Manastir Čukljenik
| Manastir Čukljenik | |
|---|---|
 Manastir Čukljenik | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Čukljenik |
| Opština | Leskovac |
| Država |  Srbija |
| Koordinate | 42° 52′ 2″ N 21° 57′ 40″ E / 42.86722° S; 21.96111° I |
.svg)  Manastir Čukljenik Manastir Čukljenik na karti Srbije | |
| Vrsta spomenika | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Vreme nastanka | 16. vek ili ranije |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| www | |
Manastir Čukljenik se nalazi u istoimenom selu Čukljenik, Arhijerejskog namesništva prvog leskovačkog Eparhije niške. Nije poznato kada je na ovom prostori izgrađena ali najverovatnije u srednjem veku, a današnja u 20. veku.[1] Zbog istorijskih i ambijentalnih vrednosti celine predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.
Manastir se nekada nalazio u ataru sela Nakrivanj, pa se često naziva i Nakrivanjski manastir. Crkva manastira je posvećena Svetom Nikoli, pretvorenom u mirsku još 1884. godine, a nekada je postojala i grčka crkva Uspenja Presvete Bogorodice. Nema pouzdanih podataka o nastajanju i prošlosti manastira, ali zasigurno manastir je stariji od sela, koje se uz njega formiralo tek posle Prvog srpskog ustanka.
Položaj[uredi | uredi izvor]
Manastir se nalazi u selu Čukljenik, nedaleko od Vučja, južno od Leskovca, na severnim obroncima Kukavice. Kompleks je smešten pod ćuvikom zvanom Crkveni čukar, odmah posle sastava Male i Čukljeničke reke, u opštini Leskovac u Jablaničkom upravnom okrugu.
- Geografski položaj
- Severna geografska širina: 42° 52′ 05"
- Istočna geografska dužina: 21° 57′ 20"
- Nadmorska visina: 554 m
Istorija[uredi | uredi izvor]
O istoriji manastira i same crkve ne zna se mnogo toga. Prvi put se pod ovim imenom pominje u turskim popisima 1516, 1530. i 1536. godine, kada je zabeleženo da kod sela Nakrivanj nalazio manastir sa crkvom Svetog Nikole. Manastir je porušen 1575/6. godine, ali je ubrzo obnovljen. Manastir se ponovo pominje u 18. veku i najverovatnije je ponovo stradao 1841. godine, u vreme Niške bune. U vreme Prve seobe Srba 1690. godine, manastir je posetio pećki patrijarh Arsenije Čarnojević i u njemu boravio mesec dana,[2] da bi 1786. godine, u vreme mitropolita niškog Kalinika I i kaluđera Joanikija i Ignatija, bila podignuta Crkva Uspenja Presvete Bogorodice. U 19. veku manastir je posetio i istoričar Feliks Kanic. On je zabeležio da se „pored temelja razorene crkvice Svetog Nikole nalazi jedva očuvana niska građevina sa poluobličastim svodom i konvencionalnim vizantijskim freskama; pored nje su još, znatno viši, solidan jednospratni konak i sporedna zgrada u kojoj nalaze smeštaj pobožni hodočasnici i izletnici, ali u one dane kad nakrivanjski pop ovde služi liturgiju ona nije dozvoljena”.[3] Nakon oslobođenja južnih krajeva Srbije 1878. godine, manastir je 1884. godine pretvoren u parohijsku crkvu.[2]
Crkva Uspenja Presvete Bogorodice[uredi | uredi izvor]
Tokom 19. veka došlo je do sukoba grčke i srpske struje oko podizanja crkve Sv. Bogorodice u Čukljeniku, gde su inače boravili grčki kaluđeri. Budući da je u to vreme episkop niški bio Kalinik Grk, koji je dovođenjem grčkih monaha i gradnjom crkava pokušao grcizaciju stanovništva, 1786. godine je, za vreme grčkih kaluđera Joanikija i Ignjatija, izgrađena grčka crkva neposredno pored crkve Sv. Nikole. Novu crkvu osvetio je lično vladika Kalinik, koji je naredio da se ubuduće službe moraju vršiti samo u toj novoj crkvi. Ta odluka je u narodu izazvala revolt i protest, pa je vladika čak naredio da se crkva Sv. Nikole sruši. Međutim, odluku o rušenju nije smeo niko da sprovede. Mihailo Ristić zabeležio je da su u crkvi Sv. Bogorodice odslužene samo dve liturgije i da je ona odmah nakon toga srušena. Kako je crkva srušena, da li se sama srušila ili je neko srušio, nije poznato. Ristić je takođe zabeležio i priču da je nekakav majstor Ignjat gledao kako se crkva zidala od okruglog rečnog belutka i da je odmah prognozirao rušenje iste. Verovatno je to bio razlog rušenja, mada je možda je nezadovoljan narod srušio novu crkvu, s obzirom da je stara crkva Sv. Nikole bila napuštena i da se u njoj nije služila liturgija.[4]
Postoji i legenda o rušenju crkve Svete Bogorodice koja kaže da je pored crkve stanovao pop Mihailo, a zajedno sa njim i neki stari crkvenjak. Jedne noći se u snu popu javio starac sa belom bradom i rekao mu: „Mihailo, idi s crkvenjaka u golemu, grčku crkvu, izvucite dveri, ikone i drugo, crkva će se sruši.” Pop Mihajlo se probudio, otišao crkvenjaku, međutim on je spavao, a pop nije hteo da ga budi. Pomislio je da mu se u snu samo nešto učinilo, pa se vratio da spava. Starac mu se ponovo javio u snu i rekao isto — da spreči propast mnogih crkvenih rekvizita jer će se crkva srušiti. Kako se pop opet uspavao, starac mu je i treći put došao u san sa istim zahtevom. Ovoga puta je Mihailo krenuo ka crkvi, a usput sreo crkvenjaka, koji je takođe dobio poruku od sveca. Oni su otišli, izneli sve što je moglo da se iznese i u tom trenutku se crkva srušila. Legenda kaže da je to bilo na dan Svetog Todora.
Mnogo toga u ovim pričama prote Dragutina Đorđevića se ne slaže, pa se oba predanja mogu odbaciti.
| „ | Primera radi, natpisi na freskama u današnjem hramu svetog Nikolaja su potpisane grčkim jezikom, a ikone na ikonostasu slovenskim. Verovatnije je da je hram Uspenja Presvete Bogorodice koji se srušio bio hram koji su podigli Srbi, a da su sačuvani svetog Nikolaja podigli grčki monasi.[2] | ” |
Danas postoji crkva Svete Bogorodice, grčka crkva, koju je rekonstruisao sveštenik Sava Avramović, paroh strojkovački. Ona je dugačka 6 metara, široka 3,5 i visoka 3 metra.[5] Od stare crkve danas su sačuvani samo sveti Presto i ikone koje su postavljene na ikonostas crkve Sv. Nikole.[2]
Arhitektura i unutrašnjost[uredi | uredi izvor]
Crkva je mala, jednobrodna, poluobličasto zasvedena crkva sa polukružnom apsidom i istovremeno zidanom pripratom, koja pripada tipu hramova sa prislonjenim lukovima. Gornje partije zidova i svod crkve sačuvali su minuciozno izvedene zidne slike, delo darovitih grčkih slikara 18. veka. Spoljna priprata je naknadno dograđena. Jugoistočno od crkve smešten je paraklis. U crkvenom dvorištu je do Drugog svetskog rata postojao i veliki konak na spratu, podignut 1853. godine, smešten severozapadno od crkve, uz obimni zid. Prostorije ovog konaka korišćene su za jednu od prve dve škole manastirskog tipa u Porečju pre oslobođenja od Turaka.[6] Manastirska crkva je nakon oslobođenja, 1884. godine, pretvorena u mirsku. Živopisana je, ali su freske danas prilično potamnele od dima, s obzirom da je crkva bila paljena.
Van porte, na samom sastavu Male i Čukljeničke reke, nalazi se veoma dobro očuvana manastirska vodenica potočara, koja je, prema natpisu na opeci, podignuta 1786. godine. Svojom starinom i dimenzijama, organizacijom prostora i gradnjom u kojoj se primenom kosnika naglašava dekorativnost, ona predstavlja reprezentativan primer narodnog neimarstva.[7] Veoma je karakterističan zapis na crkvenoj vodenici na samom sastavu Male i Čukljeničke reke. Zapis potiče iz 1786. godine i glasi: „Na leto, gospodnje 1786. god. toj piše oče Joanikije sej i Ignjatije”, što ukazuje na to da je ove godine ili podignuta ili renovirana manastirska vodenica i da su u manastiru u tom periodu bili kaluđeri Joanikije i Ignjatije.[8] Vodenica koja je i dalje u funkciji nedavno je obnovljena.
U crkvi se nalazi i neobična ikona Sv. Arhangela Mihaila na kojoj on drži đavola za kosu i ubija ga. Pored ikone, u crkvi se čuva i bakrotisk na svili Vaznesenje Hristovo sa predstavom Pećke patrijaršije, delo Hristofora Žefarovića, koji je 1743. godine posetio manastir i poklonio mu bakrotisk. U crkvi se danas čuva minej koji je manastiru poklonio sveštenik Kostadin Nikolić 1873. godine. Neposredno pored porte hrama nalazi se očuvana manastirska vodenica, koja i dalje funkcioniše, a koja je, prema zapisu kaluđera Ignatija, podignuta 1786. godine. Osamdesetih godina 20. veka izvedena je preventivna zaštita crkve i vodenice.[2]
Vlajkov spomenik[uredi | uredi izvor]
U porti hrama nalazi se spomenik poginulim vojnicima i civilima postradalim u Srpsko-turskom ratu. Pored toga, u porti crkve, kraj samog hrama postoji spomenik Vlajku Radenkoviću (Stojanoviću), velikom borcu zaslužnom za oslobođenje Leskovca i celog kraja iz Golešnice kod Aleksinca koji je poginuo u Vučju, 22. decembra 1877. godine.[9] Spomenik je podignut 1907. godine. Visok je 3,25 metara, u vidu piramide i sa svih strana utisnut je tekst sa podacima o ovom borcu. Na jednoj strani stoji napisano: „Ne nam, ne nam no imenu tvojemu”. Na zapadnoj strani: „Ovde leži četovođa Vladimir sin Stojana i Stane Radenković rođen u Galešnici, okr. aleksinački, 14. septembra 1850 god”. Na južnom delu je zapisano: „Poginu u borbi za svoga kralja, veru i otadžbinu 22. decembra 1877 god. braneći se sa ustašama sr. leskovačkog u Vučju. Večna mu pamet”. Na istočnom delu spomenika su sledeći podaci: „Beleg ovaj podiže mu blagodarni narod sreza Leskovačkog rukovođen svojim vrlim sr. načelnikom Milanom Stefanovićem. Slava mu”.[10]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Spisak spomenika kulture u Jablaničkom okrugu
- Manastiri Eparhije niške
- Manastiri i crkve Južne i istočne Srbije
- Čukljenik (Leskovac)
- Arhijerejsko namesništvo prvo leskovačko
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Miša Rakocija, Manastiri i crkve Južne i istočne Srbije, Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš, Studije i monografije, Niš, 2013.
- ^ a b v g d „Eparhija niška, Čukljenička parohija”. Arhivirano iz originala 07. 05. 2016. g. Pristupljeno 29. 04. 2017.
- ^ Feliks Kanic (1999). Srbija: zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja XIX veka. BMG. ISBN 978-86-7330-093-1.
- ^ Biljana Vučetić (1. septembar 2012). Naša stvar u Osmanskom carstvu: Our Issue in the Ottoman Empire. Istorijski institut. ISBN 978-86-7743-095-5.
- ^ Dragutin M. Đorđević, Beleške za letopis crkve čukljeničke
- ^ Dragoljub Trajković, Nemanjina Dubočica, Beograd, 1961.
- ^ Pešić-Maksimović, Nadežda; Mitrović, Đorđe (1981). „Manastirska vodenica u selu Čukljeniku”.
- ^ Jovan V. Jovanović, Leskovačko porečje: antropogeografska i sociološka studija, Leskovački zbornik, 1972
- ^ Dragoljub Trajković (1977). Iz prošlosti Leskovca i okoline: studije i članci. Narodni muzej.
- ^ Leskovački zbornik XIII 1973, str. 18
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Kompleks manastira Čukljenik spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs
- Manastirska vodenica u selu Čukljeniku heritage.gov.rs
- Čukljenička parohija eparhijaniska.rs
- Parohije u sastavu Niške Eparhije
- Parohije u sastavu Niške Eparhije - Ilustrovana istorija Srpske pravoslavne crkve
- Manastir Čukljenik
