Pređi na sadržaj

Odnosi Srbije i Hrvatske

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Odnosi Srbija-Hrvatska
Map indicating locations of Hrvatska and Srbija

Hrvatska
Srbija

Odnosi Srbije i Hrvatske su inostrani odnosi Republike Srbije i Republike Hrvatske.

Nakon raspada Jugoslavije i potpisivanja Dejtonskog i Erdutskog sporazuma, Hrvatska i Srbija su uspostavile diplomatske odnose 9. septembra 1996. Srbija ima ambasadu u Zagrebu i konzulate u Vukovaru i Rijeci, a Hrvatska ima ambasadu u Beogradu i konzulat u Subotici. Dele zajedničku državnu granicu u dužini od 241 km.

Odnose dve zemlje opterećuju brojna otvorena pitanja i problemi: pitanje međudržavne granice na Dunavu, povratak proteranog srpskog stanovništva, status i tretman Srba povratnika, ukidanje statusa srpskog jezika i nacionalnog pisma u Hrvatskoj, priznanje nezavisnosti Kosova,[a] neisplaćivanje preostalih penzija penzionerima sa prostora RSK (ukupna vrednost milijardu evra), pitanje otuđenja imovine preduzeća iz Srbije u današnjoj Hrvatskoj (procenjeno na oko 1.8 milijardu evra) i hrvatskih preduzeća u Srbiji (800 miliona evra), pitanja javnih i nejavnih spiskova optuženih za ratne zločine, pitanje povratka kulturnih dobara i predmeta, mešanja u pitanja vezana za AP Vojvodinu, pitanje nestalih, prava Hrvata u Srbiji te konačno uslovljavanja Srbije na putu ka punopravnom članstvu u Evropskoj uniji.[1][2][3]

Istorija odnosa[uredi | uredi izvor]

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

Sloveni su se doselili u jugoistočnu Evropu na prelazu 6. veka u 7. vek (vidi: Stari Sloveni i velika seoba naroda).

Hrvati su pomagali Srbima protiv Avara i Bugara i isto Srbi njima. Tako kad su napali Franci na Hrvatsku, Srbi su odmah pritekli u pomoć i oslobodili sa Hrvatima Hrvatsku. Kada je Simeon opustošio Srbiju, on je odmah krenuo na Hrvatsku. Tada su Zaharije sa svojim Srbima i Tomislav sa svojim Hrvatima napali Simeona i pobedili ga. A zatim su Srbi i Hrvati branili svoju granicu od napada Ugara.[4]

Pružali su utočište jedni drugim (vidi: Ljudevit Posavski i srpski vladari Pribislav i Zaharija Pribislavljević).

Nastankom Velike šizme 1054. godine, dolazi do podele između pravoslavca i rimokatolika.

Vremenom Hrvatska i Srbija padaju pod tuđinsku vlast - Hrvatska u 12. veku pod ugarsku, a Srbija u 15. veku pod tursku.

Rani novi vek[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Vojna Krajina, Kraljevina Hrvatska (1526—1867), Panslavizam, Ilirski pokret, Jugoslavizam, Bečki književni dogovor, Hrvatsko-ugarska nagodba, Kraljevina Hrvatska i Slavonija, Hrvatsko-srpska koalicija i Veleizdajnički proces (1909)
Levo: Ruđer Bošković
Desno: Nikola Tesla sa knjigom Theoria Philosophiae Naturalis Ruđera Boškovića. Oba naučnika svetskog značaja su bili Srbi iz današnje Hrvatske.

Nastanak i razvoj jugoslovenske ideje je usko povezan sa porobljenim statusom i stranom dominacijom koji su trpela oba naroda. Čitav niz najuglednijih umetnika i naučnih radnika iz oba naroda je propagirao ideju jugoslovenstva.

Za vreme Mađarske revolucija 1848−1849. na istoj strani su protiv Mađara ratovale Srpska Vojvodina i Kraljevina Hrvatska, pod zapovedništvom bana Josipa Jelečića.

Prvi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Prvi svetski rat; Niška deklaracija; Jugoslovenski odbor; Krfska deklaracija i Država Slovenaca, Hrvata i Srba

Među Srbima, Hrvatima i Slovencima se javlja ideja međusobnog ujedinjenja, do čega i dolazi, nakon Prvog svetskog rata 1. decembra 1918. godine stvaranjem prve zajedničke države.

Hrvati su ratovali na strani Austrougarske u Prvom svetskom ratu.

Kraljevina SHS i Kraljevina Jugoslavija[uredi | uredi izvor]

Banovina Hrvatska, teritorijalna jedinica unutar Kraljevine Jugoslavije od 1939. do 1941. godine
Glavni članci: Kraljevina SHS i Kraljevina Jugoslavija

Nakon sloma Austrougarske monarhije ujedinjenja Srba i Hrvata u zajedničku državu Kraljevinu SHS, Hrvati su odmah tražili veću autonomiju u novoj državi, a potom i otcepljenje posredno i neposredno parlamentarnim putem preko Hrvatske seljačke stranke. Posle atentata na tri hrvatska poslanika u junu 1928. godine Kralj Aleksandar Karađorđević je uveo šestojanuarsku diktaturu i promenio naziv kraljevine u Kraljevina Jugoslavija. To je dovelo do jačanja međuetničkih tenzija između Srba i Hrvata koji su takav potez srpskog kralja smatrali za velikosrpsku hegemoniju i formirali ustaški pokret otpora. U toku petogodišnje kraljeve diktature, formirana je Unutrašnja makedonska revolucionarna organizacija koja je podržana od strane Bugarske. U kolaboraciji dve zavereničke organizacije, pripadnik VMRO 9. oktobra 1934. godine, Vlado Černozemski, u saradnji sa ustaškim pokretom, izvršio atentat u Marselju na jugoslovenskog kralja Aleksandra Karađorđevića. Potom pripadnici Ustaškog pokreta se sklanjaju u Fašističku Italiju, a VMRO u Bugarsku. Posle smrti kralja Aleksandra, vraćen je parlamentarni sistem u zemlji i nakon prvih izbora u Kraljevini Jugoslaviji u parlament se vratio HSS. Nakon odlaska Milana Stojadinovića sa čela predsednika vlade, na njegovo mesto je došao Dragiša Cvetković koji je 1939. godine zemlju koja je bila podeljena po rečnim banovinama, dogovorio sa hrvatskim liderom Vlatkom Mačekom formiranje Hrvatske banovine. Nekoliko dana kasnije je Nemačka je napala Poljsku čime je započeo Drugi svetski rat.

Drugi svetski rat i NDH[uredi | uredi izvor]

Nezavisna Država Hrvatska
Logor Sajmište za vreme Drugog svetskog rata najistočnija tačka NDH
Glavni članci: Drugi svetski rat u Jugoslaviji, NDH i Genocid nad Srbima u Drugom svjetskom ratu

Nakon sporazuma Cvetković-Maček 26. avgusta 1939. godine, šest dana kasnije 1. septembra Hitlerova Nemačka je izvršila napad na Poljsku i započela Drugi svetski rat. U naredne dve godine Jugoslavija je odolevala pritiscima Sila Osovine koje su se borile na zapadnom frontu, ali nakon pobede nad Francuskom, Belgijom i Holandijom, usledio je poraz od Velike Britanije u vazdušnom ratu. Nakon poraza od Britanije, Hitler je odlučio da centralnoevropske i neke istočnoevropske zemlje uvuče u Trojni pakt. Trojnom paktu pristupila je Mađarska (20. novembra 1940), Rumunija (23. novembra 1940) i Slovačka (24. novembra 1940). Bugarska je pristupila 1. marta 1941. godine. Jugoslavija je pokušala u početku da ostane neutralna, ali joj je Hitler postavio ultimatum za ili protiv. Dana 25. marta 1941. godine, knez Pavle Karađorđević, prvi namesnik Kraljevine Jugoslavije pristao je na Trojni pakt. Hitleru nije bilo lako da natera Jugoslaviju na ovaj sporazum. Postojala je vrlo jaka antinemačka struja u zemlji, prvenstveno kod većinskog srpskog stanovništva. Sporazum je zbačen vojnim udarom 27. marta 1941. godine. Puč je izvela grupa jugoslovenskih oficira, uz britansku podršku, i tom prilikom dovela maloletnog kralja Petra II Karađorđevića na vlast. Hitler je besno reagovao na takvu reakciju Jugoslovenske vojske i u ranu zoru 6. aprila 1941. je bacio na Beograd razarajuće bombe od 1.000 kg, a sama operacija bombardovanja Beograda imala je simboličan naziv Kaznena odmazda. Dana 10. aprila 1941. kada su nemačke trupe ušle u Zagreb, dočekane su od najvećeg dela građana sa oduševljenjem i zasipane su cvećem. Ustaški eksponent Slavko Kvaternik proglasio je „uskrsnuće Nezavisne Države Hrvatske“ (na čijem je čelu bio Ante Pavelić). Ustaše nisu bile prvi izbor Nemaca za formiranje marionetske države. Oni su u skoro svim okupiranim i savezničkim zemljama prednost davali umerenijim režimima koji su imali nekakav ugled u narodu. Osim toga, Pavelića su smatrali Musolinijevim čovekom. Vlast su prvo ponudili političkom vođi Hrvata Vlatku Mačeku, koji je to odbio, ali je 10. aprila 1941. uputio poruku hrvatskom narodu da ostane lojalan prema novoj vlasti.[5] Ipak, Maček nije imao nikakvu ulogu u stvaranju nove hrvatske države. Katolička crkva na čelu sa nadbiskupom Alojzijem Stepincem bila je otvoreno na strani uspostavljanja novog režima. Ustaše u početku nisu imali niti vojsku niti administraciju sposobnu da kontroliše celu teritoriju NDH. Oslanjali su se na desno krilo pristalica HSS. Ustaška zverstva su poznata u svetu kao najstrašnija u istoriji ratovanja i najstrašnija u Drugom svetskom ratu. Za razliku od Nemačkih i Italijanskih egzekucija prema Jevrejima koji su vršeni spaljivanjem ili samo vatrenim oružjem, ustaški zločini su vršeni primitivnim i hladnim oružjem, naročito prema srpskim civilima. Ustaše su osnovale jedini logor u svetu za decu Logor Jastrebarsko u kome je ubijeno preko 3000 dece. Ustaška zverstva su se pročula širom sveta da se i sam Hitler od njih ograđivao. Mrtva tela su plutala Savom do Beograda. Najveći ustaški Logor Jasenovac bio je najveći logor u NDH. U tom logoru je ubijeno oko 100.000 civila, najviše Srba, a i Jevreja i Roma. U NDH je pobijeno po podacima posle rata oko 700.000 Srba, a kasniji podaci su davali podatke da je ubijeno oko 1.000.000 civila.

Avgusta 1944. ministar spoljnih poslova NDH Mladen Lorković i ministar rata Ante Vokić su pokušali da izvrše državni udar, zbace Pavelića i prevedu NDH na stranu antihitlerovske koalicije. Lorković-Vokićev puč nije uspeo i zaverenici su na kraju pogubljeni. NDH će do kraja rata ostati najverniji nemački saveznik u Evropi.

Do početka 1945. vojska NDH se povukla bliže Zagrebu zajedno sa nemačkim vojnicima. Njih su nadjačali partizani uz pomoć Crvene armije. U maju 1945. dugačka kolona domobrana, ustaša i slovenačkih domobrana, uz brojne civile, se povlačila ispred partizana prema Italiji i Austriji. Akt o kapitulaciji Nemačke je potpisan 8. maja, ali Nemci i njihovi kolaboratori su nastavili da pružaju otpor nadajući se britanskoj zaštiti u okupiranoj Austriji. Britanska vojska im nije dozvolila prolaz i predala ih je partizanima, koji su vršili odmazde nad zarobljenim kvislinzima. Dana 15. maja poslednje ustaše su se predale ili pobegle sa prostora Jugoslavije.

Komunistička Jugoslavija[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Slučaj Blajburg i Novosadski dogovor
SR Hrvatska (jedna od šest republika SFRJ), 1945—1991. u kojoj su Hrvati i Srbi bili dva konstitutivna naroda
Promena teritorija NR Hrvatske i NR Srbije (unutar FNRJ), 1946—1948. i Šarengradska i Vukovarska ada deo Srbije što osporava Hrvatska

Nakon rata i formiranja druge Jugoslavije nastaje period poluvekovnog bratstva i jedinstva. Međutim, ovaj period nije iskorišćen da bi se u njemu razjasnile sve nedoumice između Srba i Hrvata niti je došlo do suštinskog pomirenja. Komunistički režim i nedemokratski karakter druge Jugoslavije nije bio sposoban da reši ovo ključno pitanje. To je Jugoslaviju koštalo i njenog daljeg postojanja.

Srbija i Hrvatska u okviru SFRJ[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: SFRJ, Socijalistička Republika Hrvatska i Socijalistička Republika Srbija

Bez obzira na ustaški režim, u Hrvatskoj je postojao i jak antifašistički pokret. Nakon pada NDH i dolaska Sovjetskih snaga, Hrvatska se priključila novoj državi pod komunističkom upravom. Dana 21. jula 1945. godine formirana je Socijalistička Republika Hrvatska, 29. novembra ju zvanično ušla u sastav DFJ, a kasnije i SFRJ. Pod komunističkom diktaturom ustaštvo je potiskivano i organizovan je lov na ustaške poglavnike od strane jugoslovenske obaveštajne službe UDBA-e širom Latinske Amerike i Frankove Španije. Mnogi su poubijani, među kojima i ustaški poglavnik Ante Pavelić koji je umro u Madridu 28. decembra 1959. godine od posledica ranjavanja. Ustaše su nastavile da povremeno izvode u SFRJ terorističke napade, među kojima su najpoznatiji napad u bioskopu „20. oktobar“ kada je 13. jula 1968. godine u eksploziji bombe u Beogradu koje je podmetnulo Hrvatsko revolucionarno bratstvo poginula jedna osoba, a 77 je povređeno. Godine 1971. se u Hrvatskoj pojavio masovni secesionistički i nacionalistički pokret Maspok ili Hrvatsko proljeće. Ovaj pokret je zahtevao isključenje upotrebe srpskog jezika u Hrvatskoj, i deklarisao je Hrvatsku kao nacionalnu državu Hrvata i Hrvatsku kao nastavak i naslednicu srednjovekovne hrvatske kraljevine. Uživao je podršku velikog dela hrvatskih komunista, političkog vrha republike Hrvatske i ustaške emigracije na Zapadu. Iste godine 7. aprila Miro Barešić, Anđelko Brajković i Ante Stojanov oteli su jugoslovenskog ambasadora u Švedskoj Vladimira Rolovića i oko sat vremena držali kao taoca, a onda ga svirepo ubili. Nakon pucnjave sa policijom i hapšenja, oni su pevali ustaške pesme. Srbija se prva priključila SFRJ, ali je bila jedina republika u toj državi sa dve Autonomne Pokrajine. Jugoslovenski lider Josip Broz Tito je, kako bi umirio hrvatske nacionaliste, zavio njihove zahteve u nacrt jugoslovenskog ustava iz 1974. godine. Taj je ustav paralizovao federalnu vlast i preneo administrativni deo federalne vlasti na jugoslovenske republike. Jezik kojim je pisan ustav je bio nedovoljno precizan i jasan, a sam je ustav bio rezultat kompromisa između različitih nacionalističkih grupa jugoslovenskih republika i pokrajina. Time je sam ustav postao osnova secesionizma.

Raspad SFRJ[uredi | uredi izvor]

Raspad Jugoslavije
Glavni članci: Raspad SFRJ, Božićni ustav, Rat u Hrvatskoj, Sastanak u Karađorđevu, Brionska deklaracija i Republika Srpska Krajina

Posle smrti Josipa Broza Tita, maja 1980. godine, Predsedništvo SFRJ, kao vrhovni organ rukovođenja, ni izbliza nije imalo Titov jedinstva i sposobnosti da zemlju izvuče iz krize. Osim ekonomskih teškoća jačali su nacionalizmi i republički separatizmi koji su vodili u nepomirljive podele. Kosovski Albanci su počeli otvorenije iznositi stavove o prerastanju Kosova u sedmu jugoslovensku republiku. Marta i aprila 1981. godine, došlo je do velikih nemira na Kosovu, koje su primenom sile, suzbile jugoslovenske vojne i policijske snage. Međutim sukobi između Albanaca i Srba u toj južnoj srpskoj pokrajini su nastavljeni. 14. vanrednog kongresa Saveza komunista Jugoslavije 1990. godine. Da bi se pitanje viđenja budućnosti Jugoslavije rešilo, srpski rukovodioci su zahtevali održavanje 14. vanrednog kongresa SKJ. On je održan od 20. januara do 22. januara 1990. godine u Beogradu. U to vreme Jugoslavija je još bila jednopartijska država. Srpski političari na vlasti su 1989. godine odbijali svaki razgovor o promenama socijalističkog političkog sistema. Na kongresu su svi srpski predlozi prihvatani ubedljivom većinom, dok su slovenački predlozi o reorganizaciji jugoslovenske partije i političkog sistema SFRJ glasanjem odbijen. Srpsko rukovodstvo je ubrzo odbilo slovenački predlog za stvaranje asimetrične federacije. Kasnije je odbijen i zajednički predlog delegacije SK Hrvatske i SK Slovenije o stvaranju konfederacije. Posle dva dana verbalnog rata, slovenačka delegacija napustila je kongres. Hrvatska delegacija nije htela da se kongres nastavi bez prisustva slovenačkih delegata, pa je i ona napustila kongres. Nakon ovoga dolazi do raspada SKJ, što je bio uvod u raspad socijalističke Jugoslavije.

Godine 1990. u svim jugoslovenskim republikama održani su višestranački izbori. Komunističke partije su izgubile vlast u četiri republike (Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Makedonija), osim u Srbiji gde je pobedila Socijalistička partija Srbije (nastala ujedinjenjem Saveza komunista Srbije i Socijalističkog saveza radnog naroda Srbije) i Crnoj Gori u kojoj je pobedila Demokratska partija socijalista (reformisani Savez komunista Crne Gore) Momira Bulatovića i Mila Đukanovića.

Rat u Hrvatskoj[uredi | uredi izvor]

Plan JNA za razoružavanje Hrvatske paravojske 1991. godine
Operacija Oluja je u Hrvatskoj predmet slavlja na državnom nivou, dok se u Srbiji obeležava kao dan žalosti i stradanja civilnih žrtava.
Glavni članci: Rat u Hrvatskoj, Operacija Bljesak i Operacija Oluja

Posle serije obojenih revolucija u istočnoj Evropi i pada komunističkih vlada u državama koje su pripadale Varšavskom paktu, dolazi do pada Berlinskog zida i raspada SSSR-a. Tokom 1990. godine dolazi do porasta nacionalizma i u Hrvatskoj i u Srbiji, gde se oživljavaju ustaški i četnički pokreti. Nakon pobede HDZ na izborima 22. aprila 1990. godine, Hrvatska je otvorila vrata za povratak ljudi koji su sprovodili ustašku politiku tokom Drugog svetskog rata. U Zagreb su se vratili neki od bivših ministara Ante Pavelića (Vinko Nikolić) i mnogobrojni visoki službenici ustaškog režima, među kojima i Ivo Rojnica, komandant Dubrovnika u Drugom svetskom ratu. Srpski narod u Hrvatskoj 1990. osetio se ugroženim zbog ponovne pojave ustaških simbola, koji su bili simbol straha i genocida počinjenog prema srpskom i drugim narodima u Drugom svetskom ratu, te povratka ljudi u državu koji su sprovodili takvu politiku i moguće restauracije države u kojoj bi bio ugrožen njihov opstanak.

Dana 13. maja 1990. u Zagrebu je trebalo da se održi fudbalska utakmica između zagrebačkog Dinama i beogradske Crvene zvezde. Na utakmici su izbili neredi koji su rezultovali sa preko 60 povređenih ljudi. Istog dana je Blagoje Adžić, načelnik Generalštaba JNA, izdao naredbu o preuzimanju naoružanja i municije TO-a i njihovom skladištenju u skladištima JNA. Međutim, već u junu 1990. Hrvatska počinje sa ilegalnim uvozom oružja iz Mađarske i preko Mađarske iz Čilea i drugih zemalja. Ujedinjenje Nemačke je ubrzalo proces raspada SFRJ i otcepljenje Hrvatske i Slovenije. Novi hrvatski Sabor je 30. maja imao svoje prvo zasedanje, a predsednik Tuđman je objavio svoj manifest za novi ustav i veliki broj političkih, ekonomskih i društvenih promena, među kojima je najavljena i promena statusa Srba u Hrvatskoj od konstitutivnog naroda na status manjine. Lokalni srpski političari su se suprotstavili novom ustavu, na temelju činjenice da se umanjuju prava srpskog stanovništva i da se ovime stvara mogućnost da Srbi budu ugroženi. Ovo se zaista i desilo kada je ustav usvojen godinu dana kasnije.

Srbi u Hrvatskoj su 19. avgusta održali referendum koji Hrvatska vlast nije priznala, a na kojem se 99,7% građana (mahom srpske nacionalnosti) izjasnilo za autonomiju unutar Hrvatske. Hrvatska vlada je dva dana ranije 17. avgusta pokušala da spreči referendum poslavši policijske snage da oduzmu oružje iz pobunjenih policijskih stanica u područjima koje su naseljavali Srbi. Lokalni Srbi su blokirali puteve u južnim delovima Hrvatske, uglavnom oko Knina. Ovaj incident je poznat pod imenom Balvan revolucija. Hrvatska je na blokadu puteva odgovorila slanjem specijalnih odreda policije u helikopterima, ali su ih presreli avioni Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva i primorali ih da se vrate u Zagreb. Početkom 1991. godine, počinju sukobi Srba i Hrvata u Hrvatskoj. Predsedništvo SFRJ, kao vodeći rukovodeći organ u državi, a na čijem čelu je bio Borisav Jović (predstavnik Srbije) nastojalo je da uspostavi kontrolu i spreči mogući rat. Međutim sukob u Pakracu 1. marta, a Krvavi Uskrs na Plitvicama koji se dogodio 31. marta 1991. godine značio je i formalni početak rata u Hrvatskoj, a i u čitavoj Jugoslaviji.

U proleće 1991. Srbi u Hrvatskoj proglasili su deo teritorije svojom državom, a dana 2. maja dolazi do žestokih okršaja u Borovom Selu kada su autobusi neometano ušli u selo gde su ih spremni čekali naoružani srpski mještani. Policajci vinkovačke Specijalne jedinice policije stigli su do kafe bara „San Marino“ i zauzeli desnu stranu ulice. Odatle ih je do centra dijelilo nekih 80-tak metara. Pripadnici MUP-a Republike Hrvatske su se brzo snašli i pucajući na sve što se kretalo uspjeli doći do zgrade Mjesne zajednice i ambulante. Tom prilikom su ubili stražara ispred mjesne zajednice, starca od šezdeset godina sa velikom dioptrijom, koji nije stigao ni pušku da skine sa ramena. U ambulanti je komandant napada na Borovo selo Stipe Bošnjak tokom borbi uzeo za taoce pacijente među kojima je bilo dosta djece. Njegov zamjenik Darko Majdanić je za taoca uzeo ćerku vlasnika diskoteke „Marakana“ i prijetio da će je ubiti ukoliko Srbi ne obustave vatru. Komandant odbrane Borova sela Vukašin Šoškoćanin je uspeo da iz jedne kuće prekoputa snajperom ubije Stipu Bošnjaka. Njegov zamjenik Darko Majdanić i preostali hrvatski policajci su se nakon tročasovne borbe predali naoružanim mještanima Borova sela. Napadnutim policajcima je iz Dalja upućena pomoć, ali su ih na prilazu selu, iz pravca Savulje, dočekali srpski civili ukopani u jednom kanalu sa mitraljezom i puškama dobijenim od JNA iz magacina Teritorijalne odbrane. Dok je trajala razmjena vatre između napadnutih srpskih civila i pripadnika MUP-a Republike Hrvatske, u pomoć mještanima Borova sela je došlo stotinjak naoružanih mještana srpskog sela Trpinja koji su pokušali da opkole pripadnike MUP-a Republike Hrvatske iz Dalja, ali u tome nisu uspjeli.

Dana 25. juna 1991. godine, Hrvatska i zvanično proglašava nezavisnost što je samo pojačalo međuetničke tenzije i ulazak JNA u direktan sukob sa hrvatskim separatistima. Dana 19. decembra 1991. godine usvojen je prvi Ustav Republike Srpske Krajine. Dalji splet događaja doveo je do žestokih sukoba među kojima je Bitka za Vukovar bio najkrvaviji u prvoj godini rata. Zbog međunarodnog priznanja Hrvatske 1992. godine, JNA se povlači sa prostora Hrvatske, gde se formira Vojska Republike Srpske Krajine.[6]

U ostale tri godine rata, okršaji su bili promenljivom žestinom uz česta primirja koja su naročito sa Hrvatske strane kršena uz pokretanje vojnih operacija koje su bile uspešne zahvaljujući ne spremnosti i slaboj naoružanosti malobrojnije srpske strane. Do konačnog razvoja situacije 1995. godine, Hrvatska vojska pokretala nekoliko uspešnih ofanziva, uz male, ali značajne rezultate, često praćene ratnim zločinima nad Srbima. Najuspešnije su bile Napad na Miljevački plato, Operacija Maslenica i Operacija Medački džep. Dana 1. maja 1995. godine, hrvatske vojne, paravojne i policijske snage pod rukovodstvom Franje Tuđmana na teritoriji Zapadne Slavonije koja je bila u sastavu tadašnje Republike Srpske Krajine sa namerom etničkog čišćenja prostora zapadne Slavonije. U vreme napada, područje Zapadne Slavonije bilo je pod zaštitom snaga UN. Za samo 36 sati proterano je oko 15.000 Srba, 283 ih je ubijeno ili nestalo, među kojima 57 žena i 9 dece. Vojska Jugoslavije i Vojska Republike Srpske nisu reagovale niti su se uključivale dok je "Bljesak" trajao. Srpske snage su naredna dva dana bombardovale Zagreb, ali bez bitnih rezultata osim civilnih žrtava. Finalna faza rata bila je dugo pripremana velika vojna Operacija Oluja koja je za četiri dana (od 4. do 8. avgusta) zbrisala Republiku Srpsku Krajinu nakon čega je usledio veliki genocid nad srpskim stanovništvom koje je ostavljalo svoje domove i krenuli putem ka Srbiji. Procenjuje se da je proterano između 250.000 i 300.000 ljudi iz svojih domova. Nakon te vojne operacije, Hrvatska je postala 90% etnički čista država. Svoju brzopoteznu akciju, hrvatske vojne snage su prenele i na Bosnu i Hercegovinu gde se vodio krvavi građanski rat. Hrvatska je u punom zaletu promenila tok rata i u Bosanskoj Krajini gde su srpske snage u odnosu na muslimanske bile dominantne. U septembru 1995. godine, hrvatske snage su ugrozile i Banjaluku u operaciji Una gde su ipak pretrpele veliki poraz. Međutim, srpske snage su se uspešno odbranile od hrvatskog naleta tokom Oluje, tako da su hrvatske snage krenule nazad u povlačenje. Rat je formalno završen 12. novembra 1995. godine Erdutskim sporazumom kojim je predviđeno pokretanje procesa mirne reintegracije Istočne Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema u ustavno-pravni poredak Republike Hrvatske.

Savremeni odnosi[uredi | uredi izvor]

Hrvatska 2009. postaje član Nato pakta a 2013. Evropske unije

Međunarodni sud pravde u Hagu je 3. februara 2015. godine odbio tužbu Hrvatske i kontratužbu Srbije za navodni genocid, čime je rešen spor dve države u ovom sudu, pokrenut 1999. godine.

Hrvatska je glasala za prijem Kosova u UNESKO prilikom glasanja 2015.

Hrvatska jednostranim pravnim aktima prisvaja imovinu jugoslovenskih preduzeća iz Srbije.[7]

Tokom 2022. pokrenut je proces pred sudom Republike Srbije protiv hrvatskih pilota koji su bombardovali izbegličku kolonu na Petrovačkoj cesti, kod Bosanskog Petrovca, prilikom čega je ubijeno 13 osoba, od čega 6 dece a 24 ljudi je ranjeno.[8]

Novembra 2023. prvi sekretar ambasade Hrvatske, Hrvoje Šnajder, proglašen jer personom non grata od strane Srbije, zbog navodnih obaveštajnih aktivnosti i vrbovanja građana za rad hrvatske obaveštajne službe.[9]

Otvorena pitanja[uredi | uredi izvor]

Posle ratova na teritoriji bivše SFRJ ostala su otvorena pitanja:

  • pitanje povratka izbeglih lica
  • pitanje nestalih tokom rata u Hrvatskoj
  • povratak imovine
  • pitanje razgraničenja

Hrvatska je 2008. priznala jednostrano proglašenje nezavisnosti Kosova.

Međunarodne organizacije[uredi | uredi izvor]

Obe zemlje su članice:

Hrvatska je član Evropske unije a Srbija je kandidat u procesu pristupanja EU.

Ranije organizacije: Pakt za stabilnost jugoistočne Evrope.

Politički odnosi[uredi | uredi izvor]

U Subotici je 20. juna 2016. godine realizovan susret predsednika Vlade Republike Srbije Aleksandra Vučića i predsednice Republike Hrvatske Kolinde Grabar Kitarović. Predsednik Vlade Republike Hrvatske Zoran Milanović posetio je Republiku Srbiju 16. januara 2013. godine.

Ministar spoljnih poslova Republike Srbije Ivan Mrkić boravio je u radnoj poseti Republici Hrvatskoj 4. marta 2013. godine.

Prvi potpredsednik Vlade i tadašnji ministar odbrane Republike Srbije Aleksandar Vučić posetio je Republiku Hrvatsku 29. aprila 2013. godine.

Prvi potpredsednik Vlade i ministar spoljnih i evropskih poslova Republike Hrvatske Vesna Pusić boravila je u radnoj poseti Republici Srbiji 21. juna 2013. godine.

Predsednik Republike Srbije Tomislav Nikolić, predsednik Vlade Republike Srbije Ivica Dačić i ministar spoljnih poslova Republike Srbije Ivan Mrkić prisustvovali su ceremoniji proslave ulaska Republike Hrvatske u Evropsku uniju u Zagrebu, 30. juna i 1. jula 2013. godine.

Predsednik Republike Hrvatske Ivo Josipović boravio je u zvaničnoj poseti Republici Srbiji 16. i 17. oktobra 2013. godine.

Prvi potpredsednik Vlade i ministar spoljnih i evropskih poslova Republike Hrvatske Vesna Pusić posetila je Republiku Srbiju 24. februara 2014.

Predsednik Vlade Republike Srbije Aleksandar Vučić prisustvovao je na ceremoniji inauguracije nove predsednice Republike Hrvatske Kolinde Grabar Kitarović 15. februara 2015. godine. Tom prilikom, predsednik Vlade Republike Srbije Aleksandar Vučić je imao odvojene susrete sa predsednicom Republike Kolindom Grabar Kitarović, prvim potpredsednikom Vlade i ministrom spoljnih i evropskih poslova Republike Hrvatske Vesnom Pusić, predsednikom Vlade Republike Hrvatske Zoranom Milanovićem, kao i predstavnicima Srba iz Republike Hrvatske.[10]

Februara 2024. ministar spoljnih poslova Hrvatske Goran Grlić-Radman je komentarisao politiku i političko opredeljenje Srbije. Ministarstvo spoljnih poslova Srbije uputilo je protestnu notu Ambasadi Hrvatske u Beogradu povodom neprihvatljive izjave ministra spoljnih poslova.[11][12]

Ekonomski odnosi[uredi | uredi izvor]

Supermarket IDEA u Srbiji je deo lanca ruskih supermarketa Fortenova Grupe sa središtem u Hrvatskoj

U 2020. godini ukupna spoljnotrgovinska razmena iznosila je 1,22 milijarde USD, od čega je izvoz Srbije u R. Hrvatsku iznosio 655,5 mil. dolara a uvoz 565,5 miliona.

U 2019. godini, ukupna spoljnotrgovinska razmena iznosila je 1,21 milijardu dolara, od čega je izvoz Srbije iznosio 636 miliona USD, a uvoz iz R. Hrvatske 581 milion.

U 2018. godini, ukupna spoljnotrgovinska razmena iznosila je 1,26 milijardu USD, od čega je izvoz Srbije iznosio 674 mil. dolara, a uvoz iz Republike Hrvatske 589 miliona.[13][14] Nov Sporazum o ekonomskoj saradnji koji je potpisan 2009. godine, stupio je na snagu 1. jula 2013. godine.[10]

Nekoliko srpskih preduzetnika je pokušavalo da kupi preduzeća u Hrvatskoj, što je nailazilo na protivljenje tamošnje javnosti.[15][16]

Diplomatski predstavnici[uredi | uredi izvor]

U Beogradu[uredi | uredi izvor]

U Zagrebu[uredi | uredi izvor]

Poređenje[uredi | uredi izvor]

Hrvatska Hrvatska Srbija Srbija
Stanovništvo 3.871.833 9.024.734
Površina 56.594 km2 88.499 km2
Gustina naseljenosti 68.4/ km2 101.9/ km2
Glavni grad Zagreb — 792.875 (1.107 115 šire područje) Beograd — 1.182.000 (1.621.396 šire područje)
Oblik vladavine Parlamentarna republika Parlamentarna republika
Zvanični jezik Hrvatski Srpski
Veroispovest 87,8% Katolicizam, 4,5% Pravoslavlje, 1,3% Islam,
0,4% Protestantizam, 6% ostali 		84,1% Pravoslavlje, 6,24% Katolicizam, 4,82% Islam,
1,44% Protestantizam, 3,4% ateisti
Etnička struktura 89,6% Hrvati, 4,5% Srbi, 5,9% ostali 82,86% Srbi, 3,91% Mađari, 1,82% Bošnjaci,
1,44% Romi, 1,08% Jugosloveni, 0,89% Slovaci, 9,79% ostali
BDP (ukupni) 164.67 mlrd. $ po glavi stanovnika 164.8 mlrd. $ po glavi stanovnika

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Republika Kosovo (alb. Republika e Kosovës) jednostrano je proglašena država na teritoriji Republike Srbije, protivno Ustavu Srbije i Rezoluciji 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija. Prema Rezoluciji 1244, cela teritorija Kosova i Metohije, pravno gledano, nalazi se u sastavu Srbije dok ne bude postignuto konačno rešenje. Srbija ne priznaje jednostrano otcepljenje, po međunarodnom pravu, njene teritorije, preciznije autonomne pokrajine pod privremenom upravom Ujedinjenih nacija (UNMIK). Vlada sa sedištem u Prištini ima defakto vlast nad većinom teritorije, dok pojedine strukture Srbije funkcionišu na severu i u srpskim enklavama.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Otvorena pitanja između Hrvatske i Srbije”. balkans.aljazeera.net (na jeziku: bošnjački). Pristupljeno 2023-10-23. 
  2. ^ Degordian (http://www.degordian.com). „HRVATSKA NA PUTU SRBIJE U EVROPSKU UNIJU”. Institut za političke studije. Pristupljeno 2023-10-23. 
  3. ^ Popov, Aleksandra (2016). Dve decenije diplomatskih odnosa Srbije i Hrvatske : stanje odnosa i otvorena pitanja. Novi Sad: Centar za regionalizam. ISBN 978-86-86145-31-4. 
  4. ^ Kratka povjesnica Srba od postanja Srpstva do danas 3
  5. ^ Petranović 1992
  6. ^ Goldstein, Ivo (1999). Croatia: A History. McGill-Queen's Press. ISBN 978-1-85065-525-1. 
  7. ^ Petrović, Aleksandra. „Hrvatska prisvaja „jugoimovinu””. Politika Online. Pristupljeno 2021-07-12. 
  8. ^ Čarnić, Dorotea. „Hrvatski piloti optuženi za zločine na Petrovačkoj cesti”. Politika Online. Pristupljeno 2024-01-17. 
  9. ^ „"NOVOSTI" SAZNAJU: Hrvatski diplomata Šnajder proteran zbog špijunaže”. NOVOSTI (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-11-20. 
  10. ^ a b „Bilateralni odnosi sa Hrvatskom”. Arhivirano iz originala 16. 07. 2015. g. Pristupljeno 11. 07. 2015. 
  11. ^ „RTS :: Politika :: Ministarstvo spoljnih poslova uputilo protestnu notu Ambasadi Hrvatske”. rts.rs. Pristupljeno 2024-02-25. 
  12. ^ d.o.o, cubes. „Vučić na Instagramu optužio hrvatskog ministra za 'brutalno mešanje u unutrašnje stvari Srbije' - Nedeljnik”. https://www.nedeljnik.rs/ (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-02-25.  Spoljašnja veza u |website= (pomoć)
  13. ^ „Serbia Exports to Croatia”. TRADING ECONOMICS. Pristupljeno 31. 12. 2021. 
  14. ^ „Serbia Imports from Croatia”. TRADING ECONOMICS. Pristupljeno 31. 12. 2021. 
  15. ^ Redakcija (2020-09-09). „Matijević želi da kupi firmu u Hrvatskoj, pobunili se tamošnji biznismeni, traže da se prodaja hitno zaustavi”. Luftika (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-07-01. 
  16. ^ M.A. „SVI HRVATSKO-SRPSKI EKONOMSKI RATOVI Kolindin "čoko skandal" bio je samo uvod u brojne privredne "nesporazume", a jedan je nemoguće OBJASNITI”. Blic.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-07-01. 
  17. ^ „INTERVJU Ambasador Hrvatske u Srbiji Hidajet Biščević: Nekadašnji komunizam zamenjen je nekom vrstom banditizma - Politika - Dnevni list Danas” (na jeziku: srpski). 2023-04-10. Pristupljeno 2024-03-02. 
  18. ^ „Gordan Bakota novi ambasador Hrvatske u Beogradu”. Politika Online. Pristupljeno 2024-03-02. 
  19. ^ Televízió, Vajdasági Műsorszolgáltató Intézmény Vajdasági Rádió és. „Gordan Markotić novi ambasador Hrvatske u Srbiji”. Vajdasági Rádió és Televízió (na jeziku: mađarski). Pristupljeno 2024-03-02. 
  20. ^ „Jelena Milić ambasador Srbije u Hrvatskoj”. Politika Online. Pristupljeno 2022-03-16. 
  21. ^ „NADA: Postavljanje Jelene Milić za ambasadora je skandal”. Politika Online. Pristupljeno 2022-03-16. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Односи_Србије_и_Хрватске&oldid=27756191”