Minojska umetnost
 |
Minojska umetnost počinje da se razvija oko 3000. godine p. n. e., a svoj vrhunac doživljava oko 1500. godine p. n. e. na grčkom ostrvu Kritu. Najpoznatiji lokaliteti su Knosos, Festos i Agija Trijada.
Minojska civilizacija je najbogatija, ali i najneobičnija u egejskom svetu, a ono što je izdvaja je kontinuitet u razvoju arhitekture i umetnosti još od doba neolita, koji je svoj vrhunac doživio u Srednjem minojskom periodu (od 1700–1580 g. pre n. e.), nastavljajući se sve do invazije Ahajaca u 12. veku pre n. e. Religiozni život minojskog Krita je teško odrediti, a sedišta ovog života bila su posvećena mesta, pećine i gajevi, a glavno božanstvo bilo je ženskog roda blisko majci ili boginji plodnosti.
Minojski stanovnici nisu gradili hramove, niti imali velike kultne statue, a čak i dela manjih dimenzija sa religioznim temama su retka. Likovi bujaju od života, figure su obojene, velikih očiju, a karakteristične su i kupaste suknje.
Krićani su u trećem milenijumu p. n. e. bili u kontatktu sa Egipćanima, pod čijim uticajem su posle 2000. p. n. e. razvili pismo i gradsku kulturu. Ime su dobili prema legentarnom kralju Minosu. Minojska umetnost je dekorativna umetnost, čije snažno osećanje za život i ljubav prema prirodi i lepoti predstavlja suprotnost strogoj ozbiljnosti i postojanosti egipatske umetnosti.
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Minojski gradovi su se razvijali oko velikih kompleksa palata. Arheološki podaci pokazuju da su skoro odjednom, oko 1700. p. n. e., te palate uništene. Jedan vek kasnije su ponovo podignute, ali su i ponovo porušene 1500. p. n. e., posle čega se minojska civilizacija više nije oporavila. Sve što je danas sačuvano potiče iz ovog poslednjeg perioda, kada se razvilo izuzetno naturalističko slikarstvo.
Za razliku od egipatskih palata, kritske palate nisu imponovale svojom masom i težinom. Nisko su građene, sa mnoštvom manjih otvorenih jedinica, međusobno povezanih stepeništima i dvorištima. Sve ove prostorije su bile pokrivene niskim ravnim tavanicama, koje su nosili drveni stubovi. Najveća među njima je bila čuvena Minosova palata u Knososu. Ona je verovatno zbog velikog broja prostorija u kasnijoj tradiciji povezana sa legendarnim lavirintom u koji je bio zatvoren Minotaur.
Vladari Krita nisu bili ratnici. Palate nisu bile ograđene odbrambenim zidovima. Na Kritu nema utvrđenja niti bojnih tema u umetnosti. Neke prostorije u palatama se mogu dešifrovati kao skladišta ili pisarnice. Dešifrovani tekstovi, pisani linearnim B pismom, uglavnom su spiskovi inventara i izveštaji. Krićani su bili prvenstveno trgovci i moreplovci, a njihovi vladari nisu bili neprikosnoveni predstavnici bogova, već glave trgovačke aristokratije.
Ne zna se sa sigurnošću šta je dovelo do tako naglog nestanka Minojske civilizacije. Veruje se da je to bila posledica vulkanske erupcije na obližnjem ostrvu Santorini (Tira) oko 1500. p. n. e. Vulkanski pepeo je prekrio mnoga naselja, a erupcija je izazvala seriju zemljotresa i ogromne talase. Ova katastrofa je verovatno podstakla nastajanje mita o Atlantidi.
Slikarstvo[uredi | uredi izvor]
Od svih vidova umetnosti najznačajnije je zidno slikarstvo. Veliki broj ovih slika prikazuje scene iz prirode koje prikazuju životinje ili ptice, koje predstavljaju prisustvo božanske sile i morske životinje. Prisutan je ritmičan talasast pokret, oblici su lišeni težine, a tela su vitka.
Boji se kontinualno, crtež je mek, bez senki.
U periodu 2000. – 1700. p. n. e. na Kritu je rađena čuvena grnčarija po svom tehničkom savršenstvu i dinamičnom spiralnom ornamentu sa apstraktnom šarom. Kasnije slike su biljnog i životinjskog sveta: ribe, školjke, hobotnice.
Dela:
- Toreador (akrobata sa bikom) oko 1500. p. n. e.
Freska palate u Knososu predstavlja obrednu igru u kojoj akrobata preskače preko leđa bika. Bik je veliki, impresionira snagom i silom i neusklađen je sa vitkim telom akrobate. Scena je živa sa visokim stepenom likvidnosti.
- Kraljičin megaron
Freska sa ribom i delfinom, omiljena tema Minojskog slikarstva. Slika se zove još i „Život mora“. Nalazi se u Minosovoj palati na Kritu.
- Krčag sa siskom, kamares stil, 1800. p. n. e.
- Vaza sa oktopodom, 1500. p. n. e.
Apstraktne šare su zamenjene novim repertoarom koji je uzet iz životinjskog sveta. Neki sudovi su skroz oslikani ribama, školjkama, hobotnicama.
Reljef[uredi | uredi izvor]
Reljef je rađen u štuku (gips i kreč se mešaju sa dodatkom plemenitog peska). Plitak je i blizak freski. Bojen je jakim bojama, a senke su retke.
Dela:
- Vaza žetelaca, 1500. p. n. e., Hagija, Trijada
Donji deo vaze je izgubljen. Reljef prikazuje povorku vitkih mišićavih muškaraca, obnaženih do pojasa koji nose neko oruđe sa dugom drškom (kombinacija kose i grabulja). Živahni ritam kompozicije ima prevagu nad jasnoćom opisa. Tri pevača predvođena „muzičarem“ sa čegrtaljkom (egipatskog porekla) pevaju iz sveg glasa. Naročito „horovođa“, čije se grudi toliko nadimaju, da se vide rebra ispod kože. Naglašena je fizička napetost i radost u kojoj se sjedinjuje oštrina zapažanja i svesno humoristička namera.
Vajarstvo[uredi | uredi izvor]
Skulptura je malih razmera, trodimenzionalna. Eksperimentisali su sa svim materijalima - mermer, pečena zemlja, slonovača sa zlatnim aplikacijama (začetak Fidijne hrizelfantinske tehnike), bronzi, zlatu, jelenskim rogovima.
Dela:
- Zmijske boginje, 1600. p. n. e., terakota
Ženska figura vrlo uzanog struka, frontalnog stava, bujnih obnaženih grudi i širokih kukova - simbolizuje ženstvenost, u ritualnoj igri sa zmijama, koje su simbol muške plodnosti u mnogim starim religijama. To je paradoks jer na Kritu nema zmija, pa je očigledno da je kult uvezen. Stil figure nagoveštava mogući strani izvor - zvonasta haljina, krupne oči, debele zasvođene obrve - sve podseća na mesopotamske skulpture. Nazivaju je Gorgona.
-
Zmijske boginje -
Figura sa zvonastom haljinom -
Akrobata (borba sa bikovima)
