Narodni muzej Aranđelovac

Narodni muzej Aranđelovac
Narodni muzej Aranđelovac
	Narodni muzej Aranđelovac
Osnivanje	1981.
Lokacija	Aranđelovac; Srbija
Vrsta	muzej
Direktor	Darko Pavlović
Adresa	Mišarska 19, Aranđelovac
Veb-sajt	Zvanična prezentacija

Narodni muzej Aranđelovac je osnovan 1981. godine i smešten u namenski građeno zdanje čija se arhitektura oslanja na tradicije narodnog graditeljstva Šumadije. Izložbena delatnost Muzeja odvija se u dva prostora: parternom (aktuelna stalna postavka Milenijumi) i galerijskom (izložba eksponata savremene umetničke keramike iz muzejske zbirke).^[1]

Deo izložbenog prostora u parteru namenjen je organizovanju tematskih i gostujućih izložbi.

Zbirke[uredi | uredi izvor]

U koncepcijskom smislu, Narodni muzej predstavlja ustanovu zaštite kompleksnog tipa sa zbirkama iz oblasti paleontologije, arheologije, etnologije, istorije i istorije umetnosti.^[2]

Palanteološka zbirka[uredi | uredi izvor]

Palanteološka zbirka je formirana na osnovu otkrivenih fosilnih ostataka pleistocene faune koja je pronađena u Risovačkoj pećini. U moćnim pećinskim naslagama istraživači su pronašli preko 6.000 fosilnih ostataka, te se Risovača s pravom može nazvati paleontološkom riznicom.

Po broju sačuvanih ostataka pećinski medved daleko nadmašuje sve ostale sisare, koji su krajem ledenog doba naseljavali prostor, među kojima i onih koji su izumrli: runasti mamut, stepski bizon, stepski nosorog, jelen orijaš, zebrasti konjić, zatim, pećinski lav, pećinska hijena. U risovačku faunu s kraja ledenog doba svakako ubrajamo i one vrste koje su preživele sve katastrofične promene životne sredine i danas naseljavaju široke prostore naše planete: mrki medved, vuk, lisica, divlja svinja, jazavac, dabar, zec, jež.

Arheološka zbirka[uredi | uredi izvor]

Arheološka zbirka je po vremenu podeljena na praistoriju i antiku i srednji vek.

Praistorija[uredi | uredi izvor]

Paleolit nalazi paleolitske starosti vezuju se za pećinu Risovaču, u kojoj je, u vremenu od pre 50.000 do pre 35.000 godina, svoje sklonište nalazila iščezla ljudska vrsta, Homo sapiens Neanderthalensis. U pećinskim sedimentima otkriveni su tragovi života neandertalskih lovaca i sakupljača plodova: tipični musterijenski trougaoni šiljci, listoliki šiljci, strugači, kao i koštana oruđa (bodež, šila).

Neolit je doba zemljoradnje i stočarstva, proizvodnje hrane i sedelačkog života u trajnijim naseljima. U ranom i srednjem neolitu na prostoru centralnog Balkana razvija se starčevačka kultura kojoj sa područja Aranđelovca pripada naselje sa lokaliteta Polja u selu Banji. U poznoj epohi neolita, kroz čitav jedan milenijum, traje vinčanska kultura, vodeća neolitska kultura jugo-istočne Evrope. Za starije faze vinčanske kulture vezuje se pokretni materijal sa Kapetanovih njiva u Belosavcima (predmeti utilitarne i kultne namene). Mlađim fazama pripadaju brojni i raznovrsni nalazi iz naselja na Dizaljci (Lipovac/Brezovac), među njima i obilje antropomorfne plastike koja čini značajnu kolekciju praistorijske zbirke. Na lokalitetu Popovića ornica u Stojniku otkriveni su tragovi naselja sa osnovama kuća i pokretnim nalazima.

Antika i srednji vek[uredi | uredi izvor]

Na području opština Aranđelovac i Topola do sada je registrovano oko trideset antičkih/kasnoantičkih lokaliteta. Radi se, pre svega, o ostacima vila rustika, od kojih je manji broj tek delimično istražen (lok. Vićija u Belosavcima, Vrelo u Topoli, Zečka u Banji). U selu Maskaru, pedesetih godina 20. veka, otkopani si ostaci horeuma, a na jednom od vrhova planine Venčac (Gradina/Mali Venčac), 2002. godine, izvršena su sondažna rekognosciranja kasnoantičkog utvrđenja, jedinog poznatog na ovom prostoru. Pokretan materijal iz rimske epohe koji čuva Narodni muzej u Aranđelovcu manjim delom potiče sa arheoloških iskopavanja, a većim delom je u Muzej dospeo putem poklona i otkupa. Ističu se kameni lav iz gorovičke crkve (2. vek), oštećena glava žene od meremera (Trešnjevica, 3. vek) i nekoliko stabala kamenih stubova sa Vićije u Belosavcima (4. vek). U Antičkoj zbirci su i fibule, gvozdeno oružje i oruđe, fragmentovane metalne posude, bronzane i gvozdene kopče, pojasni jezičci, olovni i keramički pršljenci i tegovi, igla, ključ...

Numizmatika[uredi | uredi izvor]

Numizmatičku zbirku, u okviru Arheološke zbirke, čine inventarisani primerci rimskog novca, kao i rimski novac opredeljen za studijsku zbirku. U Zbirci nema, bar za sada, primeraka helenističkog i srednjovekovnog novca.

Etnografska zbirka[uredi | uredi izvor]

Formiranje Etnografske zbirke započeto je 1984. godine. Od prvih 28 predmeta koje je poklonila OŠ Šumadijski partizani zbirka je do danas narasla na preko 1000 predmeta u čijoj strukturi su zastupljeni svi vidovi materijalne kulture tradicionalnog života ruralnog i urbanog stanovništva ovog dela Šumadije. Podeljena na manje zbirke po vrstama materijala (drvo, metal, keramika, tekstil, papir), dok su posebno izdvojeni zanati i nematerijalna kultura.

U poslednjih nekoliko godina započeta su i proučavanja muzičkog nasleđa kao deo šireg konteksta prikupljanja ostataka nematerijalne kulture, tako da se u fonoteci muzeja već nalazi preko 5 sati tradicionalnog pevanja. U načinima pribavljanja etnografskih kulturnih dobara dominiraju pokloni u tolikoj meri da etnografska zbirka predstavlja pravu poklon-zbirku. Tim pre naš muzej duguje veliku zahvalnost stanovnicima opština Aranđelovac i Topola.

Istorijska zbirka[uredi | uredi izvor]

Zbirka je podeljena na podzbirke gde su rukopisi, razglednice i fotografije. U kojim se izdvajaju rukopis Životopis Jevrema Grujića, razglednica koje datiraju iz vremena pre Drugog svetskog rata i fotografije kao svedoci vremena u kojem su nastajale. Radovi aranđelovačkih fotografa Najdanovića, Marinkovića, Mitrovića, Markovića, kao i istaknuti kragujevački, beogradski i novosadski fotografi – Ljubiša Đonić, Milan Jovanović, Iskalović...

Zbirka istorije umetnosti[uredi | uredi izvor]

U zbirci istorije umetnosti čuva se savremena umetnička keramika nastala na manifestaciji Svet keramike u okviru Smotre umetnosti Mermer i zvuci. Osim toga u okviru zbirke nalazi se i Poklon zbirka Mihailo S. Petrov koju je Muzej dobio na poklon 2011. godine.

Zbirka nadgrobnih spomenika 18. i 19. veka[uredi | uredi izvor]

U Zbirci nadgrobnih spomenika nalazi se nekoliko belega 18. i 19. veka: nadgrobnik Boška Milutinovog (1763), selo Banja; Jovana Martinovića (1764), Brezovačka crkva; Mitra Čuruliča (kraj 18. v.eka), Blaznava; Jovana Ćirića (1818), iz porte Bukovičke crkve, i nekoliko spomenika bez natpisa, među kojima su i tzv. studenički krstaši, koji se ističu posebnom izradom i klesanom ornamentikom.

Pećina Risovača[uredi | uredi izvor]

Narodnom muzeju u Aranđelovcu je, kao upravljaču, povereno na staranje Zaštićeno područje Pećina Risovača. Kao značajno arheološko nalazište paleolitske starosti Risovača je proglašena nepokretnim kulturnim dobrom od velikog značaja, a zbog prirodnih vrednosti - prirodnim dobrom od izuzetnog značaja (spomenik prirode I kategorije). ^[3]^[4] Pećina Risovača se nalazi na jugo-istočnoj periferiji Aranđelovca, u podnožju istoimenog brda na desnoj obali rečice Kubršnice. Otkrivena je sasvim slučajno, sredinom 20. veka, prilikom eksploatacije kamena u Risovačkom brdu.

Okućnica Ilije Miloševića[uredi | uredi izvor]

Okućnica Ilije Miloševića nalazi se na ulazu u Aranđelovac, iz pravca Topole, preko puta pećine Risovače. Ovu okućnicu najverovatnije je formirao Sreten Milošević, pradeda poslednjeg vlasnika, Ilije Miloševića. U prostranom dvorištu sačuvano je sedam objekata prvobitne okućnice: stara kuća, novija kuća, vajat, mlekar, magaza, koš i bunar. Okućnica Miloševića predstavlja tipičnu seosku celinu iz 19. i početka 20. veka zaokruženu pripadajućim objektima. Kao takva, Okućnica Ilije Miloševića proglašena je spomenikom kulture 1992. godine, a od 2007. godine data je na staranje Narodnom muzeju u Aranđelovcu.

Ona je do danas sačuvana sa približno istim objektima koji su tu bili od njenog zasnivanja. Stara kuća, vajat, mlekar, magaza, nova kuća – sve su to objekti koji imaju spomenička svojstva, a čitav kompleks okućnice predstavlja značajan spomenik narodnog graditeljstva Šumadije XIX veka.

Zbog konzervatorsko-restauratorskih radova Okućnica nije stalno otvorena za posetioce. U objektima se organizuju povremene etnografske izložbe, dečije radionice i drugi događaji.

Izdavačka delatnost[uredi | uredi izvor]

Muzej se bavi i izdavačkom delatnošću – katalozi zbirki i izložbi, monografije, vodiči za Muzej i Risovačku pećinu i druge publikacije. Godine 2003. je pokrenut Zbornik radova Muzeja Šumadijski zapisi. U Šumadijskim zapisima objavljuju se radovi iz oblasti arheologije, istorije, istorije umetnosti, etnologije, muzeologije, konzervacije i drugih srodnih naučnih disciplina. U njima se, pre svega, obrađuje prošlost Šumadije i graničnih područja, sa naglaskom na teritoriju koja je u nadležnosti Narodnog muzeja u Aranđelovcu (opštine Aranđelovac i Topola).