Taban na kapislu

Švajcarski pištolj kapislar iz 1842. godine.

Taban na kapislu (engl. percussion lock) je vrsta mehanizma za opaljivanje kod ručnog vatrenog oružja - pištolja i musketa, korišćen sredinom 19. veka. Ovaj mehanizam pali barutno punjenje plamenom nastalim udarom oroza u kapislu s inicijalnim eksplozivom.

Razvoj

Taban je mehanizam za opaljenje barutnog punjenja kod ručnog sporometnog vatrenog oružja koje se puni spreda (arkebuza, musketa). U početku reč taban označavala je samo daščicu (u obliku stopala) koja je povezivala delove za opaljenje, a kasnije se tim imenom nazivao ceo mehanizam za opaljenje. Taban se nameštao sa strane zadnjeg dela cevi i usadnika. Razvoj tabana tekao je uporedo sa razvojem ručnog vatrenog oružja i uticao je na poboljšanje sigurnosti i brzine gađanja. Vrste i oblici tabana zavisili su od vremena i mesta izrade. Razlikuju se 4 osnovna mehanizma opaljivanja: taban na fitilj, na kolo, na kremen i na kapislu.

Mehanizam

Taban na kapislu pojavio se 1840 (ili 1815) u Francuskoj. Sastoji se od oroza, kapisle, falje sa siskom i polugom. Kapisla se stavlja na sisak, a njen plamen pali barutno punjenje kroz sisak. U odnosu na taban na kremen, ovakav taban imao je znatne prednosti u pogledu sigurnosti i brzine gađanja, a uz to se i lakše čistio. Upotrebljavan je kratko vreme, sredinom 19. veka (u Evropi i SAD do austrijsko-pruskog rata 1866), jer se uvođenjem pušaka punjenih otpozadi (ostraguša), kapisla počela stavljati u dno čahure metka, i opaljivati udarnom iglom zatvarača.

Princip paljenja kapislom predstavljao je revolucionarnu novinu u razvoju vatrenog oružja. Ovaj izum je omogućavao trenutno paljenje i, s druge strane, činio je oružje manje osetljivim na vlažne uslove. Najčešći tip kapisle imao je oblik naprstka s inicijalnim punjenjem i stavljao se na naročitu čeličnu bradavicu ili sisak (šuplju cevčicu usađenu u zadnji kraj cevi). Kad oroz padne na kapislu, u njoj dođe do male eksplozije, iz nje sukne plamen kroz šuplju bradavicu i aktivira osnovno barutno punjenje u cevi oružja. Sama kapisla je bila nezavisna od baruta i zrna. Usavršavanjem vojne industrije, kapisla se kasnije ugrađivala u dno metalne čahure napunjene barutom, na čijem je vrhu bilo uglavljeno zrno. Čahura je služila i kao efikasan zaptivač barutnih gasova i time omogućila konstrukciju oružja koje se punilo odostrag i koje je ostalo u upotrebi do danas.

Upotreba

Austrijska kapislara Lorenc model 1854.

Puške kapislare

Puške sa tabanom na kapislu nazivaju se kapislare ili perkusione puške. Njihova preciznost bila je povećana urezivanjem spiralnih žlebova u cev, čime su prestale da budu muskete i postale puške (žlebljene muskete). Svoj vrhunac doživele su konstrukcijom francuske puške Minje model 1851 i njenih brojnih derivata u raznim zemljama (Enfild model 1853 u Velikoj Britaniji, Lorenc model 1854 u Austriji, Springfild model 1861 u SAD). Ove puške postizale su brzinu gađanja od 2-3 metka u minutu i domet do 1.200 koraka. Tačnost gađanja povećana je na oko 38%, smanjeno je zatajivanje (na 0.5%) i omogućeno gađanje pri nepovoljnim vremenskim uslovima. Puške kapislare prvi put su upotrebljene u Kaferskim ratovima (u južnoj Africi), a u Krimskom ratu (1853-1856) pokazale su veliku prednost nad puškama glatkih cevi. Zamenjene znatno bržim ostragušama nakon uvođenja puške Drajze u pruskoj vojsci i pruskim pobedama u Drugom šlezvičkom ratu (1864) i Austrijsko-pruskom ratu (1866).

Revolveri kapislari

Prvi revolveri (Kolt Paterson), sa dobošem koji se punio spreda (barutom i zrnom) i opaljivao tabanom na kapislu (kapisle su postavljane na bradavice na zadnjoj strani doboša), konstruisani su u američkoj kompanije Kolt 1836. godine. Razni modeli revolvera kapislara ostali su u upotrebi sve do 1860-ih godina, kada su ih postepeno zamenili revolveri ostragani, punjeni sjedinjenim metkom sa metalnom čahurom. Prvi revolver ostragan, Smit i Veson model 1, proizveden je 1857. godine.

Literatura

• Gažević, Nikola (589). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod.