Čuvanje Hristovog groba
| Čuvanje Hristovog groba | |
|---|---|
 | |
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Batajnica, Beograd |
| Zajednica | Stanovništvo Vrličke krajine koje je migriralo u Batajnicu tokom operacije Oluja |
| Predlagač | Udruženje „Čuvari Hristovog groba” |
| Datum upisa | 18. jun 2012. |
| Veb sajt | http://nkns.rs/cyr |
Čuvanje Hristovog groba je drevni hrišćanski običaj i predstavlja deo Uskršnjih obreda, predstavlja simbolično „čuvanje Hristovog groba” od Velikog petka do Uskrsa. Običaj potiče iz Jerusalima, a među srpskim pravoslavnim stanovništvom održao se u gradiću Vrlika u severnoj Dalmaciji, gde se upražnjava u pravoslavnoj crkvi Svetog Nikole. Na predlog Udruženja Čuvari Hristovog groba iz Batajnice običaj je uvršten u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Čuvanje Hristovog groba je običaj star više od 500 godina.[2] u Hrišćanskom svetu održao se u veoma malo zajednica, uglavnom među pravoslavnim stanovništvom. Zabeležen je, osim u Jerusalimu i u gradiću Vrlika u severnoj Dalmaciji i selu Straža pored Vršca.[3]
Čuvanje Hristovog groba kod Srba iz Dalmacije[uredi | uredi izvor]
Precizni podaci o nastanku običaja među Srbima u Dalmaciji nisu zabeleženi u istorijskim izvorima, ali se veruje, prema usmenom predanju, da u Vrliki postoji najmanje 400 godina. U Vrliki se ovaj običaj upražnjava tokom uskršnjih praznika, od Velikog petka do Uskrsa, u pravoslavnoj crkvi Svetog Nikole. U Vrliku je donet najverovatnije iz samog Jerusalima.[4] Prema jednoj priči, neko od sveštenika doneo je običaj iz Jerusalima, dok po drugoj običaj vodi poreklo iz vremena Osmanlijskog su naoružani ljudi, obučeni u posebne nošnje, štitili narod od turskih napada za vreme obreda u Veliki petak. Crkva Svetog Nikole u Vrliki, u kojoj su Pravoslavci običavali čuvanje Hristovog groba, podignuta je 1618. godine. Ovo bi mogao biti prvi sigurni pronološki parametar od koga se meri običaj stražarskog i ratničkog bdenja.[5]
Običaj među Srbima iz Dalmacije danas[uredi | uredi izvor]
Posle 1995. godine i vojne operacije „Oluja” veliki broj Srba iz Vrlike izbegao je u Srbiju. Tradicija čuvanja Hristovog groba, za koju naglašavaju da ni u vreme Drugog svetskog rata nije prekidana, bila je po odlasku srpskog naroda iz Krajine u izbeglištvo, zamrla desetak godina. Godine 2005. ovaj običaj je obnovljen i od tada se upražnjava za Vaskrs u crkvi Rođenja Presvete Bogorodice u beogradskom naselju Batajnica, s blagoslovom vladike sremskog Vasilija. Održavanje tradicije ovog običaja veoma je značajno za stanovništvo Vrličke krajine koje je migriralo u Srbiju. Pripadnici ove zajednice ga održavju, prenoseći ga sa oca na sina, kao običaj karakterističan za mesto njihovog porekla.[2]
Običaj među katoličkim stanovništvom u Vrliki[uredi | uredi izvor]
Čuvanje Hristovog groba postoji kao običaj i kod katoličkog stanovništva iz Vrlike. Članovi Društva „Čuvari Hristovog groba” smatraju da običaj potiče iz narodne tradicije Srba posle primanja katolicizma. „Kod katolika se obred čuvanja Hristovog groba ni po čemu ne razlikuje od našeg, osim što mi nosimo jaknu, trlagan, preko ramena kao plašt, a oni je oblače” Članovi Društva „Čuvari Hristovog groba” objašnjavaju da ih posebno boli što je tradicionalna srpska narodna pesma ojkača zaštićena kod Uneska kao deo hrvatskog kulturnog nasleđa, a nošnja Čuvara Hristovog groba kao deo hrvatske kulture.[6]
Čuvanje Hristovog groba kod drugih verskih zajednica[uredi | uredi izvor]
U selu Straža, neseljenom pretežno rumunskim stanovništvom, takođe se neguje ovaj jedinstveni običaj. Upražnjavanje ovog običaja u Straži datira iz 1714. godine i među pravoslavnim Rumunima specifičan je samo za ovo malo južnobanatsko selo.[3]
Čuvanje Hristovog groba kao deo tradicije obeležavanja uskrsa, neguje se i među vernicima katoličke, reformističke i protestantske crkve u Subotici, a upražnjava se u subotičkoj Velikoj katedrali.[7]
Običajni obred[uredi | uredi izvor]
Običaj čuvanja Hristovog groba je veoma star i upražnjava se malo gde u svetu. Od Velikog petka do nedelje, kada se po julijanskom kalendaru slavi vaskrsenje Svetog Sina, crkvena garda, formirana samo za tu priliku, danonoćno stražari u crkvi, simbolizujući rimske vojnike koji su pre više od 2000 godina čuvali Hristov grob u Izraelu.
Obred kod dalmatinskih Srba[uredi | uredi izvor]
U vreme preduskršnjih praznika, okupljaju se muškarci, uglavnom mladići i uz blagoslov sveštenika, pristupaju čuvanju Hristovog groba. Vojnička straža započinje službu na Veliki petak i traje sve vreme služenja Svete liturgije na sam Uskrs. Čuvanje groba počinje od trenutka iznošenja Plaštanice. Tokom straže po dvojica stražara nepomično stoje pored „Hristovog groba”, jedan na severnoj, a drugi na južnoj strani. Kada harambaša udari puškom o pod crkve, stari „Čuvari” se izmaknu, a novi zauzmu njihova mesta. Straže se smenjuju sve do Velike subote u ponoć, kada se straža raspušta. Po raspuštanju straže čuvari, oslobođeni vojničkog držanja, prisustvuju nedeljnoj liturgiji.[8]
„Čuvari” stižu u crkvu sa harambašom na čelu, obučeni u narodne nošnje srpskog stanovništva iz Vrlike i okolnih sela. Dva čuvara zauzimaju mesta severno i južno od Hristovog groba. Čuvari se često smenjuju, defilujući kroz crkvu skoro neprimetno, pobožno, zauzimajući svoja mesta i ne trepćući posmatraju Svetu Plaštanicu. Tradicija je da čuvari Hristovog groba, posle Vaskršnje liturgije, zapevaju pesme svog kraja — ojkače. Tada se čuju gusle, diple i gluvo kolo.[4]
Nošnja čuvara Hristovog groba je specifična. Nosi se samo o Vaskrsu i vezuje se isključivo za ove vrličke vitezove. Teška je od petnaest do osamnaest kilograma i bogato je ukrašena. Sada vrlički čuvari Hristovog groba nose drvene puške, a u davna vremena su nosili prave. Za pasom su im kubure i jatagani. Nošnju ne može poneti niko ko nije iz vrličkog kraja, tačnije, mora biti iz nekog od devet sela vrličke opštine. Karakteristična narodna nošnja je neizostavni deo celokupnog rituala. Čine je ravna kapa sa dominantnim metalnim delovima, odnosno oklopima, koji simbolišu hrabrost i snagu, košulje od belog platna sa zlatnim vezom, gaće (pantalone) od tamnog sukna, krožet (prsluk — jelek), čerma (borbeni prsluk sa tokama), pašnjača (borbeni pojas od kože), pas (ukrasni vuneni kaiš) i trlagan (suknena jakna — koporan). Čuvar na nogama ima opanke, čarape, suknene štitnike i potkolenače (kožni kaiševi ispod kolena).[6] Udruženje „Čuvari Hristovog groba” poseduje autentičnu nošnju, staru oko 200 godina, koja se danas čuva u Etnografskom muzeju u Beogradu.
Obred kod pravoslavnih Rumuna u selu Straža u Banatu[uredi | uredi izvor]
U selu Straža, neseljnom pretežno rumunskim stanovništvom, takođe se neguje ovaj jedinstveni običaj. Upražnjavanje ovog običaja u Straži datira iz 1714. godine i među pravoslavnim Rumunima specifičan je samo za ovo malo južnobanatsko selo.[3] Tokom ovog obreda mladići sa puškama i kapama ulaze u rumunsku pravoslavnu crkvu i čuvaju Hristov grob od Velikog petka, do nedelje, kada se slavi Hristovo vaskrsnuće.
Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije[uredi | uredi izvor]
Godine 2012. na inicijativu Udruženja Čuvari Hristovog groba iz Batajnice, običaj čuvanja Hristovog groba koji se upražnjava kod pravoslavnih Srba poreklom iz Vrlike uvršten je u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije. Običaj je veoma značajan za stanovništvo Vrličke krajine koje je migriralo u beogradsko naselje Batajnicu i koje ga održava kao običaj karakterističan za mesto njihovog porekla.[1]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Uskrs
- Veliki petak
- Nematerijalno kulturno nasleđe
- Spisak elemenata nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Čuvanje Hristovog groba”. Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije. Ministarstvo kulture i informisanja RS i Etnografski muzej u Beogradu. Pristupljeno 19. 12. 2019.
- ^ a b Đurđević, Nenad. „Čuvanje Hristovog groba — srpska tradicija stara pet vekova”. rs.sputniknews.com. Pristupljeno 15. 12. 2019.
- ^ a b v Ivkov, Maša. „ČUVARI HRISTOVOG GROBA”. rtsplaneta.rs. Pristupljeno 15. 12. 2019.
- ^ a b „O čuvarima”. Zvanična prezentacija. Udruženje „Čuvari Hristovog groba”. Arhivirano iz originala 29. 10. 2016. g. Pristupljeno 19. 12. 2019.
- ^ „Karakterologija Pravoslavnog Dalmatinca”. Zvanična prezentacija. Udruženje Čuvari Hristovog groba. Arhivirano iz originala 29. 10. 2016. g. Pristupljeno 19. 12. 2019.
- ^ a b Čalija, Jelena. „Počasna straža u batajničkoj crkvi”. politika.rs. Pristupljeno 15. 12. 2019.
- ^ „ČUVARI HRISTOVOG GROBA U SUBOTICI”. danas.rs. Pristupljeno 15. 12. 2019.
- ^ Malavrazić, Sonja. „Riznica – Čuvari Hristovog groba”. rts.rs. Pristupljeno 15. 12. 2019.
