Шведска мукиња
| Švedska mukinja | |
|---|---|
| |
| Švedska mukinja u Tašmajdanskom parku u četiri sezonska aspekta. [a]
| |
Naučna klasifikacija 
| |
| Carstvo: | Plantae |
| Kladus: | Tracheophytes |
| Kladus: | Angiospermae |
| Kladus: | Eudicotidae |
| Kladus: | Rosids |
| Red: | Rosales |
| Porodica: | Rosaceae |
| Rod: | Surbus |
| Podrod: | |
| Vrsta: | S. intermedia
|
| Binomno ime | |
| Surbus intermedia (Ehrh.) Pers.
| |
| Sinonimi | |
|
Spisak
| |
All Saints Gardens - Grosvenor Square, Manchester.
Švedska mukinja (Sorbus intermedia) je vrsta koju je prvi opisao 1784. Jakob Friedrich Ehrhart (1742–1795) nemačko-švajcarski botaničar, Lineov učenik objavivši je pod nazivom Pyrus intermedia u Gartenkalender 4: 197. Etimologiju naziva roda je teško uspostaviti. Po nekim autorima je od keltske reči 'sorb' = opor, što ukazuje na ukus ploda, drugi, naziv roda dovode u vezu sa latinskim sorbum = oskoruša, odnosno glagolom sorbere = gutati, pošto se plodovi jarebika jedu; manje je verovatno da je od arapske reči شربة (shariba) = piće, jer se od ploda može napraviti napitak[1]. Može poticati od indoevropskog korena ser ili sor i njihovih derivata serbho- ili sorbho, crvene, crvenkaste.
Epitet vrste dat je po latinskom intermedius, -a, -um = između, srednji, jer je, kao i Sorbus hybrida, skandinavska jarebika apomiktični tetraploid najverovatnije hibridnog porekla od S. torminalis i nekih tetraploidnih predstavnika Aria kompleksa, a ima autora koji uključuju S. aucuparia u roditeljstvo pravdajući to dubokom režnjevitošću listova.[2][3][4] Na hibridni karakter ukazuje i naučni naziv koji je u literaturi često sa znakom × (Sorbus × intermedia).[5] U srpskom jeziku pored naziva švedska mukinja sreće se i naziv skandinavska jarebika.
Opis vrste[uredi | uredi izvor]
Listopadno, srednje visoko drvo guste krune, 7 do 15 m, ponekad i više, a ponekad u prirodi i žbunasto. Izdanci u mladosti gusto vunasto dlakavi preko zime postaju goli. Pupoljci jajasti, zašiljeni, sa 4-5 ljuspi koje su po obodu vunasto dlakave. Kora siva i skoro glatka. Koren srcast.[6][7][8][9]
Širokoovalni ili jajasti, naizmenični listovi, 5-12 cm dug i 3-8 cm široki, odsečene ili zaobljene osnove i zaobljenog ili zašiljenog vrha sa 6-9 pari bočnih nerava. Lisne margine sa simetričnim nazubljenim režnjevima koji su izraženiji u osnovi lista, a ponekad urez ide do centralnog nerva; gornja strana lista glatka, sjajna, odozdo list gusto somotasto beličasto dlakav.[10][6][9]
Hermafroditni cvetovi mutnobeli oko 2 cm u prečniku u velikim, gustim štitastim, terminalnim gronjama, preko 12 cm u prečniku, tokom aprila-maja, po olistavanju. Čašica, drška cveta i zvonast hipantijum vunasti; 5 čašičnih listića kopljastotrouglasti, 1,5–2 mm dugi; latice krunice oble pri dnu dlakave, konkavne, 4–6 mm duge; 20 prašnika nejednake dužine, prosečno dugi kao krunica, filamenti beli, antere žute[7]; tučak sinkarpan od dve karpele, sa dva stubića. Vrsta je samooplodna i apomiktična[6]
Jabučasti plodovi (pseudokarp) ovalni, oko 12–15 mm dugi, prečnika 10–12 mm, crvenonarandžasti, sjajni sa ostacima petočlane čašice na manje-više beličasto dlakavom vrhu ploda. Sadrže 2 do 4 semena. Pulpa razraslog hipantijuma narandžasta, jestiva. Plod zreo u septembru, ostaje na granama do polovine zime, ornitohoran. Plodonosi od 8. godine. Eksalbuminsko, ortodoksno seme elipsoidno, zakrivljeno kapljičasto, crvenkastobraon, 5,5–6,5 mm dugo, 2,5–3,5 mm široko. U kilogramu 62.000 zrna. Klijanje epigeično.[6][7]
Areal[uredi | uredi izvor]
Glavno rasprostranjenje S. intermedia je u južnom delu Švedske, uključujući i ostrva, na istoku Danske (Bornholm) i južnim obalama Baltika (krajnji jugozapad Finske, Estonija, Litvanija i severna Poljska). Naturalizovana je široko u Evropi, uključujući i Britaniju gde je rasejavaju ptice.[6][8]
Bioekološke karakteristike[uredi | uredi izvor]
Odlično podnosi niske temperature i sušu i otporna je na vetar. Kao fakultativni heliofit pored osunčanih, podnosi i staništa polusenke. Prema zemljištu nije izbirljiva, od peščanih do ilovastih pa i nepropusnih, kompaktnih, od kiselih do visoko alkalnih; najbolje rezultate postiže na umereno hranljivom, dobro dreniranom zemljištu bogatom humusom[6]. Za razliku od drugih vrsta roda, otporna je na atmosferska zagađenja i plamenjaču (Erwinia amylovora (Burrill 1882) Winslow et al. 1920).[9]
Značaj[uredi | uredi izvor]
Švedska mukinja je snažno drvo široke krune koje može da se grana do osnove, sa sekundarnim granama koje vise ka zemlji što je čini živopisnom. Veoma je pogodna za hortikulturu i pejzažnu arhitekturu kao vrsta za urbano zelenilo, parkove, skverove, veće vrtove, velike žardinjere, za pojedinačnu i grupnu sadnju, drvorede, za sadnju duž puteva, a posebno u industrijskim delovima zbog tolerantnosti na zagađeni vazduh ali i zbog estetskih osobina i korena koji ne diže pločnik[8]. Atraktivnog habitusa, uočljivih cvasti, koloritnih plodova i listova Sorbus intermedia privlači pogled tokom dugog dela godine. Ako se redovno orezuje može da bude gusta listopadna živa ograda. [11]. Posebno je pogodna za obalske predele izložene slanim vetrovima gde može da se primeni u zaštitnim pojasevima[12].
Ne traži orezivanje osim uklanjanja bolesnih, oštećenih ili ukrštenih grana. Plodovi su dobra hrana za umorne ptice selice, a mogu se upotrebiti i za ljudsku ishranu sirovi i kuvani. Medonosna je vrsta.[9]
Razmnožavanje[uredi | uredi izvor]
Seme treba sakupiti u fiziološkoj zrelosti da inhibitorne materije ne prodru iz pulpe u seme. Klijavost semena je oko 70%. Seje se u jesen na otvorenom ili se stratifikuje najmanje 2 meseca za prolećnu setvu[13]. Razmnožavanje reznicama nezadovoljavajuće, oko 5% uz primenu fitohormona. U praksi se pored generativnog razmnožavanja primenjuje kalemljenje na podloge Sorbus aria, S. aucuparia, Crataegus monogyna, C. laevigata. Kopuliranje se izvodi u martu na otvorenom, običnim spajanjem ili triangulacijom, a okuliranje jula-avgusta. [14]
Unutarvrsni taksoni[uredi | uredi izvor]
U prirodi se sreću dva varijeteta
- Sorbus intermedia var. arranensis (Hedl.) Render drvo do 10 m visoko srednje brzog rasta.[8]
- Sorbus intermedia var. minima (Ley) Bean je izdvojen u posebnu vrstu Sorbus minima (Ley) Hedl.
Jedini kultivar koji se sreće u rasadnicima je:
- Sorbus intermedia 'Brouwers' selektovan u Holandiji 1959. Izuzetno otporan na plamenjaču i izraženijeg vrha od osnovne forme. Spororastući je sa gustim grananjem i manje obilno plodonosi.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Simonović, D. (1959): Botanički rečnik, imena biljaka. Srpska akademija nauka - posebna izdanja, knjiga CCCXVIII
- ^ Juan Jose Aldasoro, Carlos Aedo, Carmen Navarro and Felix Munoz Garmendia (1998): The Genus Sorbus (Maloideae, Rosaceae) in Europe and in North Africa: Morphological Analysis and Systematics. Systematic Botany, Vol. 23, No. 2: 189-212
- ^ Kenneth R. Robertson, James B. Phipps and Joseph R. Rohrer (1992): Summary of Leaves in the Genera of Maloideae (Rosaceae). Annals of the Missouri Botanical Garden, 1992, Vol. 79, No. 1: 81-94
- ^ Nelson-Jones, E.B.; Briggs, D.; Smith, A.G. (2002). The origin of intermediate species of the genus Sorbus. Theoretical and Applied Genetics. 105(6–7): 953–963.
- ^ „Sajt Trees and Shrubs Online”. Arhivirano iz originala 25. 09. 2020. g. Pristupljeno 03. 12. 2020.
- ^ a b v g d đ Bean. W. (1981): Trees and Shrubs Hardy in Great Britain. Vol 1 - 4 and Supplement. Murray
- ^ a b v Vukićević E. (1996): Dekorativna dendrologija, Šumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd
- ^ a b v g Kolesnikov, A. I. (1974): Dekorativnaя dendrologiя, Izdatelьstvo Lesnaя promыšlennostь, Moskva.
- ^ a b v g Krussman G. (1986): Manual of Cultivated Broadleaved Trees and Shrubs, Batsford.
- ^ Jovanović, B. (1985): Dendrologija. IV izmenjeno izdanje. Univerzitet u Beogradu. Beograd
- ^ Huxley. A. (1992): The New RHS Dictionary of Gardening. MacMillan Press 1992 ISBN 0-333-47494-5
- ^ Rosewarne experimental horticultural station (1984): Shelter Trees and Hedges. Ministry of Agriculture, Fisheries and Food
- ^ Hartmann,H.T., Kester,D.E.,& Davies,F.T. (1990): Plant Propagation -Principles and Practices. Fifth Edition. Prentice-Hall International, Inc.
- ^ Grbić, M. (2004): Proizvodnja sadnog materijala - Vegetativno razmnožavanje ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd ISBN 86-7602-009-4
Napomena[uredi | uredi izvor]
- ^ Drvo prijateljstva koje su posadili Boris Tadić i Ilham Alijev prilikom otvaranja obnovljenog Tašmajdanskog parka u junu 2011. Isečeno je 2018.
