Poljoprivreda Republike Srpske
Poljoprivreda Republike Srpske sa 818.590 ha obradivih površina na svojoj teritoriji, odnosno 0,7 ha po stanovniku, po dostupnosti poljoprivrednog zemljišta nalazi seu proseku sa evropskim zemljama. Poljoprivrednici na ovom području imaju na raspolaganju značajne površine nezagađenog i plodnog zemljišta, izvore čiste vode, a među najvažnijim resursima je čist vazduh koji je osnova za proizvodnju organske hrane.[1]
Sa učešćem od 8,9% u ukupnom bruto društvenom proizvodu Republike Srpske, poljoprivreda zauzima značajno mesto u njenoj privrednoj strukturi. Poljoprivreda je zajedno sa prehrambenom industrijom jedan od vodećih privrednih sektora zasnovan na principima održivosti i tehnološki napredne poljoprivredne proizvodnje i principima konkurentnosti i ekonomičnosti.[1]
Imajući u vidu da je spoljnotrgovinski deficit poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda u Republici Srpskoj značajan, opravdano je i neminovno intenziviranje i dalje povećanje obima poljoprivredne proizvodnje i stvaranje pretpostavki za izvoz onih poljoprivrednih proizvoda za koje Republika Srpska ima komparativne prednosti.
Prirodni resursi koji su na raspolaganju neprestano se obogaćuju i reprodukuju u proizvodnim procesima u okviru ruralne ekonomije i koriste na način da obezbjeđuju maksimalnu korist u socijalnom i ekonomskom smislu, a istovremeno čuvaju zalihe za buduće generacije
Definicije[uredi | uredi izvor]
Poljoprivredne površine - su zemljišne površine koje se koriste za poljoprivrednu proizvodnju. Poljoprivrednu površinu čine obradive površine, pašnjaci, ribnjaci, trstici i bare.
Obradive površine - su zemljišne površine na kojima se gaje ratarski i povrtni usjevi, višegodišnji zasadi i trave, i na kojima se vrše obrade, kosidba i drugi poljoprivredni radovi i, po pravilu, ubiru prinosi svake godine. Obradivu površinu čine oranice i bašte, voćnjaci, vinogradi i livade.
Oranične površine (njive) - su zemljišne površine na kojima se obavlja ratarska proizvodnja. Na njima se, po utvrđenom plodoredu, seju ratarski usevi: žito, industrijsko, povrtno i krmno bilje. U oraničnu površinu uračunavaju se i površine koje su radi odmora ostale neobrađene: zeleni ugar ili crni ugar, zaležaji, parlozi i prelozi. Osim toga, oranicama se smatraju i površine pod loznim i voćnim rasadnicima, kao i deteliništa i lucerišta.
Geografija[uredi | uredi izvor]
.svg){kind=spacer}
Površina teritorije Republike Srpske predstavlja 48,5% teritorije Bosne i Hercegovine. Dužina ukupne granice teritorije Republike Srpske je oko 2.102 km, bez Distrikta Brčko, a sa Distriktom oko 2.160 km. Republika Srpska zauzima severne, istočne i veći deo južnih delova Bosne i Hercegovine.[2]
Istočni i južni deo pruža se od reke Save na severu do planine Orjen na jugu, u dužini (u pravoj liniji) od 265 km, i na pravcu Sokolac–Rudo ima maksimalnu širinu 80 km. Zapadni deo Republike Srpske pruža se u pravcu istok–zapad od Drine do Une, u dužini od 230 km, i na pravcu Vitorog–Sava ima maksimalnu širinu od 115 km. U celini posmatrano, Republika Srpska ima dužinu od oko 480 km i prosečnu širinu od 52 km (u pravoj liniji).[2]
Severnu granicu Republike Srpske čine reke Una i Sava, a istočnu reka Drina od ušća do naseljenog mesta Zemljice u podnožju Zvijezde, odakle se ka jugu proteže obroncima i visovima Zvijezde, Zlatibora i Javorja, prema Srbiji i dalje, Kovača, Velike Ljubišnje, Obzira, Maglića, Volujaka, Lebršnika, Kapića, Somine, Oputnih Rudina i Orjena prema Crnoj Gori.
Prema Federaciji BiH granica se pruža od Orijena i Zubaca, preko donjeg dela Popovog polja, Humina, Hrguda, Veleža, Crvnja i Treskavice do Trnova, a zatim obilazi Goražde sa juga, istoka i severa i preko Jahorine i zapadno od Vojkovića nastavlja se na Trebević, obronke i visove Ozrena, Slemenske planine, Javornika i Majevice do Čelića i Brke južno od Brčkog. Odavde se granica nastavlja dalje na zapad, između Gradačca i Modriče, preko Trebovca do Spreče i južnih obronaka Ozrena, do reke Bosne, pa južno do Doboja između Tešnja i Teslića, i obronaka i visova Vlašića i Ranče izbija na Vrbas, pa preko Gole planine i Ravne gore, Vitoroga i Klekovače do Drinića i Bravskog polja, pa južno i istočno od Ključa i Sane do Oštre Luke i Majdan planine, i dalje do Une i Blatne, gde su krajnji zapadni dijelovi Republike Srpske.[2]
- Najsevernija tačka Republike Srpske je 45°16´34″SGŠI, nalazi se na reci Savi naspram Jasenovca u Republici Hrvatskoj,
- Najjužnija tačka Republike Srpske je 42°33´19″SGŠI na južnim padinama Orjena.
- Najzapadnija tačka Republike Srpske je 16°11´06″IGD, koja se nalazi na reci Uni na oko 5 km uzvodno od Blatne,
- Najistočnija tačka Republike Srpske je 19°37´44″IGD, koja se nalazi se na Drini zapadno od Rogačice u Srbiji.[3]
Klima[uredi | uredi izvor]
- Klima severozapadnog dela RS
Klima severozapadnog dela je umjerenokontinentalna, uz uticaj klime panonskog pojasa. Srednja godišnja temperatura je 10,7°C, srednja januarska −0,8°C, dok je srednja julska 21,3°C.[4] Srednja godišnja oblačnost iznosi 62%, a ovaj kraj se odlikuje izrazitim zimama, toplim letima, znatnim kolebanjem temperature, i obilnim padavinama početkom leta.[5] Najčešći su vetrovi iz severnog kvadranta, a veći deo godine u vlada tiho vreme.
| Klima Banje Luke (1961—2003) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mjesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 22,3 (72,1) |
25,2 (77,4) |
27,6 (81,7) |
31,4 (88,5) |
35,4 (95,7) |
39,2 (102,6) |
41,6 (106,9) |
41,8 (107,2) |
40,2 (104,4) |
34,8 (94,6) |
27,1 (80,8) |
23,5 (74,3) |
41,8 (107,2) |
| Srednji maksimum, °C (°F) | 3,7 (38,7) |
6,8 (44,2) |
12,0 (53,6) |
17,2 (63) |
22,0 (71,6) |
25,0 (77) |
27,2 (81) |
26,9 (80,4) |
23,3 (73,9) |
17,4 (63,3) |
10,8 (51,4) |
5,2 (41,4) |
16,5 (61,7) |
| Srednji minimum, °C (°F) | −4,6 (23,7) |
−2,3 (27,9) |
0,7 (33,3) |
4,7 (40,5) |
9,0 (48,2) |
12,4 (54,3) |
13,7 (56,7) |
13,3 (55,9) |
10,1 (50,2) |
5,7 (42,3) |
1,6 (34,9) |
−2,6 (27,3) |
5,1 (41,2) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −26,4 (−15,5) |
−27,4 (−17,3) |
−18,2 (−0,8) |
−5,9 (21,4) |
−1,4 (29,5) |
0,9 (33,6) |
5,3 (41,5) |
1,8 (35,2) |
−1,4 (29,5) |
−6,0 (21,2) |
−14,3 (6,3) |
−20,4 (−4,7) |
−27,4 (−17,3) |
| Količina padavina, mm (in) | 70,5 (27,76) |
62,6 (24,65) |
77,7 (30,59) |
89,2 (35,12) |
95,7 (37,68) |
111,8 (44,02) |
93,6 (36,85) |
83,6 (32,91) |
95,0 (37,4) |
83,3 (32,8) |
97,7 (38,46) |
88,9 (35) |
1.049,6 (413,23) |
| Izvor: Republički hidrometeorološki zavod Banja Luka | |||||||||||||
- Klima Hercegovine
Klima u Hercegovini je mediteranska (sredozemna) sa kratkim blagim zimama i dugim žarkim ljetima. Jeseni su toplije od proljeća, a snijeg je veoma rijetka pojava. Trebinje je danas najtopliji grad u Republici Srpskoj, odnosno Bosni i Hercegovini (uz Mostar i Neum). Prosječna godišnja temperatura vazduha u gradu je 16,6°C (1981—2012), prosječna januarska temperatura je 8,3 °C, a dok je julska 26,5°C. Ljeti se temperature često penju iznad 40°C, a zimi se se ponekad spuste i ispod 0°C. Najviša zabilježena temperatura iznosila je 42,5°C, 22. jula 2007. A najniža zabilježena temperatura iznosila je -9,6°C, 9. januara 2017. Godišnje padne prosječno 1624 mm padavina. Dana 21. jula 2015. tačno u ponoć, u Trebinju je izmjerena temperatura od 33,3°C, a prema podacima RHMZ RS to je najviša ponoćna temperatura ikada zabilježena na prostoru BiH. Grad ima oko 260 sunčanih dana u godini. Trebinje spada u najsunčanije gradove na Balkanu. Snijeg u Trebinju je prava rijetkost, a i kada padne zadrži se po nekoliko časova.
| Klima Trebinja (1961–1990) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 18,0 (64,4) |
20,0 (68) |
26,5 (79,7) |
27,0 (80,6) |
33,0 (91,4) |
37,0 (98,6) |
39,5 (103,1) |
39,0 (102,2) |
35,0 (95) |
31,5 (88,7) |
24,0 (75,2) |
20,5 (68,9) |
39,5 (103,1) |
| Prosek, °C (°F) | 5,4 (41,7) |
6,6 (43,9) |
9,0 (48,2) |
12,4 (54,3) |
16,8 (62,2) |
20,4 (68,7) |
23,3 (73,9) |
23,2 (73,8) |
19,5 (67,1) |
15,1 (59,2) |
10,4 (50,7) |
6,8 (44,2) |
14,1 (57,4) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −10,5 (13,1) |
−8,0 (17,6) |
−7,0 (19,4) |
−1,0 (30,2) |
2,5 (36,5) |
6,5 (43,7) |
8,0 (46,4) |
9,5 (49,1) |
5,0 (41) |
−2,0 (28,4) |
−10,5 (13,1) |
−10,5 (13,1) |
−10,5 (13,1) |
| Količina padavina, mm (in) | 179,1 (7,051) |
163,5 (6,437) |
154,2 (6,071) |
152,8 (6,016) |
86,2 (3,394) |
84,3 (3,319) |
52,2 (2,055) |
87,8 (3,457) |
125,1 (4,925) |
191,0 (7,52) |
232,8 (9,165) |
220,9 (8,697) |
1,730 (68,11) |
| Dani sa padavinama (≥ 1.0 mm) | 11 | 11 | 11 | 11 | 8 | 7 | 5 | 5 | 6 | 9 | 12 | 11 | 106 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 102,6 | 114,7 | 142,2 | 154,0 | 187,5 | 193,7 | 242,8 | 233,8 | 197,8 | 172,9 | 111,3 | 100,6 | 1.954,8 |
| Izvor: Meteorological Institute of Bosnia and Herzegovina[6] | |||||||||||||
- Karakteristike klimatskih prilika u RS u 21. veku
U Republici Srpskoj osnovna karakteristika klimatskih prilika poslednjih decenija mogu se okarakterisati kao nepovoljnija u odnosu na ranije višegodišnje proseke. Na to ukazuju istraživanja u desetogodišnjem periodu, tokom kojeg su samo dve godine bile sa prosečnim klimatskim parametrima, dok su ostale godine bile karakteristične po ekstremnim, jakim sušama, olujnom vetru, gradu, mrazu, poplavama i slično. U petogodišnjem periodu samo jedna godina je bila prosečna po klimatskim uslovima, dok su dve godine bile poplavne, tri godine sušne, dve godine sa kasnim mrazem.[7]
| 2010. | 2011. | 2012. | 2013. | 2014. | 2015. | 2016. | 2017. | 2018. | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Prosečna mesečna temperatura na godinu | °C | 11 | 10,9 | 12,2 | 11,2 | 11,7 | 12 | 11,8 | 11,7 | 12,3 |
| 2. | Prosečne mesečne padavine na godinu | l/m2 | 1.536 | 687 | 1.031 | 1.179 | 1.493 | 1.003 | 1.079 | 1.003 | 1.137 |
Poljoprivredno zemljište[uredi | uredi izvor]
U okviru opsiane teritorija Republika Srpska raspolaže sa:[1]
a) 981.815 ha poljoprivrednog zemljišta (koje čini 40,57% teritorije RS)
b) 818.590 ha obradivo zemljište, koje čine:[9]
- 71.07% oranice i bašte (582.270 ha),
- 22.65% livade (183.815 ha) i pašnjaci (162.662 ha)
- 6.21% voćnjaci (52.191 ha)
- 0.054% vinogradi (314 ha)
- bare i trstici 562 ha.
U Republici Srpskoj 26,08% poljoprivrednog zemljišta spada u bonitetne klase II–IV. Prema Lukiću i saradnicima,[10] podaci o zemljištu prikladnom za obradu (bonitetne klase II–IV) značajno variraju, npr. između njihove procene (337 hiljada ha) i podataka iz katastra zemljišta (625 hiljada ha).[11]
U načelu poljoprivredno zemljište u Republici Srpskoj je grupisano u dva tipa:
- Automorfna - koja se prostiru jednim delom na ravničarskom, a znatno više na brežuljkasto-brdovitom reljefu.
- Hidromorfna - koja se prostiru pretežno na ravnim formama reljefa, a manje na blažim padinama.
Ne postoje podaci o nadmorskoj visini samo za poljoprivredno zemljište, ali prema Osnovi zaštite, korištenja i uređenja poljoprivrednog zemljišta RS više od polovine teritorije Republike Srpske nalazi se na nadmorskoj visini iznad 500 metara.
Prema statističkim podacima, od 548.869 ha oranica i bašta u 2018. godine je bilo zasejano 320.995 ha (58,5%), a ostalo je neobrađeno 227.705 ha (41,5%). Oranice i bašte, kao poljoprivredno najbolja zemljišta, imaju tendenciju pada idući od severa Republike Srpske prema jugu. Najveće površine pod oranicama i baštama se nalaze u Semberiji, a najmanje u Hercegovini i Romaniji – Sarajevu. Visoko učešće livada u regiji Romanija – Sarajevo upućuje na to da se radi o prirodnim livadama niskog proizvodnog potencijala.[12]
Republika Srpska raspolaže sa 0,7 ha poljoprivrednog zemljišta po stanovniku, 0,58 ha obradivog (oranice, bašte, voćnjaci, vinogradi, livade), a trenutno se obrađuje samo oko 0,20 ha po stanovniku. Međutim ovo stanje se neprestano menja nagore, naime poljoprivredne površine u Republici Srpskoj se konstantno smanjuju. Po svim osnovama, stambena, infrastrukturna i industrijska izgradnja u posljednjim godinama je sve više izražena. Ovom tendencijom zahvaćena su najbolja poljoprivredna zemljišta (oranice i bašte), a izuzimanje najplodnijih poljoprivrednih zemljišta u nepoljoprivredne svrhe često se ne može ničim pravdati.[13]
Sadašnja obradiva površina zemljišta koje se koristi po stanovniku prema svetskim standardima može se smatrati upozoravajućom, a svako dalje smanjenje značilo bi još veći deficit u proizvodnji hrane.
Prirodni resursi[uredi | uredi izvor]
Teritorija Republike Srpske je bogata prirodnim resursima, koji su raspoređeni po pojedinim regijama na specifičan način. Poljoprivredno zemljište dominira u Posavini i na području Semberije, šumsko zemljište i veoma bogat šumski fond u severozapadnom i istočnom delu Republike Srpske, vode i vodno zemljište oko tokova većih reka, a specifični vidovi voda (geotermalne, mineralne) u severnom delu Republike.[1]
Prostor Republike Srpske u geografskom pogledu karakteriše različitost geografskih i klimatskih rejona, jer se na njenoj teritoriji smjenjuju ravničarski, brdski, brdsko-planinski, planinski i mediteranski rejoni što pogoduje razvoju poljoprivredne proizvodnje i poredstavnja posebne prirodne pogodnosti koje Republiku Srpsku izdvajaju od ostalih zemalja u okruženju i na Balkanskom poluostrvu..
Republiku Srpsku pokrivaju rečni tokovi crnomorskog i jadranskog sliva, mnoštvo prirodnih i termalnih izvorišta što doprinosi razvoju plasteničke proizvodnje, dok klimatski uslovi pogoduju razvoju raznih vrsta lekovitog bilja, kao i svih vrsta kontinentalnog voća.
Na preko 50% poljoprivrednih površina ustanovljeno je postojanje geotermalnih voda, što je bitno za ulaganja u stakleničku ili plasteničku proizvodnju.
Međutim kada je u pitanju distribucija voda, slabost predstavlja vremenska i prostorna neravnomjernost voda sa posebnim problemom nedostatka voda u onim delovima teritorije Republike Srpske u kojima je ona najpotrebnija, što se odražava na neodrživost u korišćenju poljoprivrednog zemljišta (smanjenje količine i boniteta).
Početak 21. veka karakteriše nedovoljno ulaganje u uređenje zemljišta, pa su značajne poljoprivredne površine Republike Srpske izložene poplavama, eroziji, klizanju i raznim vidovima zagađenja. Prema postojećim podacima o stepenu uređenosti poljoprivrednog zemljišta, od ukupnih površina predviđenih za razvoj irigacija, komasacijom je obuhvađeno ukupno 28.524 ha (39,48%), zaštićeno od spoljanih voda 53.375 ha (73,88%), zaštićeno o unutrašnjih voda 11.718 ha (16,22%).
Doprinos poljoprivrede nacionalnoj ekonomiji[uredi | uredi izvor]
Poljoprivreda u Republici Srpskoj zauzima značajno mesto u njenoj privrednoj strukturi. Učešće poljoprivrede u stvaranju bruto domaćeg proizvoda (BDP) Republike Srpske blago opada, ali je i dalje visoko (zadnjih godina 700–800 miliona KM ili oko 7%) i relativno je među najvećim u Evropi. To nije posledica naročite razvijenosti poljoprivrede Republike Srpske, nego, pre svega, slabe razvijenosti ostalih sektora privrede. Učešće poljoprivrede u bruto domaćem proizvodu je 8,9%, dok je prosečan petogodišnji doprinos ratarstva i povrtarstva u bruto dodanoj vrednosti bio 43%, voćarstva i vinogradarstva 9%, a stočarstva 46%.[14]
Iako formalno zapošljava samo 3.000 radnika, neformalna odnosno stalna ili povremena zaposlenost u poljoprivredi je mnogo veća.
| 2014. | 2015. | 2016. | 2017. | 2018. | |
|---|---|---|---|---|---|
| Ukupna zaposlenost | 241.544 | 245.975 | 253.305 | 260.608 | 266.309 |
| Zaposlenost u oblasti: Biljna i stočarska proizvodnja, Lov i pripadajuće uslužne delatnosti |
1.960 (0,8%) | 1.759 (0,7% ) | 1.647 (0,7% ) | 1.559 (0,6%) | 1.533 (0,6%) |
Da zaposlenost ispod 1% u poljoprivredi Republike Srpske nije realna, govori donja tabela.
| 2017. | 2018. | 2019. | |
|---|---|---|---|
| Ukupna zaposlenost | 313.000 | 334.000 | 349.000 |
| Poljoprivredna zaposlenost | 94.000 (30%) |
88.000 (26,3%) |
104.000 (29,8%) |
Prema tome broj zaposlenih u poljoprivredi Republike Srpske negde je između prethodna dva podataka navedena u tabelama, a precizno utvrđivanje tog broja će ostati izazov i za dolazeće vreme (pre svega Popis poljoprivrede).
Ruralna područja Republike Srpske zauzimaju oko 95% teritorije i u njima živi oko 83% njenog stanovništva.
Mereno doprinosom u stvaranju bruto društvenog proizvoda Republike Srpske poljoprivreda je vrlo značajna grana privred. Od svih proizvodnih sektora, poljoprivreda ima najveće učešće u strukturi bruto društvenog proizvoda, kao u pogledu zapošljavanju radne snage.
Poljoprivreda osim formalne zaposlenosti merene brojem zaposlenih lica u poljoprivrednim preduzećima i zadrugama, značajno učestvuje i u neformalnoj zaposlenosti koja obuhvata sva poljoprivredna domaćinstva i članove njihovih porodica koji su angažovani u poljoprivrednoj proizvodnji.
Opremljenost poljoprivrednih gazdinstava[uredi | uredi izvor]
Poljoprivredna gazdinstva u RS relativno su dobro opremljena mehanizacijom, ali je ta mehanizacija zastarjela (npr samo oko 11% gazdinstava ima traktor mlađi od deset godina, dok 89% gazdinstava ima isključivo traktore starije od deset godina). Samo 18,5% anketiranih registrovanih poljoprivrednih gazdinstava nije imalo traktor, 45,5% ih je imalo jedan traktor, a 36% ih je imalo dva i više traktora. Na svaki traktor dolaze u proseku 3,5 priključka.
Slično kao i kod mehanizacije, poljoprivredna gazdinstva raspolažu sa osnovnim objektima za stočarstvo i skladištenje poljoprivrednih proizvoda. Međutim, u većini slučajeva radi se o starijim i primitivno opremljenim objektima.
Skladištenje stajnjaka se kod većine poljoprivrednih gazdinstava (84,5%) vršilo na otvorenom, a bazene za osoku i betonirane jame za stajnjak imalo je samo 13,5% gazdinstava.
Istraživanjem iz 2020. godine utvrđeno je da većina poljoprivrednih gazdinstava koristi stajnjak, mineralna đubriva, pesticide i druga hemijska sredstva. Gotovo 3/4 gazdinstava koristi mineralna đubriva, 2/3 gazdinstava koristi stajnjak, dok oko 60% gazdinstava primenjuje hemijska sredstva u poljoprivrednoj proizvodnji. Nivo primjene đubriva i pesticida je na nivou 50% proseka njihove primjene u razvijenim zemljama EU. To neizbežno ima uticaj na visinu ostvarenih prinosa, ali, u isto vreme, predstavlja poželjno stanje koje karakteriše manja upotreba hemijskih sredstava, što je jedan od razvojnih ciljeva evropske poljoprivrede.
Opštine sa razvijenom poljoprivrednom proizvodnjom[uredi | uredi izvor]
U opštine sa razvijenom poljoprivredom i prehrambenom industrijom u Republici Srpskoj spadaju:
| Red.br. | Područje | Delovi područja | Ukupna površina (ha) |
|---|---|---|---|
| 1 | Hercegovina | Nevesinjsko polje — Gatačko polje — Dabarsko polje — Fatničko polje — Bilećko polje — Ljubomirsko polje — Ljubinjsko polje — Trebinjsko polje — Popovo polje |
23.600 |
| 2 | Semberija | Centralno područje — Jugoistočno područje (Selište – Janjica – Glogovac) — Južno područje(slivovi Janje i Modrana) — Severozapadno područje (slivovi Gnjice i Modrana) | 43.000 |
| 3 | Srednji i donji tok reke Vrbas | Lijevče polje — Srbačko-nožička ravan — Dolina rijeke Turjanice — Podrašničko polje | 45.800 |
| 4 | Dubička ravan | Priobalje Une i Sane (od Dubice do Orahove) | 6.200 |
| 5 | Srednja Posavina | Ivanjsko polje — Svilajski ritovi — Kaseta „Zorica” — Kaseta Sjever – Tolisa — Objeda | 36.500 |
| 6 | Ukrina | Ukrinsko polje — Derventski Lug — Dolina Vijake | 1.200 |
| 7 | Drina | Područje između Zvornika i Kozluka | 1.700 |
| UKUPNO | 158.000 |
Prerada poljoprivrednih proizvoda[uredi | uredi izvor]
Preradom poljoprivrednih proizvoda u Republici Srpskoj bavi se 270 firmi, u kojima je zaposleno 6.500 radnika, a najzastupljenije grane su:
- mlinsko-pekarska industrija,
- prerada voća i povrća,
- proizvodnja mleka i mlečnih prerađevina,
- proizvodnje mesa i mesnih prerađevina,
- konditorska industrija i
- proizvodnja testenine.
Sve veći broj firmi ima uvedene sisteme kvaliteta: ISO 9001:2000 i HACCP sistem kvaliteta. Postoje značajni kapaciteti iz oblasti prerađivačko- prehrambene industrije, koji trenutno nisu u funkciji. Legislativa je u fazi usaglašavanja sa EU propisima. Sektor prehrambene industrije prati konstanta rast što je uočljivo u povećanju broja preduzeća u ovoj oblasti.
Poljoprivrednom proizvodnjom i uslugama u poljoprivredi bavi se 450 firmi, preduzeća i poljoprivrednih zadruga u kojima je zaposleno 5.000 radnika i 221.000 domaćinstava u kojima živi oko 800.000 stanovnika, 57.1% ukupnog broja.
Prehrambenu industiriju u Republici Srpskoj karakteriše sporiji rast u poređenju sa celokupnom prerađivačkom industrijom i dualnost razvoja. S jedne strane na raspolaganju su kapaciteti iz ranijeg perioda koji nisu osavremenjavani, a većina njih je zapuštena i ne predstavlja perspektivu za razvoj ove privredne grane, a s druge strane nastali su novi kapaciteti, manji po obimu, ali savremeni po tehnologiji.
Broj i ukupni kapaciteti novoizgrađenih objekata u prehrambenoj industriji nisu još uvek dovoljni da postanu snažniji zamajac primarnoj proizvodnji. ali oni već sada predstavljaju osnovu prehrambene industrije u Republike Srpske.
Najveći napredak u sektoru poljoprivrede ostavren je u mlekarskoj industriji. Trend rasta ove proizvodnje je 12% kod proizvodnje pasterizovanog i sterilizovanog mleka, a trend rasta prisutan je i u proizvodnji fermentisanih proizvoda kao što su jogurt, kisela pavlaka i sirevi.
Proizvodnja mesa[uredi | uredi izvor]
Meso je jedan od osnovnih proizvoda stočarstva dobijeno uzgojom domaćih životinja. Na osnovu podataka Republičkog zavoda za statistiku RS, u Republici Srpskoj se u 21. veku prema vrstama mesa u proseku proizvodi:
- 21,6 hiljada tona goveđeg mesa,
- 40 hiljada tona svinjskog mesa,
- 6 hiljada tona ovčijeg i
- 27,5 hiljada tona živinskog mesa.
Prikazne proizvodnje se odnose na meso dobijeno u klanicama, kao i procene dobijenog mesa van klanica.
I dok goveđe meso iskazuje oscilacije iz godine u godinu, svinjsko i žovinsko meso ima stalni trend rasta, a ovčije meso ima tendenciju pada.
Proizvodnja jaja[uredi | uredi izvor]
Proizvodnja jaja, kao segment živinarske proizvodnje, dobro je razvijena u Republici Srpskoj. U 21. veku proizvodi se u proseku oko 392.000.000 jaja godišnje.[18]
Proizvodnja jaja je imala pad po prosečnoj godišnjoj stopi od -3,85%. Najveći pad bio je u 2018. godini. Proizvodnja jaja u seoskim domaćinstvima se smanjuje i ona sve više postaje zavisna od njihove kupovine, tako da obim i trendovi u proizvodnji jaja u Republici Srpskoj zavise uglavnom o velikim farmama iz reda privrednih subjekata.[18]
Proizvodnja mleka[uredi | uredi izvor]
U Republici Srpskoj je u periodu 2014–2018. godina u proseku je proizvedeno 310.000.000 litara mleka godišnje, s tim da je ova proizvodnja imala blagi pad po prosečnoj godišnjoj stopi od -0,49%. Najveći pad ove proizvodnje je bio u 2018. godini. Maksimalna proizvodnja mleka je ostvarena u 2015. godini.[19]
| 2014. | 2015. | 2016. | 2017. | 2018. | (%) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muzne krave | 109.000 | 108.000 | 106.000 | 101.000 | 96.000 | -3,13 |
Sa padom broja muznih grla raste proizvodnja mleka po grlu, a prema statističkim pokazateljima u proseku je bila 2.986 litara, odnosno rasla je po prosečnoj godišnjoj stopi od 2,7%. Prosečna dnevna mlečnost na tržišno orijentisanim farmama bila je u prosjku oko 13 litara, odnosno varirala je od 12 do 15 litara.[19]
Prema raspoloživim podacima broj muznih krava kod pojedinih gazdinstava kretao između 25 i 28 hiljada. Učešće tih krava u ukupnom broju muznih krava, prema statističkim podacima je bio od 24% do 27%. Podaci pokazuju da u strukturi stada dominiraju gazdinstva do 5 muznih grla. Njihovo učešće u proseku je bilo oko 75%, sa tendencijoim broj opadanja. Broj farmi sa više od 40 muznih grla raste.[19]
Proizvodnja ovčijeg mleka, u periodu 2014–2018. godine se kretala od 3 do 5 miliona litara, a u proseku je proizvedeno 4.000.000 litara ovčijeg mleka. Ova proizvodnja beeži pad po prosečnoj godišnjoj stopi od -6,94%, što potvrđuje da se ovčarstvo razvija prvenstveno radi proizvodnje mesa, a sporadično i radi proizvodnje mleka.[19]
Vlasnička struktura u poljoprivredi[uredi | uredi izvor]
U Republici Srpskoj zastupljenost vlasnička struktura zemljišnih površina je povoljna i s tendencijom porasta u individualnim gazdinstvima.
Prema anketnom istraživanju sprovedenom 2020. godine, jedno poljoprivredno gazdinstvo u Republiici Srpskoj u proseku raspolaže sa 6,3 ha vlastitog poljoprivrednog zemljišta i 12,3 ha ukupnog poljoprivrednog zemljišta, što je povećanje od oko 40% u odnosu na 2014. godinu i pokazuje trend ukrupnjavanja poseda.[21]poljoprivrednih gazdinstava u Republici Srpskoj.
Poljoprivredna gazdinstva kao proizvodne jedinice predstavljaju mesta proizvodnje, zapošljavanja i stvaranja novih vrednosti postajući na taj način ravnopravan su poslovni subjekt u sektoru sa pravima i obavezama.
Poljoprivredne zadruge[uredi | uredi izvor]
Prema podacima Zadružnog saveza Republike Srpske, u Republici Srpskoj su registrovane 382 zemljoradničke i poljoprivredne zadruge, od kojih su:[22]
- 83 poslovno aktivne zadruge, koje obavljaju poslovnu aktivnost čini 1.396 zadrugara ili prosečno 17 po zadruzi, od kojih je iz reda poljoprivrednih proizvođača 1.145 zadrugara ili prosečno 14 po zadruzi i 251 zadrugara iz reda ostalih ili prosečno 3 po zadruzi.[22]
- 23 novoosnovane zadruge,
- 61 pasivna zadruga,
- 181 zadruga koja ne vrši poslovnu aktivnost,
- 34 zadruge u kojima je u toku likvidacioni ili stečajni postupak.
Zadruge obavljaju poslovnu saradnju sa 3.578 kooperanata, prosečno 43 kooperanta po zadruzi, dok broj zaposlenih iznosi 337 radnika ili 4 radnika po zadruzi.[22]
Činjenice su da zadruge imaju mali broj zadrugara i da sarađuju sa malim brojem kooperanata u odnosu na ukupan broj poljoprivrednika, kao i da je ostvareni promet poljoprivrednih proizvoda preko zadruga mali. Zadruge su više usmerene na snabdevanje poljoprivrednika repromaterijalima, a manje na otkup poljoprivrednih proizvoda. Iako je objedinjavanje ponude i tražnje malih poljoprivrednih proizvođača putem zadruga poželjno, te čak i neophodno, mali je broj zadruga koje to rade uspešno, tako da su ti sitni proizvođači prepušteni sami sebi da se snalaze na tržištu.[22]
Prodaja poljoprivrednih proizvoda[uredi | uredi izvor]
Prodaja poljoprivrednih proizvoda i dalje je najučestaliji (81,35%) i najveći izvor prihoda poljoprivrednih gazdinstava, a 23,48% gazdinstava u RS ima i drugu dopunsku dohodovnu aktivnost.
Poljoprivredna gazdinstva svoje proizvode najčešće prodaju direktno na gazdinstvu (58%). Na pijacama i tržnicama proizvode prodaje 20% gazdinstava, a nakupcima 18%. Prerađivačkoj industriji svoje proizvode prodaje 12% gazdinstava, a preko zadruga i udruženja samo 2%. Glavni proizvodi koje su poljoprivrednici u 2020. godini plasirali na tržište su u najvećem broju slučajeva bili:
- meso (što uključuje i živu stoku) (62%),
- mleko (40%),
- žitarice (20%),
- mlečni proizvodi (13%),
- voće (10,5%),
- povrće (9,5%).
Regulativa[uredi | uredi izvor]
Republika Srpska ima dva akutelna strateška dokumenta kojima su definisani ciljevi i smjernice razvoja poljoprivrednog sektora,
- Strategiju razvoja poljoprivrede Republike Srpske do 2025. godine i
- Strateški plan ruralnog razvoja Republike Srpske za period do 2025. godine.
Prioritetni cilj novog strateškog okvira je da pruži rešenja za prevazilaženje problema s kojima se suočava sektor poljoprivrede i ruralnog razvoja, te obezbedi uslove za postizanje ubrzanijeg razvoja sektora i boljeg životnog standarda ruralnog stanovništva. U tom smislu strateškim okvirom pravi se zaokret u pravcu definisanja politike restrukturiranja poljoprivredne proizvodnje, koja pored politike podrške proizvodnji i politike ruralnog razvoja predstavlja okosnicu razvoja sektora do 2025. godine.
Grane poljoprivrede[uredi | uredi izvor]
Ratarstvo[uredi | uredi izvor]
Ukupna procenjena vrednost ratarske proizvodnje u poljoprivredi Republike Srpske u 2020. godini iznosi oko 400 miliona KM, a planirano je da se ratarskim kulturama zaseje ukupna površina od 138.956 hektara.[23]
Među ratarskim kulturama najzastupljeniji je kukuruz, zasejan na ukupnoj površini od 131.211 hektara, sa procenjenom vrednošću proizvodnje od oko 292,3 miliona KM.[23]
Zob i ječam seju se na ukupnoj površini od skoro 8.000 hektara, a njihova ukupna kombinovana proizvodna vrednost procenjuje se na oko 10 miliona KM.[23]
Seju se i određene površine pod heljdom čija je procenjena vrednost proizvodnje veća od 216.000 KM.[23]
Ukupna setvena jesenja površina u proizvodnji 2019/2020. godine bila je 69.091 hektar, od čega je većina ovih površina zasejana pšenicom . Vrednost proizvodnje pšenice procenjuje se na nešto više od 55 miliona KM, a očekivani prinos je oko 4,5 tona po hektaru.[23] Republika Srpska ima 1/3 stanovnika BiH, ali u proizvodnji žita ima značajnije veću proizvodnju u odnosu na drugi entitet (FBiH), pokrivajući na taj način deo njegovih potreba.
Povrtarstvo[uredi | uredi izvor]
Povrće se u Republici Srpskoj uzgaja na oko 29 hiljada ha. Deo te proizvodnje je za vlastite potrebe seoskih domaćinstava, ali je značajan broj proizvođača koji povrće proizvode za tržište, na većim površinama, uz primenu savremene tehnologije.[24]
Ovi proizvođači proizvodnju ugovaraju sa prerađivačima i otkupljivačima i po tom ostvaruju pravo na podsticajna sredstava. Ovom proizvodnjom uglavnom se bave porodična poljoprivredna gazdinstva.[24]
| 2014. | 2015. | 2016. | 2017. | 2018. | Prosek | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Zasejano hektara | 29.928 | 30.682 | 31.096 | 30.992 | 30.961 | 30.732 |
| % od svih zasejanih površina | 9,9% | 10% | 9,9% | 9,9% | 9,6% |
Oko 45% površina pod povrćem zauzima krompir. Krompir je najznačajnija povrtarska vrsta u Republici Srpskoj i zahvaljujući tolikim površinama, bez obzira na nizak prinos, Republike Srpske proizvodi dovoljno krompira da zadovolji svoje potrebe. Posle krompira, slede pasulj i kupus. Ove tri vrste povrća se uglavnom prometuju lokalno i sezonski, tako da se stanovništvo koje ih ne proizvodi njima snabdeva kupujući ih od proizvođača, direktno ili uz posredovanje trgovine.[24]
Ostale vrste povrća, paprika, paradajz, crni luk i krastavac, proizvode se na po 1.500 ha. Najmanje površina je pod belim lukom, graškom, mrkvom i zelenom salatom, a na ostale vrste povrća otpada oko 500 ha.[24]
Krmno bilje[uredi | uredi izvor]
Krmno bilje u Republici Srpskoj zasejano je na površini od oko 65.000 ha. Celokupno proizvedeno krmno bilje koristi se kao stočna hrana i kretanje ovog bilja u Republici Srpskoj je u korelaciji sa vrstom i brojem stoke i načinom njene ishrane.[25]
Dve trećine površina pod krmnim biljem zasejane su detelinom i lucerkom. Ova površina je relativno stabilna i kreće se oko 42.000 ha na godišnjem nivou.[25]
Oko 12.000 ha je zaseano mešavinom trava i žita ili trava i leguminoza.[25]
Značajno učešće u krmnom bilju ima i silažni kukuruz koji učestvuje sa 13% do 15% u površinama pod krmnim biljem u Republici Srpskoj.[25]
Industrijsko bilje[uredi | uredi izvor]
Industrijsko bilje je u ranijem periodu imalo veći značaj u setvenoj strukturi RS i BiH, na šta je uticao veći broj prerađivačkih kapaciteta u Bosni i Hercegovini i organizovan otkup za potrebe prerađivačkih kapaciteta u susednim republikama (prije svega Srbiji i Hrvatskoj). Količine proizvedenog industrijskog bilja su skromne. Prosečni prinosi su takođe skromni (kao i kod žita), i niži od zemalja okruženja, što ukazuje na nisku produktivnost i intenzivnost ove proizvodnje.[26]
| Redni br. | Usev | 2014. | 2015. | 2016. | 2017. | 2018. | Ø 2014–2018. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Soja | 3.186 | 3.779 | 3.896 | 4.059 | 4.818 | 3.948 |
| 2. | Duvan | 1.018 | 1.137 | 1.010 | 1.063 | 1.080 | 1.062 |
| 4. | Suncokret | 133 | 342 | 214 | 292 | 205 | 237 |
| 5. | Uljana repica | 1.173 | 783 | 1.495 | 1.885 | 2.830 | 1.633 |
| 6. | Ostalo | 56 | 109 | 57 | 107 | 22 | 70 |
| UKUPNO (ha): | 5.566 | 6.150 | 6.672 | 7.406 | 8.995 | 6.958 |
Pola površina zasejanih industrijskim biljem u Republici Srpskoj je pod sojom i te površine imaju trend povećanja (+1.632 ha). Jedan dio soje proizvodi se i za potrebe rafinisanja u jestiva ulja.[26]
U ekspanziji je i setva uljane repice (+1.657 ha), a isto važi i za suncokret, ali je njegovo učešće u setvenim površinama mnogo skromnije. Povećanje uljarica u setvenoj strukturi posledica je i podsticajnih mera koje za ovu vrstu proizvodnje odobrava MPŠV RS.[26]
Duvan je industrijska biljka koja se tradicionalno gajila u Posavini i Hercegovini. Zbog zastarjelog sortimenta, smanjenja kapaciteta za preradu duvana u BiH (ostala je aktivna samo jedna fabrika), a njegova proizvodnja u RS se održava na oko 1.000 ha.[26]
Zbog prestanka sa radom i stečaja jedine šećerane u BiH u periodu 2014–2018. godina nije bilo proizvodnje šećerne repe.[26]
Voćarstvo[uredi | uredi izvor]
Pod voćnjacima je u Republici Srpskoj 14.535 hektara zemlje. U strukturi voćarske proizvodnje u Republici Srpskoj najzastupljenije su šljiva i jabuka, zbog veoma povoljnih agroekoloških uslova, ali i zbog tradicije, a poslednjih godina sve više niču zasadi maline i lešnika, zbog lakog plasmana i dobre tržišna cena.[27]
Prema navodima Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske obim proizvodnje u sektoru voćarstva je oko 331.000 tona godišnje, a očekivana vrednost proizvodnje oko 201,16 miliona KM.[27]
Najzastupljeniji voćarsku proizvodu su šljive, koje su zasađene na 7.557 hektara zemljišta, čija se proizvodna vrednost procenjuje na oko 72,5 miliona KM. Slede jabuke, na 3.392 hektara, a na samom vrhu su i kruške koje zauzimaju 1.451 hektar. Grožđe i jagode zauzimaju znatno manje površine, koje ne prelaze 1.000 hektara.[27]
| Šljiva | Jabuka | Kruška | Trešnja | Višnja | Jagoda | Malina |
|---|---|---|---|---|---|---|
| kg/stablu | kg/stablu | kg/stablu | kg/stablu | kg/stablu | t/ha | t/ha |
| 7,1–19,2 | 7,9–18,6 | 7–15,6 | 9,2–13,7 | 6,4–9,5 | 5,4–7,3 | 6,3–7,3 |
U proizvodnji voća dominiraju mešoviti zasadi u kojima preovladava šljiva. Pored meštovitih zasada voća, zastupljena je proizvodnja lješnjaka, malina, jagoda i aronije.
U voćarstvu Republike Srpske, obrada zemljišta je mehanizovana, zaštita voća je kombinovana, a branje se obavlja ručno.[29]
Vinogradarstvo[uredi | uredi izvor]
Vinova loza je u Republici Srpskoj zasađena na 413 hektara, a 2020. godine prinos je bio osam tona po hektaru, dok je ukupna proizvodnja iznosila 3.304 tone.
Zbog bele truleži i drugih bolesti, procenjeni su gubici u 2021. godini do 70 odsto. Republika Srpska je u prethodnoj godini uvezla 1.771 tonu grožđa. Ovogodišnji uvoz od 1.796 tona pokazuje da vremenski uslovi nisu značajnije uticali na uvoz.[30]
Stočarstvo[uredi | uredi izvor]
Republika Srpska ima velike resurse u brdsko-planinskim predelima, a pravilnim korišćenjem ovih potencijala bi se povećao stočni fond, proizvodnja mesa i smanjio uvoz. Da bi se to ostvarilo cilj Republike Srpske mora biti da se stanovništvo zadrži na selu, a jedan od načina je da se pašnjaci i livade u državnim brdsko-planinskim područjima daju u koncesiju i zakup.
Značajne površine pašnjaka i livada su neiskorišćene, a sa druge strane, malo je porodičnih gazdinstava koja se bave uzgojem ovaca i koza, a koja bi držanjem većih stada mogla da angažuju radnu snagu i zaposednu neiskorišćene površine.
Prema podacima iz katastra ukupna površina pod livadama i pašnjacima u Republici Srpskoj je oko 567.582 hektara.
Najveći problem za stočarstvo je što više nema ko da se bavi ovom proizvodnjom jer niko ne živi u selima i ona su prazna. U BiH imate 300 sela potpuno praznih, a 1.486 sa manje od 10 stanovnika...u selima jednostavno nema ljudi..a tamo... gde nema ljudi nema ni stoke.[31]
- Govedarstvo
Govedarstvo se kao oblik stočarske proizvodnje smatra najznačajnijom granom u Republici Srpskoj, i pored brojnih poteškoća zbog činjenicnje da je govedarska proizvodnja najsloženija i najzahtjevnija usled dužine proizvodnog ciklusa, obrta sredstava i angažmana radne snage.[20]
Karakteristika govedarske proizvodnje u Republici Srpskoj je zastupljenost rasa kombinovanog tipa, meso–mleko i mleko–meso, čiju osnovu čini simentalsko goveče, a u istočnoj Hercegovini, to je gatačko goveče kao autohtoni soj goveda. U ravničarskom delu Republike Srpske pretežno su locirane farme specijalizovane za proizvodnju mleka.[20]
Ukupan broj grla goveda u Republici Srpskoj je bio relativno stabilan i kretao se između 220.000 i 230.000. Za proizvodnju mesa su bitne kategorije junadi i teladi za klanje i ostale kategorije muških grla, čiji broj se kretao između 55.000 i 74.000.[20]
| 2014. | 2015. | 2016. | 2017. | 2018. | (%) | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Goveda ukupno | 223.000 | 229.000 | 230.000 | 223.000 | 220.000 | -0,34 |
| Muzne krave | 109.000 | 108.000 | 106.000 | 101.000 | 96.000 | -3,13 |
Prema podacima iz RPG-a, 2018. godine je u Republici Srpskoj bilo ukupno 125.900 grla goveda (57% od ukupnog broja grla). Analizirajući distribuciju ovih grla najviše ih je registrovano kod nekomercijalnih gazdinstava (53%), zatim 30% kod komercijalnih i 17% kod pravnih lica.[20]
- Ovčarstvo
Ovčarstvo u Republici Srpskoj u periodu 2014. do 2018. godina karakterišu dva potperioda. U prvom, od 2014. do 2016. godine, broj ovaca je rastao, dok je u drugom, 2017. i 2018. godine, broj ovaca opadao. Pad je bio po prosečnoj godišnjoj stopi od 0,15%. U proseku u Republici Srpskoj je bilo 486.000 ovaca.[32]
Ovčije, odnosno jagnjeće meso, glavni proizvod ovčarstva, ali pored mesa značajno je i ovčije mleko, ne samo radi ishrane jagnjadi, već i za ljudsku ishranu, u svežem stanju ili prerađeno u sir.[32]
Ovčarstvo predstavlja važnu granu poljoprivredne proizvodnje u područjima gde su na raspolaganju velike travnate površine, koje se ne mogu iskoristiti na drugi način. Veličina stada ovaca u Republici Srpskoj je raznolika i kreće se od 20 do 1.300 grla.[32]
Način gajenja je takođe različit i pored ekstenzivnog ovčarenja, prisutne su i savremene farme sa modernim načinom smeštaja i ishrane ovaca i proizvodnjom visokokvalitetnih mlečnih i mesnih proizvoda.[32]
U RPG Rrepublike Srpske u 2018. godini bilo je upisano 360 hiljada ovaca (74% ukupnog broja grla) sa sledećom strukturom:[33]
- nekomercijalna gazdinstva 268.372 grla (75%),
- komercijalna gazdinstva 85.785 grla (24%)
- pravna lica 5.923 grla (2%).
- Konjarstvo
Prema podacima Zavoda za statistiku od 2010-tih godina prisutan je stalni pad ukupnog broja konja, kao i rasplodnih grla, sa prosečanim brojem konja oko 10 hiljada, a kobila oko 5 hiljada. Uzgoj konja u Rerpublici Srpskoj je prvenstveno usmeren za potrebe turizma, terapijskog lečenja i konjičkog sporta.[34]
Na teritoriji Republike Srpske nalazi se ergela Vučijak sa tradicijom dugom preko 70 godina koja danas ima oko 90 grla lipicanera, sa više rasplodnih linija i rodova, što garantuje veliki genetski potencijal ove prestižne rase konja.[34]
- Svinjarstvo
Svinjarstvo kao značajna grana stočarstva zauzima veliki udeo u ukupnoj poljoprivrednoj i prehrambenoj proizvodnji u Republici Srpskoj. Na teritoriji Republike Srpske od davnina postoji tradicija uzgoja svinja i korišćenja svinjskog mesa u ishrani ljudi. Neke od najzastupljenijih plodnih rasa u Republici Srpskoj su: belgijski, danski, holandski njemački i norveški landras. Najzastupljenije mesnate rase su: durok, hempšir i pijetren. Njihovo učešće u rasnom sastavu na farmama je različito, tako da su neke u malom broju, npr. samo u zapatima. Ukrštanjem različitih rasa i linija žele se iskoristiti svi tipovi heterozis efekata (individue, majke i oca).
Pored direktnog značaja svinjarstva za proizvođače i ekonomsku dobit Republike Srpske, ono ima i indirektni uticaj na celokupnu privedu i naučno-istraživačku oblast. Kao i druge grane poljoprivredne proizvodnje i svinjarska proizvodnja u Republici Srpskoj sreće se sa nizom izazova, unutrašnjih i spoljašnjih kao što su:
- nedovoljna produktivnost, koja se ogleda u malom broju živorođene i othranjene prasadi po krmači,
- nepovoljan rasni sastav,
- prisustvo različitih bolesti, odnosno pitanje zdravstvene zaštite svinja,
- nekvalitetan način trajnog označavanja svinja,
- nedostatak kvalitetnih nerastova i nekontrolisana upotreba sjemena za vještačko osjemenjavanje nazimica i krmača,
- prekomeran uvoz živih svinja, svježeg i zamrznutog svinjskog mesa, polutrajnih i trajnih proizvoda svinjskog porijekla,
- onemogućenost izvoza svinjetine u zemlje Evropske unije zbog dugogodišnje vakcinacije svinja protiv klasične kuge svinja.
- Živinarstvo
Živinarstvo je oblast stočarstva koja ne samo da se intenzivno razvija na području Republike Srpske, već je i najorganizovanija sa aspekta lanca vrednosti. Ova proizvodnja je bitna za Republiku Srpsku jer daje visoko kvalitetnu hranu (piletinu i jaja), a uz to je i konkurentna na tržiđtu zbog povoljne cene u odnosu na druge grane stočarstva.[35]
Ova proizvodnja je u Republici Srpskoj imala konstantan rast do 2018. godine. Pad proizvodnje u 2018. u odnosu na 2017. godinu bio je za 4%, ali je to još uvek porast u odnosu na 2014. godinu. Prosečan broj živine iznosio je oko 11 miliona kljunova.
U strukturi živinarstva Republike Srpske dominiraju brojleri (77%) i koke nosilje (22%), dok su druge vrste živine zastupljene u manjem procentu (manje od 1%). Prema podacima MPŠV, brojlerska proizvodnja evidentira najveće povećanje koje je usko povezano sa kupovnom moći stanovništva zbog relativno pristupačnih cena živinskog mesa, i očekuje se nastavak trenda rasta brojlerske proizvodnje.[36]
- Pčelarstvo
Umerena klima i bogatstvo biljnog sveta, pre svega biljaka cvetnica omogućuje Republici Srpskoj povoljnim prirodnim uslovima za razvoj pčelarstva, sa prosečnom proizvodnjom meda od 8,7 kg po košnici.[37]
U 2010-ima uočavaju se dva potperioda u pčelarstvu Republike Srpske, prvi u prve tri godine koji karakteriše rast broja košnica pčela, i drugi u zadnje dve godine sa padom broja košnica. Razlog oscilacija u broju košnica su klimatske prilike koje utiču na prinose meda, a indirektno i na brojnost pčelinjih društva (najmedonosnije godine su bile 2015. i 2018. godina).[37]
Najveći broj košnica u Republici Srpskoj evidentiran je 2016. godini (oko 165.000). Maksimalna proizvodnja meda ostvarena je u 2015. godini, a minimalna u 2014. godini, pa je proizvodnja meda u Republici Srpskoj bila oko 1.441 tona i rasla je po prosečnoj godišnjoj stopi od 12,4%.[37]
- Ribarstvo
Ribarstvo u Republici Srpskoj je grana poljoprivrede koja za svoj rad korsti veštački izgrađena ili prilagođena vodena površina namenjena za uzgoj ribe, koja se po potrebi može prazniti ili puniti vodom. Za razliku od klasičnog poljoprivrednog zemljišta za ribarstvo se koriste područja koja su pokrivena vodom, a na kojem se stvara određena biomasa. Ta biomasa sastoji se od fitoplanktona, zooplanktona, makrofita i faune bentosa. U sistemu kopnenih voda Republike Srpske ribnjaci zauzimaju posebno mesto, jer su pod većim uticajem čoveka nego bilo koji drugi tip kopnenih voda.[38] Obezbeđena infrastruktura ribnjaka za punjenje i pretapanje vode osigurava potpunu ispražnjenje jezera za vreme ribolova. Tokom proizvodnje, ribnjak se veštački đubri, a uzgoj ribe u ribnjacima regulisan je Zakonom o zaštiti i održivom korišćenju ribljeg fonda.
Bosna i Hercegovina ima veoma dugu tradiciju u uzgoju slatkovodne ribe, pastrmke i šarana, s obzirom na značajno vodno bogatstvo koje čini sedam vodnih slivova, veliki broj rečnih i planinskih jezera, kao i podzemnih voda. Mrestilišta i ribogojilišta u BiH su brojna i raličitih su kapaciteta, površine i godišnje proizvodnje. Prema lokalitetu i vrsti uzgoja ribe ribnjaci i ribogojilišta se dele na salmonidna, ciprinidna i marinska. U sektoru akvakulture BiH, najznačajnije riblje vrste su: pastrmka (kalifornijska pastrmka, potočna pastrmka i potočna zlatovčica), šarani (šaran, amur, bijeli glavaš tolstobik), te morske (lubin, orada i zubatac) kao i mekušci (dagnje i ostrige).[39]
Tokom 2015. godine urađena je analiza sektora ribarstva i akvakulture u Bosni i Hercegovini čiju je izradu finansirala Evropska komisija, a implementirao FAO. Izrađena sektorska analiza je rezultat zajedničkog rada domaćih i FAO eksperata, te predstavnika nadležnih institucija u Bosni i Hercegovini.
Kapaciteti za proizvodnju i eksploataciju ribe u BiH, vodno bogatstvo, hidrološki kao i ekološki uslovi, te fizikalno-hemijska svojstva vodotoka, izuzetno razvijena tehnologija kako uzgoja tako i prerade ribe, tradicija u uzgoju i proizvodnji ribe kao i konstantan rast izvoza ribe, predstavljaju izuzetne preduslove za povećanje proizvodnje ribe.
Prema gruboj proceni 65% proizvodnje pastrmke u BiH se odvija na području Federacije, a 35% u Republici Srpskoj. Gotovo cela proizvodnja šarana realizuje se u Republici Srpskoj. Proizvodnja morskih vrsta koncentrisana je u Neumu gde postoje dva kavezna uzgajališta ukupne površine 0,36 ha. Ukupna korisna površina instaliranih kapaciteta akvakulture u BiH iznosi oko 3.113 ha. Veličina objekata u eksploataciji ribe u Bosni i Hercegovini za pastrmske ribnjake iznose 91.026 m² i šaranske ribnjake 2.278 ha. Prosečna proizvodnja konzumne ribe u Bosni i Hercegovini i iznosi oko 5.000 tona.[40]
U Republici Srpskoj su prisutna dva tipa organizovane proizvodnje ribe, u nizijskim predelima uzgoj šarana i u brdsko planinskim područjima uzgoj pastrmke. Analiza proizvodnje ribe u RS ukazuje na drastičan pad u proizvodnji šarana. Maksimalna proizvodnja bila je u 2015. godini od 1.104 tone, da bi u 2018. godini pala na 626 tona. Analize od 2017. godine pokatuju oporavak u proizvodnji u odnosu na ranije godine. Proizvodnja pastrmke dominira u Republici Srpskoj, iako je i kod nje prisutan pad. Za razliku od šarana, od 2015. godine bio je prisutan konstantan pad u proizvodnji pastrmke, i to po prosečnoj godišnjoj stopi od -10,9%. Generalno, za obe proizvodnje, proizvodnja je bila maksimalna u 2015. godini. Razlog smanjenja proizvodnje pastrmke su poremećaj na evropskom tržištu ribe, problemi sa bolestima ribe i nepovoljan hidrološki režim. Razlog smanjenja proizvodnje šarana je posledica privatizacije šaranskih ribnjaka i drugačije poslovne politike novih vlasnika.[41]
Podsticaji u poljoprivredi[uredi | uredi izvor]
Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede RS svake godine dodeljuje novčane podsticaje za razvoj poljoprivrede i sela. Ministarstvo donosi Pravilnik o uslovima i načinu ostvarivanja novčanih podsticaja za razvoj poljoprivrede i sela.
Obezbeđenje podsticajnih sredstava za razvoj poljoprivrede i seoskih područja, regulisano je zakonom i podzakonskim aktima kao i planovima koji su u skladu sa Strategijom razvoja poljoprivrede Republike Srpske do 2025. godine i Strategijom ruralnog razvoja do 2025. godine, a sredstva za podsticaje raspoređuju se na osnovne grupe mera, kao što su:
- podrška proizvodnji i dohotku,
- podrška ruralnom razvoju,
- interventne mere i vanredne potrebe,
- mere vezane za zaštitu zdravlja životinja,
- saniranje posledica nastalih od elementarnih nepogoda (presvega poplava) i
- interventne mjere na tržištu – otkup tržišnih viškova.
Cilj potsticajnih aktivnosti je:
- povećanje fizičkog obima proizvodnje,
- povećanje kvaliteta i efikasnosti proizvodnje,
- smanjenje troškova
- smanjenje rizika u poljoprivrednoj proizvodnji.
Kroz ove potsticaje nastoji se da konkurentnost sektora poljoprivrede Republike Srpske postane ključ njenog sadašnjeg i budućeg razvoja
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Na osnovu podataka dobijenih na upit od Republičkog zavoda za statistiku RS, 2019.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g „Poljoprivreda”. Business Srpska (na jeziku: bošnjački). Pristupljeno 2021-11-16.
- ^ a b v „A. Teritorija i gesotarteški položajRepublike Srpske U: Izmjene i dopune Prostornog plana Republike Srpske do 2025. godine, Nacrt, Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju” (PDF). www.vladars.net. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 10. 2021. g. Pristupljeno 16. 11. 2021.
- ^ „A. Teritorija i gesotarteški položajRepublike Srpske U: Izmjene i dopune Prostornog plana Republike Srpske do 2025. godine, Nacrt, Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju” (PDF). www.vladars.net. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 10. 2021. g. Pristupljeno 16. 11. 2021.
- ^ „Zvanična prezentacija Grada Banje Luke”. Administrativna služba Grada Banja Luka, Banjaluka.rs.ba. Pristupljeno 6. 12. 2013.
- ^ Smlatić 1978, str. 22.
- ^ „Klimatski podaci za Trebinje (niz 1961 – 1990)” (na jeziku: bošnjački). Meteorological Institute of Bosnia and Herzegovina. Pristupljeno 21. 6. 2018.
- ^ Saopštenje Okoliš, Klimatske promjene, Agencija za statistiku BiH, 2019
- ^ Saopštenje Okoliš, Klimatske promjene, Agencija za statistiku BiH, 2019.
- ^ „Prirodni sistemi i resursi Poljoprivredno zemljište Ocjena stanja i problemi...U: Izmjene i dopune Prostornog plana Republike Srpske do 2025. godine, Nacrt” (PDF). www.vladars.net. Banja Luka: Vlada Republike Srpske. str. 83. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 10. 2021. g. Pristupljeno 16. 11. 2021.
- ^ Lukić, R., Dardić, M., Marković, M., Ristić, D., Procjena proizvodne i upotrebne vrijednosti zemljišnog prostora u Republici Srpskoj, Agroznanje, 1997.
- ^ Izmjene i dopune Prostornog plana Republike Srpske do 2025. godine, Nacrt, 2013, Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS i Urbanistički zavod Republike Srpske, str. 83
- ^ Osnova zaštite, korištenja i uređenja poljoprivrednog zemljišta kao komponenta procesa planiranja korištenja zemljišta, Poljoprivredni institut Republike Srpske, Banja Luka, 2009, str. 60.
- ^ „Prirodni sistemi i resursi Poljoprivredno zemljište Ocjena stanja i problemi...U: Izmjene i dopune Prostornog plana Republike Srpske do 2025. godine, Nacrt” (PDF). www.vladars.net. Banja Luka: Vlada Republike Srpske. str. 83-84. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 10. 2021. g. Pristupljeno 16. 11. 2021.
- ^ Statistički godišnjak Republike Srpske 2019, RZS RS, Banja Luka, 2019, str. 148–151
- ^ Statistički bilten Plate, zaposlenost i nezaposlenost, RZS RS, Banja Luka, 2019, str. 17.
- ^ Anketa o radnoj snazi, RZS RS, Banja Luka, 2019, str. 21.
- ^ „Osnova zaštite uređenja i korišćenja zemljišta Republike Srpske...U: Izmjene i dopune Prostornog plana Republike Srpske do 2025. godine, Nacrt” (PDF). www.vladars.net. Banja Luka: Vlada Republike Srpske. str. 85. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 10. 2021. g. Pristupljeno 16. 11. 2021.
- ^ a b „Proizvodnja jaja...U:Strategije razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske 2021–2027. godina” (PDF). Banja Luka: Vlada Republike Srpske Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. 1. jun 2021. str. 35. Pristupljeno 18. 11. 2021.
- ^ a b v g „Proizvodnja mleka...U:Strategije razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske 2021–2027. godina” (PDF). Banja Luka: Vlada Republike Srpske Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. 1. jun 2021. str. 33. Pristupljeno 17. 11. 2021.
- ^ a b v g d đ e „Ovčarstvo...U:Strategije razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske 2021–2027. godina” (PDF). Banja Luka: Vlada Republike Srpske Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. 1. jun 2021. str. 33. Pristupljeno 17. 11. 2021.
- ^ Statistički godišnjak Republike Srpske 2019. Republički zavod za statistiku RS, 2019, str. 66.
- ^ a b v g „2.4.3. Poljoprivredne zadruge .U:Strategije razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske 2021–2027. godina” (PDF). Banja Luka: Vlada Republike Srpske Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. 1. jun 2021. str. 20-21. Pristupljeno 17. 11. 2021.
- ^ a b v g d „Ratarstvo u RS: Najzastupljeniji će biti kukuruz - Novosti Plus” (na jeziku: bošnjački). Pristupljeno 2021-11-16.
- ^ a b v g d „Povrće...U:Strategije razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske 2021–2027. godina” (PDF). Banja Luka: Vlada Republike Srpske Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. 1. jun 2021. str. 26-25. Pristupljeno 17. 11. 2021.
- ^ a b v g d „Krmno bilje ...U:Strategije razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske 2021–2027. godina” (PDF). Banja Luka: Vlada Republike Srpske Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. 1. 6. 2021. str. 28. Pristupljeno 20. 11. 2021.
- ^ a b v g d „Industrijsko bilje...U:Strategije razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske 2021–2027. godina” (PDF). Banja Luka: Vlada Republike Srpske Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. 1. 6. 2021. str. 26. Pristupljeno 17. 11. 2021.
- ^ a b v Magazin, AGRO-EKO. „Voćarstvo u RS: Najzastupljenije šljiva i jabuka”. AGRO-EKO Magazin (na jeziku: bošnjački). Arhivirano iz originala 16. 11. 2021. g. Pristupljeno 2021-11-16.
- ^ 3 Statistički godišnjak Republike Srpske, Republički zavod za statistiku RS, 2019, str. 278–279.
- ^ „Poljoprivreda – www.opstinastanari.com” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-11-19.
- ^ „Vinogradarski registar i u Republici Srpskoj | vinarija.com”. vinarija.com (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2021-11-16.
- ^ „Stočarstvo u životu drži samo nekoliko farmi”. Capital.ba - Informacija je capital (na jeziku: bošnjački). 2019-01-19. Pristupljeno 2021-11-16.
- ^ a b v g „Ovčarstvo...U:Strategije razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske 2021–2027. godina” (PDF). Banja Luka: Vlada Republike Srpske Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. 1. jun 2021. str. 33. Pristupljeno 17. 11. 2021.
- ^ Program uzgoja ovaca u Republici Srpskoj za period 2018–2022. godine („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 17/18).
- ^ a b „Konjarstvo U:Strategije razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske 2021–2027. godina” (PDF). Banja Luka: Vlada Republike Srpske Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. 1. jun 2021. str. 34. Pristupljeno 17. 11. 2021.
- ^ „Živinarstvo...U:Strategije razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske 2021–2027. godina” (PDF). Banja Luka: Vlada Republike Srpske Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. 1. jun 2021. str. 33. Pristupljeno 17. 11. 2021.
- ^ Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske, Informacija o zasnivanju novog proizvodnog ciklusa u poljoprivredi Republike Srpske za 2018. godinu, Banja Luka, 2018.
- ^ a b v g „Pčelarstvo...U:Strategije razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske 2021–2027. godina” (PDF). Banja Luka: Vlada Republike Srpske Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. 1. jun 2021. str. 34. Pristupljeno 17. 11. 2021.
- ^ Bugarčić, Saša (06. 10. 2013). „UZGOJ RIBE U RIBNjACIMA”. www.zdravasrbija.com. Pristupljeno 27. 10. 2021.
- ^ „Ribarstvo...U:Strategije razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske 2021–2027. godina” (PDF). Banja Luka: Vlada Republike Srpske Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. 1. jun 2021. str. 34. Pristupljeno 17. 11. 2021.
- ^ „Ribarstvo i akvakultura u Bosni i Hercegovini”. www.mvteo.gov.ba. Pristupljeno 2021-10-27.
- ^ „Ribarstvo U:Strategije razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Republike Srpske 2021–2027. godina” (PDF). Banja Luka: Vlada Republike Srpske Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske. 1. jun 2021. str. 34. Pristupljeno 17. 11. 2021.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bojanić, V., Radević, M., Grujić, R., Mikavica, D., Savić, N. (2001): Hemijska i biološka valorizacija vodenog ekosistema ribnjaka Bardača, IV Jugoslovenski simpozijum - Hemija i zaštita životne sredine, Zbornik radova, 292-294, Zrenjanin.
- Mikavica, D., Savić, N., Važić, B., Vuković Dragojla (2002): Rezultati proizvodnje dužičaste pastrmke (Oncorhynchus mykiss Wal.) u kavezima u HA Bočac - Banja Luka, Savremena poljoprivreda, vol. 51, 3-4, str. 401-404, Novi Sad.
- Mikavica, D., Savić, N., Bojanić, V., Durman, P., Novaković, B. (1996): Optimalizacija proizvodnje ribe u ribogojilištu Krupa na Vrbasu, Savremena poljoprivreda, vol. 50, br.5-6, str. 41-46, Novi Sad.
- Kondić J., Milojević K. (1997): Limitirajući faktori ratarske proizvodnje, Agroznanje 1, 309-3014. Banja Luka.
- Kovačević D., Oljača Snježana, Dolijanović Ž., Jovanović Ž., Milić Vesna (2005): Uticaj plodoreda na prinos važnijih ratarskih useva. Tempo, Čačak. Traktori i pogonske mašine.Vol.10.No 2, str. 422-428.
- Kovačević D., Oljača Snježana, Dolijanović Ž., Jovanović Ž., Milić Vesna (2005):Upravljanje prirodnim resursima i proizvodnja zdravstveno bezbedne hrane u brdsko-planinskom regionu Srbije.Tempo, Čačak. Traktori i pogonske mašine, Vol. 10. No2, str. 245-250.
- Milić Vesna, Mitar Perušić (2014): Inovativna strategija Bosne i Hercegovine za prehrambeni sektor“, Izdavač UIS-rađena kao dio međunarodnog projekta uz podršku EU.
- Milić Vesna, Đurđić I. (2011): Ratarska proizvodnja u brdsko-planinskim područjima istočnog dijela Republike Srpske. Međunarodni naučni simpozijum agronoma AgroSym, 502-506. Jahorina.
- Okiljević V., Predić T., Lukić R., Marković M. (1997): Poljoprivredno zemljište Republike Srpske osnovni resurs u proizvodnji hrane. Agroznanje 1, 15-24. Banja Luka.
