginule partizane, ali su Nemci iskopali telo Dušana Jerkovića i Vukole Dabića i odneli u Užice, gde su ih radi zastrašivanja stanovništva izložili na Žitnoj pijaci u, na mestu gde se danas nalazi Trg partizana. Nekoliko dana kasnije njihova tela su odneta na brdo Dovarje i tamo spaljena.[50][51]

Narodni heroj[uredi | uredi izvor]

Orden narodnog heroja

Rođena zemljo jesi li znala?

Tu je pogino bataljon ceo...

Crvena krv je procvetala

kroz snežni pokrov hladan i beo.

Noću je i to zavejo vetar.

Ipak na jugu... vojska korača...

Pao je četrnaesti kilometar,

al` nikad neće Kadinjača.

deo iz poeme „Kadinjača” Slavka Vukosavljevića, [52]

Odlukom Predsedništva Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), a na predlog Vrhovnog komandanta Jugoslovenske armije maršala Josipa Broza Tita za „osvedočena herojska dela na bojnom polju i herojsko držanje pred neprijateljem“ proglašen je za narodnog heroja 25. septembra 1944. godine. Istom odlukom za narodne heroje proglašeni su i drugi istaknuti partizanski borci i rukovodioci ustanka u Srbiji 1941. godine — Filip Kljajić Fića, Ratko Mitrović, Miloš Dudić i Milan Ilić Čiča.[53][1]

u „Biltenu Vrhovnog štaba“ broj 12—13 (za decembar 1941. i januar 1942) u delu pod nazivom „Pali u borbi smrću heroja“ među prvima se našlo i Dušana Jerkovića:


Njegovo ime nosi šest osnovnih škola u Republici Srbiji — u Užicu, Rumi, Inđiji, Banatskom Karlovcu, Kostojevićima i Šimanovcima. osnovna škola „Dušan Jerković“ u Rumi, od 1953. godine nosi njegovo ime.[55] Osnovna škola „Dušan Jerković“ u Užicu od svog osnivanja 1955. godine nosi njegovo ime. Ispred zgrade škole mu je 29. novembra 1959. godine otkrivena spomen-bista, rad užičkog vajara Milana Vergovića.[56][57] Osnovna škola „Dušan Jerković“ u Kostojevićima, kod Bajine Bašte nosi njegovo ime od 1958. godine.[58] Osnovna škola „Dušan Jerković“ u Inđiji od svog osnivanja 1959. godine nosi njegovo ime.[59] U dvorištu ove škole mu je 1960. godine podignuta spomen-bista.[60] Osnovna škola „Dušan Jerković“ u Banatskom Karlovcu, kod Alibunara od 1956. godine nosi njegovo ime.[61] Od 1978. godine njegovo ime nosi i osnovna škola u Šimanovcima, kod Pećinaca, koja je matična škola sa isturenim odeljenjima u Deču, Karlovčiću i Sremskim Mihaljevcima.[62] Takođe, još jedna osnovna škola nosi njegovo ime, ali i ime njegovog brata Nebojše. To je osnovna škola „Braća Jerković“ u beogradskom naselju Železnik, koja od 1952. godine nosi ovo ime. U dvorištu ove škole podignute su spomen-biste Dušana i Nebojše Jerkovića.[63]

Ime Dušana Jerkovića od 1961. godine nosila je osnovna škola u selu Fakovići, u kojoj su kao učitelji uoči rata radili Dušan i njegova supruga Jelica. Ova škola je nakon rat u Bosni i Hercegovini ukinuta, a školska zgrada je sada istureno odeljenje osnovne škole „Vuk Karadžić“ iz Bratunca.[64][65] Takođe, njegovo ime je nosila i Učiteljska škola u Šapcu, čiji je nekada bio đak.[66] Ova škola je bila ugašena 1993. godine, a njenu tradiciju danas nastavlja Visoka škola strukovnih studija za vaspitače.[67]

Njegovo ime danas nosi osam ulica u Srbiji — u Bajinoj Bašti, Buđanovcima, Vladičinom Hanu, Vranju, Inđiji, Lazarevcu i rodnom Ogaru,[68] dok ime Braće Jerković nose četiri ulice — u Beogradu, Prokuplju, Smederevu i Šidu.[68] Ulica u Beogradu koja nosi naziv po Braći Jerković dobila je ovaj naziv 1946. godine. Naselje izgrađeno 1960-ih godine u njenoj neposrednoj blizini nosi naziv naselje Braće Jerković. U centru naselja, ispred zgrade Mesne zajednice, 1979. godine im je podignut spomenik, rad vajara Radmile Graovac.[69]

Radnički bataljon Užičkog partizanskog odreda je za podvig na Kadinjači, najpre 1961. godine bio odlikovan Ordenom zasluga za narod sa zlatnom zvezdom, a 19. septembra 1979. godine predsednik SFRJ Josip! Broz Tito ga je za besprimerno junaštvo, za „časno izvršen zadatak u borbi bez odstupanja pred nadmoćnijim neprijateljem na Kadinjači 29. novembra 1941. godine“ odlikovao Ordenom narodnog heroja.[70] Na Kadinjači, na mestu pogibije Radničkog bataljona 1952. godine je bio podignut spomenik, na koji su uklesani stihovi pesnika Slavka Vukosavljevića, a 1979. godine ovde je podignut spomen-kompleks, čiji su autori vajar Miodrag Živković i arhitekta Aleksandar Đokić.[71][72]

U podnožju užičkog groblja Dovarje, na dvadesetsedmu godišnjicu oslobođenja Titovog Užica, 24. septembra 1968. godine na mestu gde su decembra 1941. godine spaljeni posmrtni ostaci Dušana Jerkovića i Vukole Dabića podignuto je spomen-obeležje „Lomača“ čiji su autori bili arhitekta Uglješa Bogunović i vajarka Milica Ribnikar-Bogunović. Ispod spomenika se nalazi zapis pesnika Slavka Vukosavljevića — decembra 1941. na ovom mestu nemački okupatori su spalili tela poginulih revolucionara Vukole Dabića, radnika, komandanta partizanskog Užica i Dušana Jerkovića, učitelja, komandanta Užičkog partizanskog odreda, ali lomačom se ne uništi plamen.[73][72]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Dušan Jerković na Vikimedijinoj ostavi.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Narodni heroji 1982, str. 325.
  2. ^ Zorkić 1971, str. 10.
  3. ^ Zorkić 1971, str. 16.
  4. ^ a b Zorkić 1971, str. 18—19.
  5. ^ Zorkić 1971, str. 22—23.
  6. ^ Zorkić 1971, str. 24.
  7. ^ Zorkić 1971, str. 26.
  8. ^ Zorkić 1971, str. 27.
  9. ^ Zorkić 1971, str. 29.
  10. ^ a b Zorkić 1971, str. 32.
  11. ^ Zorkić 1971, str. 37.
  12. ^ Zorkić 1971, str. 39—41.
  13. ^ Zorkić 1971, str. 30.
  14. ^ a b Zorkić 1971, str. 34.
  15. ^ a b Zorkić 1971, str. 36.
  16. ^ a b Zorkić 1971, str. 42.
  17. ^ Ljubičić 1981, str. 47.
  18. ^ Zorkić 1971, str. 43.
  19. ^ Ljubičić 1981, str. 56.
  20. ^ Ljubičić 1981, str. 57.
  21. ^ Ljubičić 1981, str. 68.
  22. ^ Ljubičić 1981, str. 69.
  23. ^ Zorkić 1971, str. 44—45.
  24. ^ Ljubičić 1981, str. 70.
  25. ^ Ljubičić 1981, str. 84–87.
  26. ^ Zorkić 1971, str. 46–51.
  27. ^ Ljubičić 1981, str. 87–89.
  28. ^ Ljubičić 1981, str. 90–96.
  29. ^ Ljubičić 1981, str. 97–102.
  30. ^ Zorkić 1971, str. 50–51.
  31. ^ Ljubičić 1981, str. 102–114.
  32. ^ a b v Ljubičić 1981, str. 114–120.
  33. ^ a b Zorkić 1971, str. 52–64.
  34. ^ Ljubičić 1981, str. 136–145.
  35. ^ Ljubičić 1981, str. 145–163.
  36. ^ Ljubičić 1981, str. 163–164.
  37. ^ Ljubičić 1981, str. 168–171.
  38. ^ Ljubičić 1981, str. 171–175.
  39. ^ Ljubičić 1981, str. 181–187.
  40. ^ Ljubičić 1981, str. 184–187.
  41. ^ Ljubičić 1981, str. 198–203.
  42. ^ Ljubičić 1981, str. 211–221.
  43. ^ Ljubičić 1981, str. 221–228.
  44. ^ Ljubičić 1981, str. 232–244.
  45. ^ Ljubičić 1981, str. 249–254.
  46. ^ Ljubičić 1981, str. 254–259.
  47. ^ Ljubičić 1981, str. 272–280.
  48. ^ a b Ljubičić 1981, str. 296–300.
  49. ^ Ljubičić 1981, str. 301.
  50. ^ a b v Ljubičić 1981, str. 300–311.
  51. ^ Zorkić 1971, str. 80–81.
  52. ^ Zorkić 1971, str. 80.
  53. ^ Zbornik NOR 1949, str. 486.
  54. ^ Zbornik NOR 1949, str. 128.
  55. ^ „ISTORIJAT”. www.osdusanjerkovic.edu.rs. Arhivirano iz originala 29. 07. 2018. g. Pristupljeno 28. 07. 2018. 
  56. ^ Popović 1981, str. 194.
  57. ^ „Istorijat | OŠ Dušan Jerković" Užice”. 
  58. ^ Zorkić 1971, str. 86.
  59. ^ „OŠ „Dušan Jerković“ Inđija”. Arhivirano iz originala 29. 7. 2018. g. Pristupljeno 28. 7. 2018. 
  60. ^ Popović 1981, str. 263.
  61. ^ „O nama”. osdusanjerkovic.nasaskola.rs. 
  62. ^ „OŠ "Dušan Jerković Uča" Šimanovci | Zvanična prezentacija | Opština Pećinci”. www.pecinci.org. 
  63. ^ Zorkić 1971, str. 95.
  64. ^ Zorkić 1971, str. 87.
  65. ^ „Obrazovanje”. www.opstinabratunac.com. Arhivirano iz originala 29. 07. 2018. g. Pristupljeno 28. 07. 2018. 
  66. ^ Zorkić 1971, str. 84.
  67. ^ „VISOKA ŠKOLA STRUKOVNIH STUDIJA ZA VASPITAČE ŠABAC”. www.vivasabac.edu.rs. 
  68. ^ a b „Digitalna mapa i poslovni adresar Srbije”. PlanPlus.rs. 
  69. ^ Popović 1981, str. 21.
  70. ^ Kadinjača 1979, str. 14.
  71. ^ Turistički vodič 1986, str. 20–21.
  72. ^ a b Popović 1981, str. 195.
  73. ^ Turistički vodič 1986, str. 22.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Душан_Јерковић&oldid=27711080”