Slatina (Laktaši)
Slatina | |
|---|---|
 Banja Slatina | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Republika Srpska |
| Opština | Laktaši |
| Osnovan | antičko doba, banjsko lječilište od 1870-ih |
| Stanovništvo | |
| — 2013. | 1.344 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 50′ S; 17° 18′ I / 44.83° S; 17.30° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Površina | 19 km2 |
  Slatina Slatina na karti Bosne i Hercegovine | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 78253 |
| Pozivni broj | 051 |
Slatina je naseljeno mjesto u opštini Laktaši, Republika Srpska, BiH. Prema popisu stanovništva iz 2013. u naselju je živjelo 1.344 stanovnika.[1]
Slatina je čuvena po Banji Slatini, nezagađenoj prirodi i ugledu banjskog lječilišta još od 1870-ih.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Naziv[uredi | uredi izvor]
Sveštenik Stevan Davidović navodi: "...Slatina je dobila ime po nekom rudokopu, iz koga se vadilo zlato; najprije se zvala "Zlatina", a otud postade docnije Slatina." Istraživanja nisu pokazala dokaze o rudokopu na području Slatine. Vuk Karadžić tumači o nazivu: "Slatina je mjesto gdje izvire ili pišti voda slana ili nakisela, te dolazi stoka i liže i po tome se sela tako zovu".
Geografski položaj[uredi | uredi izvor]
Slatina se nalazi na oko 15 kilometara sjeveroistočno od Banjaluke. Osnovnu vezu sa Banjalukom čini regionalni put preko prevoja Krčmarice. Središnji dio naselja je smješten na platou, a podijeljeno je na šest frakcija, od kojih većina na većoj visini od centra.
Reljef[uredi | uredi izvor]
Teren Slatine je brdovit, sa porastom nadmorske visine prema planini Crni Vrh (546 m n. v.). Centar Slatine, kao i banjski kompleks, nalaze se na platou, a naselje nadvisuju planina Crni Vrh i ostala brda.
Hidrografija[uredi | uredi izvor]
Kroz Slatinu teče rječica Slatina, a ostali vodotoci su manji, sezonski potoci. Veliko bogatstvo izvorima pitke vode je takođe bilo značajno za život lokalnog stanovništva u prošlosti.
Klima[uredi | uredi izvor]
Slatina pripada umjereno-kontinentalnoj klimi, a mjesto je karakteristično i po svojoj osunčanosti, koja iznosi oko 1800 časova godišnje.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Antičko doba[uredi | uredi izvor]
Područje Slatine bilo je naseljeno i u rimskim vremenima. Prema materijalnim dokazima pronađenim na arheološkim nalazištima ma lokalitetima Babića brdo, Ciganska glava, Janjića brda, visovi sela Blaško i Šušnjari, na Dvorinama, Klepalima, Joldžića brdu, Stražbenici i drugima, pouzdano se zna da je područje još tada bilo naseljeno.
Otkriće termalnih i ljekovitih izvora u Slatini[uredi | uredi izvor]
Termalni i ljekoviti izvori u Slatini otkriveni su još u rimsko doba. O tome svjedoče materijalni dokazi - rimski novčići pronađeni u termalnim bazenima.
Srednji vijek[uredi | uredi izvor]
Slatinski Kraj, poslije naseljavanja Slovena, bio je u sastavu pokrajine Panonija, pod vlašću Ljudevita Posavskog. Predpostavlja se da je kasnije bio u sastavu Župe Vrbas, a kasnije Župe Vrbanja. Od materijalnih dokaza iz tog vremena najznačajnija je nadgrobna ploča, pronađena 1830-ih, u blizini Stare Crkve u Malom Blašku kod Slatine. Ploča od Lapora na sebi ima ugravirane ukrase i glagoljički natpis u tri reda: "Martin leži Vasilev sin se pisa Mile s(i)n". Ova nadgrobna ploča pripada periodu 14. i 15. vijeka. Poznato je, da je na groblju kod Stare Crkve bilo i oko dvadeset stećaka, koji su tokom vremena uništeni, kao i na groblju u obližnjem selu Jaružani.
U doba osmanske vlasti, poznato je da je bilo velikog tlačenja lokalnog stanovništva, a najpoznatije porodice zemljoposjednika bile su Karabegović i Silahić, a posebno se isticao Mehmed Čardžić.[1]
Prema Opširnom popisu Bosanskog sandžaka iz 1604. godine, poznato je da je naselje imalo 36 kuća, a plaćalo je ukupan porez u iznosu od 8.090 akči[2]
U tom periodu nije bilo organizovanog korišćenja termalne vode, te je Slatina vijekovima bila malo naselje u brdima.
Počeci razvoja lječilišta[uredi | uredi izvor]
Razvoj savremene Banje Slatina počinje potkraj turske vladavine - 1820-ih. Po zapisima sveštenika Stevana Davidovića iz 1886. godine "Prije 60 godina ... dođe iz Banjaluke jedan Turčin, Mehmed Čardžić i za jednu noć ogradi veliki prostor oko ilidže, koji mu poslije raja iskrči i on to bez ikakvih prava sebi prisvoji, te je sada tolika zemlja oko kupatila njegova".
Iz ovog teksta, kao i brojnih drugih istorijskih izvora saznajemo, da je u Slatini postojala banja (banjski objekti) još iz rimskih vremena. Kasnije je zbog zapuštenosti i neuslovnosti srušena.
Time su udareni temelji modernoj (razlikovati od rimske) Banji Slatina i banjskom lječilištu.
Prve analize termalne i ljekovite vode u Slatini uradio je austrougarski hemičar E. Ludvig 1888. godine.
Dolaskom nove, austrougarske vlasti, u periodu 1880-1890 počinje izgradnja prvog bistrog i blatnog bazena sa termalnom vodom i uređenje vrela termalne vode.
Godine 1909. počinje izgradnja "Folksbada" - Narodnog kupatila sa dva bazena i posebnim svlačionicama i ulazima za žene i muškarce.
Iz ostalih krajeva Austro-ugarske pristižu brojni stručnjaci, te su u Slatini do i poslije Drugog svjetskog rata živjele manjine Čeha, Ukrajinaca, Rusa i Slovenaca.
Život lokalnog stanovništva nije se bitno mijenjao, ostali su veliki porezi i težak život, ali se i to počelo mijenjati početkom 20. vijeka.
U tom periodu grade se i prvi hoteli - Mehmeda Čardžića, trgovca Luke Kuruzovića, Đorđa Avdalovića i moderniji "Državni hotel" sa restoranom (1897), prve razglednice Slatine (1900), škola (1912), Odbor srpskog prosvjetnog i kulturnog društva "Prosvjeta" iz Sarajeva - Blaško-Slatina (1913), kao i meteorološka stanica (1905, funkcionisala do 1934).[1]
Slatina postaje poznato banjsko lječilište[uredi | uredi izvor]
Period Kraljevine Jugoslavije ostaće upamćen kao "Zlatno doba Slatine", procvat razvoja mjesta i njegov plasman u najpoznatije banje Evrope.
Godine 1925. u Slatinu stižu prvi Slovenci. Od strane domaćeg stanovništva bili su srdačno primljeni. Slovenci su se u Slatinu doselili u tri talasa, a razlog njihovog dolaska u Slatinu i Banjaluku (posebno u periodu pred Drugi svjetski rat) je ugnjetavanje na područjima tadašnje Italije. U Slatinu i Slatinski Kraj se, osim Slovenaca, u periodu Austro-ugarske i Kraljevine Jugoslavije, doselilo nekoliko čeških, karavlaških, ukrajinskih i ruskih porodica.
Godine 1929. Slatina postaje opština i uključuje, osim Slatine, 10 okolnih sela (Aleksići, Boškovići, Dovići, Jaružani, Kadinjani, Malo Blaško, Mađir, Priječani, Ćetojevići i Šušnjari), i funkcioniše sve do svog ukidanja 12. jula 1955. godine.[2]
Godine 1930. počinje veliko planiranje i izgradnja banjskih paviljona i novih smještajnih kapaciteta, vodovod (1931), električna centrala (oko 1933.), Banjski red, novu bistru banju (1936), prvi turistički vodič "Slatina Ilidža" (1938), ambulantu, a odlukom Vrbaske banovine, za stalnog banjskog ljekara imenovan je ugledni dr Slavko Pišteljić.
Godine 1922. počinje saobraćati autobuska linija braće Divjak, kao i prevoz "luksuznim vozilom vazda po narudžbi" (prvi automobil). Iz prvog turističkog vodiča Slatine, vidi se da je postojao "...dobar autobuski saobraćaj od Banjaluke preko Banje Slatina za Klašnice, Bosansku Gradišku, Okučane ili za Prnjavor, Derventu, Bosanski Brod, te za Jajce i Sarajevo".
Turizam i posjećenost Slatine je rasla u istom periodu, te je po značajnosti, u Vrbaskoj banovini svrstana u vrh liste turističkih odredišta. Značajan broj turista bio je iz inostranstva, najbrojniji su bili Njemci, Austrijanci, Česi i Englezi, a u manjem broju Francuzi i Grci.
Što se tiče kulturnog života Slatine, značajne doprinose dali su učitelji Anton Seibal iz slatinske i Svetozar Mitrović iz kadinjanske škole, kao i opštinski bilježnik Stevo Šteković. Formiran je pjevački hor "Soča", sa najbrojnijim Slovencima, dramska družina koja je pripremala, pored kraćih skečeva i cjelovečernje programe, uz pomoć reditelja iz Banskog pozorišta iz Banjaluke, kao i veliki broj sviračkih orkestara. Kulturni programi i pozorišne predstave izvođene su na pozornicama, a u zimskom periodu i u hotelu. Muzički sastavi su svirali u kafanama, restoranima, hotelu i posebno u paviljonu za muziku - "Lusthaus" - omiljenom sastajalištu mladih.[1]
Drugi svjetski rat[uredi | uredi izvor]
U banji Slatini srez banjalučki, Srbima Jevrejima i Ciganima bilo je zabranjeno lečenje i kupanje.[3]
U slatinskoj opštini banjalučki srez srpsku pravoslavnu crkvu je zapalio „katolik Anton Petelin“.[4]
Poslijeratni period[uredi | uredi izvor]
Period poslije Drugog svjetskog rata u Slatini je obilježen stagnacijom. Opština je ukinuta 1955. godine, a tokom rata su mnogi banjski objekti i turistički sadržaji uništeni i više nisu ponovo izgrađeni. Razorni zemljotres 1969. je dodatno oslabio Slatinu porušivši neke od posljednjih starih i istorijskih građevina, kojih je danas veoma malo ostalo neoštećenih.
Period 1982-1992. bio je obilježen naglim rastom privrede i turizma u Slatini - Decenija preporoda. Otvorena je fabrika tekstila "Slateks", koja je u periodu svog najvećeg uspjeha zapošljavala 952 radnika i bila jedna od vodećih u Jugoslaviji. U Domu kulture pripremane su igranke, a svake nedjelje funkcionisao je bioskop. U Slatini je u tom periodu funkcionisao i zoološki vrt, koji je poslije takođe ukinut. Fabrika "Slateks" je deceniju kasnije pretvorena u gerontološki centar, a kasnije je potpuno zatvorio vrata 2017. godine.
21. vijek u Slatini[uredi | uredi izvor]
Slatina je dočekala 21. vijek sa solidnim turističkim kapacitetima, iako je primjetno bilo slabljenje turizma u odnosu na "Zlatno doba" 1930-ih. U godinama 2013-2018. otvoren je potpuno novi i savremeni banjski kompleks, te je broj hotelskih postelja u Slatini dostigao 492, raspoređenih u hotelske sobe i apartmane u šest objekata (hotela i paviljona). Park-šuma Slatina, nova, savremena rekreaciona zona, otvorena je 2021. godine, najveća je u Slatini, a površina je 35,73 ha. Sa dolaskom novih decenija 21. vijeka, turizam u Slatini, kao i samo banjsko lječilište ponovo zaživljava i postaje jedno od vodećih svoje vrste u Republici Srpskoj.
Banja Slatina[uredi | uredi izvor]
Banja Slatina je glavno turističko odredište Slatine, osnova turizma i okosnica razvoja Slatine. Termalnu i ljekovitu vodu u Slatini su otkrili Rimljani, a moderna Banja Slatina je osnovana 1870-ih.
Danas, Banja Slatina spada u vodeće i renomirane banje u Republici Srpskoj, takođe je u vrhu najboljih lječilišta reumatizma u regionu. Banjska bolnica opremljena je savremenom opremom, gdje su zaposleni stručnjaci balneologije, fizioterapije i drugih medicinskih grana.
Naziv mjesta se kroz istoriju više puta mijenjao, pa se Slatina nekad zvala Ilidža Slatina i Banja Slatina. U centru mjesta nalaze se bazeni sa ljekovitom vodom. U sklopu banje je i renovirana bolnica opremljena najsavremenijom opremom, kao i novi banjski kompleks otvoren 2018. godine.
Otkriće termalnih i ljekovitih izvora u Slatini[uredi | uredi izvor]
Termalni i ljekoviti izvori u Slatini otkriveni su još u rimsko doba. O tome svjedoče materijalni dokazi - rimski novčići pronađeni u termalnim bazenima.
Razvoj savremene Banje Slatina počinje potkraj turske vladavine - 1870-ih. Po zapisima sveštenika Stevana Davidovića "Dođe iz Banjaluke jedan Turčin, Mehmed Čardžić i za jednu noć ogradi veliki prostor oko ilidže, koji mu poslije raja iskrči i on to bez ikakvih prava sebi prisvoji, te je sada tolika zemlja oko kupatila njegova".
Dalji razvoj banje u odjeljku o istoriji
Crkva[uredi | uredi izvor]
Slatina je poznata i po Staroj Crkvi koja se nalazi samo 1,8 kilometra od centra. Legenda govori da se crkva sama preko noći pojavila na brdašcetu za vrijeme vladavine Turaka. Svake godine za Božić i Vaskrs se okuplja stotine vjernika. Crkva je sagrađena od drveta i male veličine da se morate sagnuti da uđete.
Izgrađena je oko 1750. godine, a Crkvu je osveštao Patrijarh Arsenije IV.
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Počeci obrazovanja stanovništva Slatine i okolnih mjesta su označeni izgradnjom i otvaranjem "Narodne osnovne škole" 1912. godine. Školu je do temelja uništio razorni zemljotres 1969. godine.
Neminovno je spomenuti i školu „Holandija“, koju su poslije zemljotresa sagradili Holanđani po kojima je i dobila ime.
Uz pomoć roterdamskog novinara Paula Rusela i humanitarnog rada u Holandiji, škola je ponovo otvorena 8.12.1973. godine.
Turizam[uredi | uredi izvor]
Slatina ima ugled turističkog mjesta i banjskog lječilišta još od osnivanja moderne Banje Slatina 1870-ih i važi za jednu od najboljih lječilišta reumatizma u regionu. Mjesto odlikuje nezagađena priroda, brojna izletišta i rekreacione zone, od kojih je najveća i najpoznatija Park-šuma Slatina.
Tokom svoje istorije, turizam je, pored poljoprivrede, bio oslonac privrede Slatine, a velikom brzinom se razvijao nakon osnivanja opštine Slatina, 1929. godine. Godine 1936, Slatinu je posjetilo preko 3.500 turista, od kojih je značajan broj iz srednje i zapadne Evrope, a svrstana je u red najposjećenijih turističkih odredišta Vrbaske banovine. Turizam i posjećenost Slatine su rasli, tako da je 1938. godine Slatinu posjetilo 5.000 turista, a već 1939. godine 6.500 turista.[1]
U Slatini se nalazi luksuzni hotel „Slateks“ sa oko 50 soba, luksuzno opremljene. Takođe treba spomenuti i firmu -preduzeće „Slateks“, koja zapošljava oko 200 radnika. Svake godine u ljeto proslavljaju se „Dani jagoda“, manifestacija koja okuplja stotine mladih koji se takmiče u raznim disciplinama.[5]
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
| Nacionalnost[6] | 1991. | 1981. | 1971. | 1961. |
| Srbi | 1.031 (89,41%) | 1.049 (88,89%) | 1.103 (92,84%) | |
| Jugosloveni | 83 (7,19%) | 60 (5,08%) | 1 (0,08%) | |
| Hrvati | 9 (0,78%) | 10 (0,84%) | 18 (1,51%) | |
| Muslimani | 1 (0,08%) | 2 (0,16%) | 4 (0,33%) | |
| ostali i nepoznato | 29 (2,51%) | 59 (5,00%) | 62 (5,21%) | |
| Ukupno | 1.153 | 1.180 | 1.188 |
Podaci popisa 1879. i 1885. odnose se i na okolna sela, popis 1931. se odnosi na opštinu Slatina.
| Demografija[6] | ||
|---|---|---|
| Godina | Stanovnika | |
| 1879. | 985 | |
| 1885. | 1.140 | |
| 1895. | 301 | |
| 1900. | 289 | |
| 1910. | 405 | |
| 1921. | 492 | |
| 1931. | 4.861 | |
| 1948. | 930 | |
| 1953. | 1.054 | |
| 1961. | 1.139 | |
| 1971. | 1.188 | |
| 1981. | 1.180 | |
| 1991. | 1.169 | |
| 2013. | 1.344 | |
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Banja Slatina -
Glavni banjski objekat - Bistra banja -
Banjski park -
Banjski park -
Ulaz u Banju Slatina -
Banjski park -
Blatna banja -
Centralni izvor termalne vode za cijelu Banju Slatina -
Centralni izvor termalne vode za cijelu banju -
Banjski park
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ Popović, Vaso (2002). Slatinski kraj u prošlosti. Laktaši: Prosvjeta. ISBN 86-7524-005-8. OCLC 813621277.
- ^ a b Vujić, Živko; Vujić, Živko (2013). Laktaška župa : prošlost i sadašnjost (Prvo izdanje izd.). Laktaši. ISBN 978-99955-57-94-2. OCLC 919356626.
- ^ Vranješnjvić, sveštenik banja Slatina (srez banjalučki) 21. VIII 1941.
- ^ Najveći zločini sadašnjice : (patnje i stradanje srpskog naroda u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj od 1941-1945), Dr. Dragoslav Stranjaković, Gornji Milanovac Dečje novine 1991. str. 172
- ^ „U Slatini kod Laktaša održan „Dan jagoda“”. Radio-televizija Republike Srpske. 3. 6. 2012. Pristupljeno 5. 6. 2012.
- ^ a b Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Naseljena mjesta | Aleksandrovac, Aleksići, Bakinci, Boškovići, Bukovica, Veliko Blaško, Glamočani, Devetina, Dovići, Drugovići, Jablan, Jakupovci, Jaružani, Kadinjani, Kobatovci, Koljani, Kosjerovo, Kriškovci, Krnete, Laktaši, Ljubatovci, Maglajani, Malo Blaško, Mahovljani, Milosavci, Miloševci, Mrčevci, Papažani, Petoševci, Rajčevci, Riječani, Slatina, Trn, Ćetojevići, Čardačani, Šeškovci, Šušnjari | .svg) |
|---|---|---|
| Mjesne zajednice | MZ Aleksandrovac, MZ Aleksići, MZ Drugovići, MZ Jaružani, MZ Klašnice, MZ Kriškovci, MZ Laktaši, MZ Maglajani, MZ Slatina, MZ Trn, MZ Čardačani | |
