Dekomponovani predikat
Dekomponovani predikat je jedan vid analitičkog (složenog) predikata, naspram kojeg stoji sintetički (prosti) predikati istog ili sličnog značenja. Primeri dekomponovanog predikata jesu sledeći:
- Oni vrše proveru dokumenata.
- Oni proveravaju dokumenta.
- Nivo vode je u opadanju.
- Nivo vode opada.
- Odbor je doneo doluku.
- Odbor je odlučio.
Gramatičke osobine[uredi | uredi izvor]
Dekomponovani predikat ima nekoliko gramatičkih osobina i često se posmatra sa sintaksičkog i leksičko-semantičkog aspekta.
Sintaksičke osobine[uredi | uredi izvor]
Posmatrani sintaksički, dekomponovani predikati takve su formalizacije semantičkih predikata čiji su konstitutivni delovi glagolski element i imenički element. Dolazi do dvostrukog derivacionog procesa: s jedne strane, ekstrakcije verbalnog dela u vidu kopule ili različitih semikopulativnih glagola koji je pri tome prazan, ili skoro prazan, i, s druge strane, nominalizacije semantičkog dela u vidu deverbativne imenice.[1] Dakle, ovi predikati se sastoje od semikopulativnog glagola i deverbativne imenice.
Primer dekomponovanog predikata (sa deverbativnom imenicom)
| vršiti + kontrolu = kontrolisati | ||||
| derivati dubinske strukture | (semi)kopultivni glagol | deverbativna imenica | osnova | glagol |
| dvostruki derivacioni proces | ekstrakcija verbalnog dela | nominalizacija semantičkog dela | punoznačnost | |
Leksičko-semantičke osobine[uredi | uredi izvor]
Prema ovoj teorijskoj postavci, nominalizacionu komponentu konstituiše imenska reč, uz određena ograničenja: tu sposobnost imaju samo imenice kojima se imenuju i označavaju radnje, procesi, stanja, zbivanja, što je u nadležnosti glagola a to su deverbativne imenice. Kasnija istraživanja kako Radovanovića, tako i drugih istraživača pokazala su da osim deverbativne imenice, funkciju dekomponovanog prediakta može imati i deadjektivna, ali i neizvedena imenica.[2]
Primer dekomponovanog predikata (sa adjektivnim imenicama)
| imati + mogućnost = omogućiti
imati + odgovornost = biti odgovoran | ||||
| derivati dubinske strukture | (semi)kopultivni glagol | deverbativna imenica | osnova | glagol / konstrukcija |
| dvostruki derivacioni proces | ekstrakcija verbalnog dela | nominalizacija semantičkog dela | punoznačnost | |
Primer dekomponovanog predikata (sa neizvedenim)
| biti + stava = imati stav | ||||
| nepotpuno deriviranje dubinske strukture | kopultivni glagol | neizvedena imenica | osnova | konstrukcija |
| jednostruki derivacioni proces | ekstrakcija
verbalnog dela |
prepisivanje neizvedene imenice | punoznačnost | |
Frekventni izrazi[uredi | uredi izvor]
U svakodnevnom govoru mogu se naći razlitiče konstrukcije, a da govornici srprskog jezika nisu ni svesni.
- doneti odluku - odlučiti
- vršiti analizu - analizirati
- raditi ispitivanja - ispitivati
Šira literatura pokazuje mnoge druge primere u kojima se javljaju različite verbalne i neverbalne (nominalne) komponente.
Verbalna komponenta[uredi | uredi izvor]
Najučestaliji glagoli koji se javljaju u ovoj konstrukcikciji jesu sledeći:
baviti se, beležiti, voditi, vršiti, davati, dati, deliti, dobiti, dovesti, doneti, dostići, doći, zabeležiti, zadržati, zauzeti, izazvati, izvesti, izvršiti, izvući, izdati, izjaviti, iznaći, izneti, iznositi, izraziti, iskazati, istaći, ići, krenuti, naići, nalaziti se, naneti, nanositi, napraviti, naći, naći se, načiniti, obavljati, odati, odrediti, održati, osećati, ostvariti, otići, podići, podneti, pokazati, pokrenuti, poslati, poslati, postaviti, postići, postojati, počiniti, praviti, preduzeti, privesti, pridavati, primati, primiti, priskočiti, priteći, pričiniti, provesti, pružiti, pustiti, puštati, sprovesti, sprovesti, staviti, stavljati, stajati, stati, steći, stupiti, uvesti, uživati, uzeti, ukazati, ulagati, ulaziti, uložiti, uputiti, upućivati, uraditi, uraditi, uspostaviti, ući, učestvovati, učiniti, činiti itd.
Nominalna komponenta[uredi | uredi izvor]
Najučestalije imenice koje se javljaju u ovoj konstrukciji jesu sledeće:
akcija, analiza, borba, briga, greška, gubitak, debakl, dijalog, dilema, diskriminacija, dogovor, dućnost, žalba, zaključak, zahtev, znanje, značaj, izbor, izveštaj, izjava, inicijativa, inspekcija, isplata, komentar, kontrola, mogućnost, molba, nagrada, nadzor, nalog, napad, odgovor, odluka, pažnja, pitanje, povreda, podrška, položaj, pomoć, poruka, posao, poseta, pohvala, pregled, predlog, prijava, priliv, prilika, primedba, pritisak, provera, procena, rasprava, rast, rešenje, savet, saglasnost, saučešće, suđenje, sukob, sumnja, ubistvo, ugovor, uspeh, štrajk itd.
Sfera upotrebe[uredi | uredi izvor]
Dekomponovani predikati su karakteristika pravnog, naučnog, političkog i novinarskog jezika, odnosno administrativnog, publicističkog i naučnog stila.
Istorija pojma[uredi | uredi izvor]
Ovu pojavu u literaturi prvi je definisao novosadski lingvista i profesor fakulteta Milorad Radovanović u svom radu Dekomponovanje predikata (na primerima iz srpskohrvatskog jezika).[1]
Druga terminološka rešenja[uredi | uredi izvor]
Teorija Milorada Radovanovića proširena je kasnijim istraživanjima, zbog čega se u današnjoj literaturi nailazi i na druga terminološka rešenja koja podrazumevaju prideve perifrastički, analitički itd.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Milorad Radovanović, Dekomponovanje predikata (na primerima iz srpskohrvatskog jezika), Južnoslovenski filolog, 33, 53–80.
- ^ Nataša Bugarski, Deadjektivna imenica kao sredstvo nominalizacije (u publicističkom stilu standardnog srpskog jezika), Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku, 47, 298–404.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Milorad Radovanović, Dekomponovanje predikata (na primerima iz srpskohrvatskog jezika), Južnoslovenski filolog, 33, 53–80.
- Nataša Bugarski, Deadjektivna imenica kao sredstvo nominalizacije (u publicističkom stilu standardnog srpskog jezika), Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku, 47, 298–404.
- Predrag Piper, Ivan Klajn, Normativna gramatika srpskog jezika, Novi Sad: Matica srpska.