Slovačka

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
„Slovačka Republika” preusmerava ovde. Za drugu upotrebu pogledajte stranicu Slovačka Republika (1939—1945).
Slovačka Republika
Slovenská republika  (slovački)
Himna: Муње изнад Татри
(slč. Nad Tatrou sa blýska)
Položaj Slovačke
Glavni grad Bratislava
Službeni jezikslovački
Vladavina
Oblik državeUnitarna parlamentarna republika
 — PredsednikZuzana Čaputova
 — PremijerRobert Fico
 — Predsednik Narodne skupštinePeter Pelegrini
Istorija
Nezavisnost‍
 — od Austrougarske28. oktobar 1918.
 — od Čehoslovačke1. januar 1993.1
Geografija
Površina‍
 — ukupno49.035 km2 (127)
 — voda (%)zanemarljivo
Stanovništvo‍
 — 2022.[1]Rast 5.460.185 (117)
 — gustina111 st./km2 (88)
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023
 — ukupnoRast 229,58 mlrd. $ [2] (70)
 — po stanovnikuRast 42.228 $ [2] (47)
BDP / nominalni≈ 2023
 — ukupnoRast 133,04 mlrd. $ [2] (62)
 — po stanovnikuRast 24.471 $ [2] (43)
IHR (2021)Rast 0,848 [3] (45) — veoma visok
ValutaEvro2 €
 — kod valuteEUR
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +1, +2 (CET, CEST)
Internet domen‍.sk3‍
Pozivni broj+4214
1 Čehoslovačka se raspala na Češku i Slovačku
2 Pre 2009. Slovačka kruna
3 Kao članica EU-a koristi i domen .eu
4 Od 1997. deli kod 42 sa Češkom Republikom
Ovaj članak je deo serije o istoriji Slovačke
Istorija Slovačke
Slovakia
Praistorija
Rani srednji vek
Pozni srednji vek
Osmansko carstvo
Habzburška monarhija
Čehoslovačka
Moderna Slovačka

Slovačka (slč. Slovensko), ili zvanično Slovačka Republika (slč. Slovenská republika), kontinentalna je država u centralnoj Evropi, koja se u geopolitičkom okviru svrstava u zemlje istočne Evrope.[4] Graniči se sa Austrijom i Češkom na zapadu, sa Poljskom na severu, Ukrajinom na istoku i Mađarskom na jugu. Glavni i najveći grad je Bratislava, a slede je Košice. Od 2004. godine punopravna je članica Evropske unije. Službeni jezik je slovački koji pripada slovenskoj jezičkoj grupi.

Slovenska plemena su se doselila na teritoriju današnje Slovačke tokom 5. i 6. veka. Tokom istorije teritorija današnje Slovačke je bila u sastavu mnogih država, od Samovog carstva iz 7. veka koje je predstavljalo prvu organizovanu slovensku državnu zajednicu pa sve do Čehoslovačke u 20. veku. Kao nezavisna i marionetska državna tvorevina Slovačka je egzistirala od 1939. do 1944. godine pod patronatom nacističke Nemačke.

Slovačka je visokorazvijena privreda sa izrazito visokom stopom rasta.[5] Od 1. januara 2009. Slovačka je članica Evrozone i koristi „evro“ kao svoju valutu. Slovačka je članica i NATO pakta.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Slovačke

Pre 5. veka[uredi | uredi izvor]

Od 450. godine p. n. e., teritoriju današnje Slovačke naseljavali su Kelti, koji su sagradili moćna utvrđenja u Bratislavi i Liptovu. Srebrni novčić s likom Bijateka je prvi pisani trag u Slovačkoj. Od 6. godine, uz razvoj Rimskog carstva na obalama Dunava stvara se lanac predstraža, a u Devinskom zamku je podignuta prva hrišćanska crkva severno od Dunava. Varvarska Kraljevina Vanijus, koju je osnovalo germansko pleme Kvadi, se nalazila na zapadnim i središnjim teritorijama današnje Slovačke od 20. do 50. godine.

Slovenske države[uredi | uredi izvor]

Spiški zamak - stara slovenska tvrđava

Sloveni teritoriju Slovačke naseljavaju u 5. veku. Zapadna Slovačka je bila središte Samovog Carstva u 7. veku. Slovačka država po imenom Kneževina Nitra nastaje u 8. veku, a njen vladar Pribina (825—830, oko 840—861) je 828. godine u Nitri podigao prvu hrišćansku crkvu među Zapadnim i Istočnim Slovenima. Zajedno sa susednom kneževinom Moravskom, stvara Velikomoravsku Kneževinu 833. godine. Najveći razvoj Kneževina dostiže dolaskom svetih Ćirila i Metodija 868. g, tokom vladavine kneza Rastislava (846—870) i teritorijalnom ekspanzijom pod kraljem Svatopulokom (871—894).

Kraljevina Ugarska[uredi | uredi izvor]

Trg Svete trojice se nalazi na listi svetske baštine, Banska Štjavnjica.

Tokom 925. godine novoformirana Ugarska država je zavladala današnjom jugozapadnom Slovačkom. Krajem 10. veka, ova teritorija postaje deo rastuće Ugarske kneževine (od 1000. godine Kraljevina Ugarska). Veći deo Slovačke postaje deo Kraljevine Ugarske oko 1100. god, a severoistočni delovi oko 1400. godine. Slovačke naseobine pružale su se od severnih i jugoistočnih delova današnje Mađarske, dok su Mađari počeli da naseljavaju južni deo Slovačke. Etnička struktura je postala još raznovrsnija dolaskom Karpatskih Nemaca (od 13. veka), Vlaha (od 14. veka) i Jevreja.

Veći deo stanovništva strada invazijom Mongola 1241. i povremenim nestašicama hrane. Međutim, srednjovekovna Slovačka se odlikovala novoosnovanim gradovima, stenovitim tvrđavama i razvojem umetnosti. 1467. godine Matija Hunjadi osniva prvi univerzitet u Bratislavi, koji nije dugo radio.

Habzburška monarhija[uredi | uredi izvor]

Nakon ekspanzije Osmanskog carstva prema Ugarskoj, ona gubi nezavisnost, a njenu teritoriju dele Osmansko carstvo i Habzburška monarhija. Nakon osmanskog zauzimanja Budima početkom 16. veka, središte Kraljevine Ugarske pomereno je prema Slovačkoj i Bratislava postaje prestonica habzburške Ugarske 1536. godine. Veliki broj Mađara preselio se u Slovačku da bi izbegli svirepost osmanske vlasti. Na taj način proporcija Slovaka u habzburškoj Ugarskoj je postala manja. Osmanski ratovi i učestale bune protiv Habzburške Monarhije su nanele ogromnu štetu, naročito u ruralnim sredinama. Posle povlačenja Turaka iz Panonske nizije u 18. veku, slovački uticaj se smanjio u habzburškoj Ugarskoj, a prestonica je ponovo postala Budimpešta 1848. godine.

Sa težnjama ka otcepljenju od ugarskog dela Austrougarske monarhije, Slovaci su podržavali Habzburške vladare protiv Mađara u njihovim sukobima. Zbog ovoga, tokom perioda pod Austrougarskom (1867—1918), Slovaci su bili pod relativnom kulturnom represijom u formi mađarizacije koju je sprovodila ugarska vlast.

20. vek[uredi | uredi izvor]

Godine 1918. teritorija Slovačke postaje deo Čehoslovačke, što je potvrđeno mirovnim ugovorima u Sen Žermenu i Trijanonu. Tokom perioda koji je usledio nakon raspada Austrougarske, Slovačku je napala Mađarska Sovjetska Republika i na jednoj trećini Slovačke, na kratko vreme stvara se Slovačka Sovjetska Republika.

Čehoslovačka je neprestano bila pod pritiskom vlada Nemačke i Mađarske, sve do 1939. godine i potpisivanja Minhenskog sporazuma.

Pod pritiskom nacističke Nemačke, Slovačka je proglasila nezavisnost 14. marta 1939. Na čelu države su bili Jozef Tiso i Vojteh Tuka. Prva Slovačka Republika je postala nemački saveznik. 1944. godine antinacistički pokret otpora organizuje žestoku pobunu, poznatu kao Slovački nacionalni ustanak.

Posle Drugog svetskog rata, Čehoslovačka se ponovo formira i kao takva potpada pod sovjetski uticaj i njen Varšavski pakt. 1969. postaje federacija Češke Socijalističke Republike i Slovačke Socijalističke Republike.

Padom komunističkog režima u Čehoslovačkoj 1989. godine nakon mirne Plišane revolucije, usledilo je ponovno razdvajanje države na Češku Republiku i Republiku Slovačku koja je postala član Evropske unije maja 2004. godine.

Državni simboli[uredi | uredi izvor]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Poznati Slovaci (Anton Bernolak, Ljudovit Štur, Anijan Jedljik, Jozef Pecval, Pavol Orsag Hviezdoslav, Milan Rastislav Štefanik, Gustav Husak, Aleksander Dubček)
Glavni članak: Demografija Slovačke

Slovačka ima, po najnovijem popisu 2001, 5.379.455 stanovnika od kojih su Slovaci 4.614.854 ili 85,8%, drugi po brojnosti su Mađari sa 520.528 pripadnika ili 9,7%, slede Romi sa 89.920 pripadnika i 1,7%, Česi 44.620 (0,8%), Rusini 24.201 (0,4%), Ukrajinci 10.814 (0,2%), Nemci 5.405, Poljaci 2.602, Moravci 2.348, Rusi 1.590, Bugari 1.179, Hrvati 890, Srbi 434, Jevreji 218, ostali narodi 5.350 i nepoznate nacionalnosti 54.502.

Urbanog stanovništva je oko 60%.


Etnička pripadnost u Slovačkoj prema popisu iz 2021. godine


Etnički sastav[uredi | uredi izvor]

Etnički sastav Slovačke prema popisu iz 2021.[6]
Nacionalnost Broj %
Slovaci 4.567.547 83,82
Mađari 442.065 7,74
Romi 67.179 1,23
Česi, Moravci, Šlezi 28.996 0,53
Rusini 23.746 0,44
Ukrajinci 9.451 0,17
Poljaci 3.771 0,07
Nemci 3.318 0,06
Ostali 27.639 0,51
Bez odgovora 295.558 5,1
UKUPNO 5.449.270 100,00

Jezički sastav[uredi | uredi izvor]

Jezički sastav u Slovačkoj po popisu iz 2021. godine

Slovački je službeni jezik. Mađarski se koristi na jugu, romski i rusinski na severoistoku. Od stranih jezika najbolje je poznavanje češkog, engleskog, nemačkog i ruskog.

Verski sastav[uredi | uredi izvor]

Slovačka je prilično verska država, posebno u odnosu na susednu Češku. Slovački Ustav garantuje slobodu veroispovesti.

Prema popisu iz 2021. godine, 69,72% (3.799.331) stanovništva je religiozno. Od tog broja 3.038.511 su rimokatolici, 286.907 su evangelisti, 218.235 su grkokatolici, 85.271 su kalvinisti, 50.677 su pravoslavci i 119.730 su ostali. Prema istom popisu, 1.296.142 stanovnika je bilo nereligiozno, dok se 353.797 nije izjasnilo.[6]

Verski sastav Slovačke prema popisu iz 2021.

Najveći gradovi[uredi | uredi izvor]

 
Najveći gradovi u Slovačkoj
Izvor: Zavod za statistiku Slovačke Republike (2020)
№ Grad Kraj Populacija № Grad Kraj Populacija
Bratislava
Bratislava
Košice
Košice 		1. Bratislava Bratislavski kraj 475.503 11. Prjevidza Trenčinski kraj 45.017 Prešov
Prešov
Žilina
Žilina
2. Košice Košički kraj 229.040 12. Zvoljen Banskobistrički kraj 40.637
3. Prešov Prešovski kraj 84.824 13. Povaška Bistrica Trenčinski kraj 38.641
4. Žilina Žilinski kraj 82.656 14. Nove Zamki Njitranski kraj 37.791
5. Njitra Njitranski kraj 78.489 15. Mihalovce Košički kraj 36.704
6. Banska Bistrica Banskobistrički kraj 76.018 16. Spiška Nova Ves Košički kraj 35.431
7. Trnava Trnavski kraj 63.803 17. Humenje Prešovski kraj 31.359
8. Trenčin Trenčinski kraj 54.740 18. Ljevice Njitranski kraj 31.974
9. Martin Žilinski kraj 52.520
10. Poprad Prešovski kraj 49.855 20. Bardjejov Prešovski kraj 30.840

Politika[uredi | uredi izvor]

Palata Grasalkovič - sedište predsednika

Na čelu Slovačke se nalazi predsednik, koji se bira direktnim glasanjem na mandat u trajanju od 5 godina. (Poslednji izbori su održani u martu 2019. godine.)

Najveća izvršna vlast leži u rukama premijera (predsednika Vlade), koji je obično vođa najbrojnije stranke ili koalicije u Skupštini. Premijera postavlja predsednik, koji potom, na premijerov predlog, imenuje ostale članove Vlade.

Najviše Slovačko zakonodavno telo je jednodomna Skupština (Národná rada Slovenskej republiky), koja ima 150 mesta. Poslanici se biraju na četvorogodišnji mandat, po proporcionalnom sistemu.

Ustav Slovačke Republike ratifikovan je 1. septembra 1992. godine, a stupio je na snagu 1. januara 1993. godine. Izmenjen je u septembru 1998. kako bi se omogućio direktan izbor predsednika i ponovo u februaru 2001. zbog uslova za prijem u EU. Građanskopravni sistem je zasnovan na austrougarskim zakonicima. Zakonski kodeks je izmenjen da bi bio u skladu sa obavezama Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS) i da bi se uklonila marksističko-lenjinistička pravna teorija. Slovačka prihvata obaveznu nadležnost Međunarodnog suda pravde sa rezervom.

Najvišu sudsku vlast u Slovačkoj ima Ustavni sud (Ústavný súd). Čini ga 13 članova, koje imenuje predsednik od ljudi koje je predložila Skupština.

Slovačka, odnosno njena vojska, je pristupila NATO paktu 29. mart 2004. a 1. maja iste godine, sa još deset zemalja bivšeg istočnog bloka, ušla je u Evropsku uniju.

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Administrativna podela Slovačke

Slovačka je podeljena na 8 Viših Zemaljskih Celina (slč. vyššie územné celky, skraćeno VÚC) odnosno 8 Samoupravnih Krajeva (slč. samosprávny kraj):

  1. Bratislavski kraj (slč. Bratislavský kraj) (glavni grad: Bratislava)
  2. Trnavski kraj (slč. Trnavský kraj) (glavni grad: Trnava)
  3. Trenčinski kraj (slč. Trenčiansky kraj) (glavni grad: Trenčin)
  4. Njitranski kraj (slč. Nitriansky kraj) (glavni grad: Njitra)
  5. Žilinski kraj (slč. Žilinský kraj) (glavni grad: Žilina)
  6. Banskobistrički kraj (slč. Banskobystrický kraj) (glavni grad: Banska Bistrica)
  7. Prešovski kraj (slč. Prešovský kraj) (glavni grad: Prešov)
  8. Košički kraj (slč. Košický kraj) (glavni grad: Košice)

Svaki od ovih krajeva podeljen je na više okruga (slč. okresy), kojih danas ima 79.

Reljefna karta Slovačke

Geografija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Geografija Slovačke

Slovačka se nalazi između 47° i 50° severne širine i 16° i 23° istočne geografske dužine. Slovački pejzaž je poznat prvenstveno po svojoj planinskoj prirodi, sa Karpatskim planinama koje se protežu kroz veći deo severne polovine zemlje. Među ovim planinskim lancima su visoki vrhovi oblasti Fatra-Tatra (uključujući planine Tatre, Veliku Fatru i Malu Fatru), slovačke rudne planine, slovačke centralne planine ili Beskide . Najveća nizija je plodna Dunavska nizija na jugozapadu, a zatim Istočnoslovačka nizija na jugoistoku.[7] Šume pokrivaju 41% površine slovačke zemlje.[8]

Države sa kojima se Slovačka graniči su: Poljska, Ukrajina, Mađarska, Austrija i Češka. Površina države iznosi 49.035 km².

Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]

Slovačka je pretežno planinska zemlja, sa Karpatskim planinama koje se prostiru preko severnih i središnjih delova zemlje. Nizije su u Slovačkoj uglavnom koncentrisane u južnim i jugozapadnim delovima zemlje, tačnije u dolini Dunava. Među planinama se posebno ističu Tatre, koje su poznati skijaški centar, ali njihova jezera i kamenite udoline privlače posetioce tokom cele godine. Nad njima dominira i najviši vrh Slovačke Gerlahovski Štit (Gerlachovský štít) sa svojih 2.654 m nadmorske visine. Pored Dunava veće doline prave Vah (Váh) i Hron (Hron).

Vode[uredi | uredi izvor]

Većina reka izvire u slovačkim planinama. Neki prolaze samo kroz Slovačku, dok drugi čine prirodnu granicu sa okolnim zemljama (više od 620 km [390 mi] ). Na primer, Dunajec ( 17 km [11 mi] ) na severu, Dunav ( 172 km [107 mi] ) na jug ili na Moravu ( 119 km [74 mi] ) na Zapad. Ukupna dužina reka na teritoriji Slovačke je 49.774 km (30.928 mi).

Najduža reka u Slovačkoj je Vah ( 403 km [250 mi]), najkraća je Čierna voda. Druge važne i velike reke su Mijava, Nitra (197 km [122 mi]), Orava, Hron ( 298 km [185 mi] ), Hornad ( 193 km [120 mi] ), Slana ( 110 km [68 mi] ), Ipelj (232 km [144 mi], čineći granicu sa Mađarskom), Bodrog, Laborec, Latoricu i Ondavu.

Najveći protok u slovačkim rekama je tokom proleća, kada se sneg topi sa planina. Jedini izuzetak je Dunav, čiji je protok najveći tokom leta kada se sneg topi u Alpima. Dunav je najveća reka koja protiče kroz Slovačku.[9] Dunavu pritiču Vah, Nitra, Morava i druge reke.

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Slovačka je potpisala Konvenciju iz Rija o biološkoj raznolikosti 19. maja 1993. godine, a postala je potpisnica konvencije 25. avgusta 1994.[10] Kasnije je izradila Nacionalnu strategiju i akcioni plan za biodiverzitet, koji je konvencijom primljen 2. novembra 1998.[11]

Geografski položaj Slovačke određuje bogatstvo raznovrsnosti faune i flore. Na njenoj teritoriji opisano je više od 11.000 biljnih vrsta, skoro 29.000 životinjskih vrsta i preko 1.000 vrsta protozoa. Endemski biodiverzitet je takođe čest. [12]

Slovačka se nalazi u biomu umerenih širokolisnih i mešovitih šuma i kopnenih ekoregiona panonskih mešovitih šuma i karpatskih planinskih četinarskih šuma.[13] Sa promenom nadmorske visine, vegetaciona udruženja i životinjske zajednice formiraju visinske nivoe (hrast, bukva, smrča, šikarski bor, alpske livade). Šume pokrivaju 44% teritorije Slovačke.[14] Zemlja je imala srednju ocenu indeksa integriteta šumskog pejzaža 2019. od 4,34/10, što je svrstava na 129. mesto u svetu od 172 zemlje.[15] Što se tiče sastava šuma, 60% su listopadne, a 40% četinarske. Pojava životinjskih vrsta je snažno povezana sa odgovarajućim tipovima biljnih asocijacija i biotopa.[16]

U Slovačkoj je zabeleženo preko 4.000 vrsta gljiva.[17][18] Od toga, skoro 1.500 su vrste koje formiraju lišajeve.[19] Neke od ovih gljiva su nesumnjivo endemične, ali se ne zna dovoljno koliko ih ima. Od vrsta koje stvaraju lišajeve, oko 40% je na neki način klasifikovano kao ugroženo. Oko 7% je izumrlo, 9% ugroženo, 17% ranjivo, a 7% retko. Status očuvanja gljiva koje ne formiraju lišajeve u Slovačkoj nije dobro dokumentovan, ali postoji crvena lista za njene veće gljive.[20]

Klima[uredi | uredi izvor]

Slovačka klima je između umerene i kontinentalne klimatske zone sa relativno toplim letima i hladnim, oblačnim i vlažnim zimama . Temperaturni ekstremi su između −41—403 °C (−42—757 °F) iako temperature ispod −30 °C (−22 °F) su retke. Vreme se razlikuje od planinskog severa do ravnica na jugu.

Najtopliji region su Bratislava i južna Slovačka gde temperature mogu dostići 30 °C (86 °F) leti, povremeno do 39 °C (102 °F) u Hurbanovu. Tokom noći temperature padaju do 20 °C (68 °F). Dnevne temperature zimi u proseku su u rasponu od −5 °C (23 °F) do 10 °C (50 °F) . Tokom noći može biti smrzavanje, ali obično ne ispod −10 °C (14 °F).

U Slovačkoj postoje četiri godišnja doba, svako godišnje doba (proleće, leto, jesen i zima) traje tri meseca. Suv kontinentalni vazduh donosi letnje vrućine i zimske mrazeve. Nasuprot tome, okeanski vazduh donosi padavine i smanjuje letnje temperature. U nizinama i kotlinama često ima magle, naročito zimi.

Proleće počinje 21. marta i karakteriše ga hladnije vreme sa prosečnom dnevnom temperaturom od 9 °C (48 °F) u prvim nedeljama i oko 14 °C (57 °F) u maju i 17 °C (63 °F) u junu. U Slovačkoj su vreme i klima u proleće veoma nestabilni.

Leto počinje 22. juna i obično ga karakteriše toplo vreme sa dnevnim temperaturama preko 30 °C (86 °F). Jul je najtopliji mesec sa temperaturama od oko 37 do 40 stepeni, posebno u regionima južne Slovačke - u urbanim oblastima Komarno, Hurbanovo ili Šturovo. Moguća je pojava pljuskova ili grmljavine zbog letnjeg monsuna zvanog Medardova kvapka. Leto u severnoj Slovačkoj je obično blago sa temperaturama oko 25 °C (77 °F) (manje u planinama).

Jesen u Slovačkoj počinje 23. septembra i uglavnom je karakteriše vlažno vreme i vetar, iako prve nedelje mogu biti veoma tople i sunčane. Prosečna temperatura u septembru je oko 14 °C (57 °F), u novembru do 3 °C (37 °F). Krajem septembra i početkom oktobra je suvo i sunčano doba godine (tzv. Indijsko leto).

Zima počinje 21. decembra sa temperaturom od -5 do -10 stepeni. U decembru i januaru obično pada sneg, ovo su najhladniji meseci u godini. Na nižim nadmorskim visinama sneg se ne zadržava cele zime, prelazi u otopljenje i mraz. Zime su hladnije na planinama, gde sneg obično traje do marta ili aprila, a noćne temperature padaju do −20 °C (−4 °F) i hladnije.[21]

Nacionalni parkovi[uredi | uredi izvor]

U Slovačkoj postoji devet nacionalnih parkova:

Ime Osnovan Veličina (km²) Slika
Nacionalni park Velika Fatra 2002. 403.71
Nacionalni park Mala Fatra 1988. 226.3
Nacionalni park Niske Tatre 1978. 728
Nacionalni park Muranska planina 1998. 203.18
Nacionalni park Pjenini 1967. 37.5
Nacionalni park Polonini 1997. 298.05
Nacionalni park Slovački kras 2002. 346.11
Nacionalni park Slovački raj 1988. 197.63
Nacionalni park Tatre 1949. 738

Privreda[uredi | uredi izvor]

Iako se BDP Slovačke uglavnom bazirana na tercijarnom (uslužnom) sektoru, industrijski sektor takođe igra važnu ulogu u njenoj ekonomiji. Glavni industrijski sektori su proizvodnja automobila i elektrotehnika . Od 2007. Slovačka je najveći svetski proizvođač automobila po glavi stanovnika, [22] sa ukupno 1.090.000 proizvedenih automobila u zemlji samo u 2018. godini. [23] 275.000 ljudi je direktno i indirektno zaposleno u automobilskoj industriji. [24] Trenutno postoje četiri fabrike za sklapanje automobila i peta u izgradnji: Folksvagen u Bratislavi, PSA Pežit Citroen u Trnavi, fabrika Kia Motors u Žilini i Jaguar Land Rover u Nitri. Volvo će proizvoditi električne automobile u novoj fabrici u Slovačkoj, izgradnja bi trebalo da počne 2023. godine, a serijska proizvodnja počinje 2026. godine.[25] Hjundai Mobis u Žilini je najveći dobavljač za automobilsku industriju u Slovačkoj.[26]

Od kompanija iz oblasti elektrotehnike, Fokcon ima fabriku u Nitri za proizvodnju LCD televizora, Samsung u Galanta za proizvodnju kompjuterskih monitora i televizora. Slovnaft sa sedištem u Bratislavi sa 4.000 zaposlenih je rafinerija nafte sa kapacitetom prerade od 5,5 do 6 miliona tona sirove nafte godišnje. Proizvođač čelika US Steel u Košicama je najveći poslodavac na istoku Slovačke sa 12.000 zaposlenih.

ESET je kompanija za IT bezbednost iz Bratislave sa više od 1.000[27] zaposlenih širom sveta. Njihove filijale posluju u Sjedinjenim Američkim Državama, Irskoj, Ujedinjenom Kraljevstvu, Argentini, Češkoj Republici, Singapuru i Poljskoj.[28] Poslednjih godina u Bratislavi su napredovala uslužna i visokotehnološka preduzeća. Mnoge globalne kompanije, uključujući IBM, Dell, Lenovo, AT&T, SAP AG i Accenture, ovde su izgradile spoljne i servisne centre.[29] Razlozi za priliv multinacionalnih korporacija uključuju blizinu Zapadne Evrope, kvalifikovanu radnu snagu i visoku gustinu univerziteta i istraživačkih objekata.[30] Ostale velike kompanije i poslodavci sa sjedištem u Bratislavi uključuju: Amazon, Slovak Telekom, Orange Slovensko, Slovenská sporiteľňa, Tatra banka, Doprastav, Hewlett-Packard Slovakia, Henkel Slovensko, Slovenský plynárenský priemysel, Microsoft Slovakia, Mondelez Slovakia, Whirlpool Slovakia i Zurich Insurance Group Slovakia.

Geografski položaj Bratislave u srednjoj Evropi doprineo je da Bratislava bude raskršće za međunarodni trgovinski saobraćaj.[31][32] Razni drevni trgovački putevi, poput Ćilibarskog puta i Dunavskog plovnog puta, presecali su teritoriju današnje Bratislave. Danas je Bratislava drumsko, železničko, vodeno i vazdušno čvorište.[33]

Turizam[uredi | uredi izvor]

Slovačka ima prirodne pejzaže, planine, pećine, srednjovekovne zamkove i gradove, narodnu arhitekturu, banje i skijališta koja privlače turiste. Više od 5,4 miliona turista posetilo je Slovačku 2017. godine, Najatraktivnije destinacije su glavni grad Bratislava i Visoke Tatre.[34] Najviše posetilaca dolazi iz Češke (oko 26%), Poljske (15%) i Nemačke (11%).[35]

Slovačka ima mnogo dvoraca, od kojih je većina u ruševinama. Najpoznatiji zamkovi uključuju zamak Bojnice (često se koristi kao mesto snimanja), zamak Spiš (na listi Uneska), Oravski zamak, zamak Bratislava i ruševine Djevinskog zamka. Zamak Čahtice je nekada bio dom najplodnije serijske ubice na svetu, krvave dame Eržebet Batori.

Položaj Slovačke u Evropi i prošlost zemlje (deo Kraljevine Mađarske, Habzburške monarhije i Čehoslovačke ) učinili su mnoge gradove sličnim gradovima u Češkoj (kao što je Prag ), Austriji (kao što je Salcburg) ili Mađarskoj (kao što je Budimpešta). U mnogim gradovima očuvan je istorijski centar sa bar jednim trgom. Veliki istorijski centri nalaze se u Bratislavi, Trenčinu, Košicama, Banskoj Štjavnjici, Ljevoči i Trnavi. Poslednjih godina istorijski centri su restaurirani.

Istorijske crkve se mogu naći u gotovo svakom selu i gradu u Slovačkoj. Većina ih je izgrađena u baroknom stilu, ali ima i mnogo primera romaničke i gotičke arhitekture, na primer Banska Bistrica, Bardejov i Spiška Kapitula . Bazilika Svetog Jakova u Levoči sa najvišim drvorezbarenim oltarom na svetu i crkva Svetog Duha u Žehri sa srednjovekovnim freskama nalaze se na Uneskovoj listi svetske baštine. Konkatedrala Svetog Martina u Bratislavi služila je kao krunidbena crkva za Kraljevinu Mađarsku. Najstariji sakralni objekti u Slovačkoj potiču iz velikomoravskog perioda u devetom veku.

Veoma dragocene građevine su kompletne drvene crkve severne i severoistočne Slovačke. Većinu su gradili od 15. veka pa nadalje katolici, luterani i pripadnici crkava istočnog obreda.

Turizam je jedan od glavnih sektora privrede Slovačke, iako je još uvek nedovoljno razvijen. Zasnovan je na domaćem turizmu, pošto su većina turista slovački državljani i stanovnici koji putuju radi razonode unutar zemlje. Bratislava i Visoke i Niske Tatre su najprometnije turističke stanice. Ostale popularne turističke destinacije su gradovi i mesta Košice, Banska Štiavnica ili Bardejov, kao i brojni nacionalni parkovi, kao što su Nacionalni park Pienini Mala i Velika Fatra, Nacionalni park Polonini ili Nacionalni park Slovački raj, između ostalih.

Pećine otvorene za javnost uglavnom se nalaze u severnoj Slovačkoj. Drini je jedina pećina u zapadnoj Slovačkoj koja je otvorena za javnost. Dobšina ledena pećina, Demanovska ledena pećina, Demanovska pećina slobode, Belianska pećina ili pećina Domica su među najpopularnijim turističkim stanicama. Aragonitna pećina Oktinska, smeštena u centralnoj Slovačkoj, jedna je od samo tri aragonitne pećine na svetu. U Slovačkoj se nalaze hiljade pećina, od kojih je trinaest otvoreno za javnost.

Slovačka je poznata i po brojnim banjama. Pještani je najveći i najprometniji banjski grad u zemlji, koji privlači mnoge posetioce iz zemalja Zaliva, uglavnom Ujedinjenih Arapskih Emirata, Katara, Kuvajta i Bahreina. Bardejov, Trenčinske Tjeplice, Turčjanske Tjeplicee i Rajecke Teplice su drugi veliki banjski gradovi. Neki poznati manji banjski gradovi i sela su Štos, Čiž, Dudince, Kovačova, Njimnica, Smrdaki, Lučki i Višnje Ružbahi, između ostalih.

Tipični suveniri iz Slovačke su lutke obučene u narodne nošnje, keramički predmeti, kristalno staklo, rezbarene drvene figure, črpake (drveni vrčevi), fujare (narodni instrument na Uneskovoj listi) i valaške (ukrašena narodna sekira) i iznad svega napravljeni proizvodi. od kukuruzne ljuske i žice, naročito ljudskih figura. Suveniri se mogu kupiti u radnjama koje vodi državna organizacija ÚĽUV (Ústredie ľudovej umeleckej výroby — Centar za narodnu umetničku proizvodnju). Lanac prodavnica Dielo prodaje dela slovačkih umetnika i zanatlija. Ove prodavnice se uglavnom nalaze u gradovima.

Praznici[uredi | uredi izvor]

  • 1. januar — Dan Slovačke Republike (Deň vzniku Slovenskej republiky) 1993, Nova Godina.
  • 6. januar — Pravoslavni Božić i Tri Kralja.
  • Mart, April - Veliki petak (Veľkonočný piatok ); Veliki ponedeljak (Veľkonočný pondelok).
  • 1. maj — Praznik Rada (Sviatok práce) 1886.
  • 8. maj — Dan Pobede nad fašizmom (Deň víťazstva nad fašizmom) 1945.
  • 5. jul — Dan sv. Ćirila i sv. Metodija (Sviatok svätého Cyrila a Metoda) 863.
  • 29. avgust — Dan Ustanka (Výročie SNP) 1944.
  • 1. septembar — Dan Ustavnosti (Deň Ústavy Slovenskej republiky) 1992.
  • 15. septembar — Dan Device Marije (Sviatok Panny Márie Sedembolestnej, patrónky Slovenska), zaštitnice Slovačke.
  • 1. novembar — Dan Svih Svetih (Sviatok všetkých svätých), Zadušnice.
  • 17. novembar — Dan borbe za slobodu i demokratiju (Deň boja za slobodu a demokraciu) 1939/1989.
  • 24. decembar — Badnje veče (Štedrý deň).
  • 25. decembar — Prvi dan Božića (1. sviatok vianočný).
  • 26. decembar — Drugi dan Božića (2. sviatok vianočný).

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Slovakia Population 2022 (Live)”. World Population Review. Pristupljeno 14. 2. 2024. 
  2. ^ a b v g „World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Slovakia)”. IMF.org. International Monetary Fund. 10. 10. 2023. Pristupljeno 14. 2. 2024. 
  3. ^ „Human Development Report 2021/2022” (PDF) (na jeziku: engleski). United Nations Development Programme. 8. 9. 2022. Pristupljeno 8. 9. 2022. 
  4. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 11. 04. 2014. 
  5. ^ Bank Country Classification, 2007
  6. ^ a b „Population: demographic situation, languages and religions”. European Union. Pristupljeno 14. 2. 2024. 
  7. ^ „Slovakia”. The World Factbook. CIA. 2007. Pristupljeno 26. 4. 2008. 
  8. ^ „Až dve pätiny územia Slovenska pokrývajú lesy”. etrend.sk. Arhivirano iz originala 29. 8. 2017. g. Pristupljeno 29. 8. 2017. 
  9. ^ Nie ste prihlásený. „Vodstvo – Jazerá - rieky - rybníky Slovenska”. Slovakregion.sk. Pristupljeno 10. 9. 2013. 
  10. ^ „List of Parties”. Arhivirano iz originala 24. 1. 2011. g. Pristupljeno 8. 12. 2012. 
  11. ^ „National Biodiversity Strategy of Slovakia” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 21. 7. 2008. g. Pristupljeno 8. 12. 2012. 
  12. ^ „Regionální geografie Slovenska - elektronická učebnice”. geography.upol.cz. Pristupljeno 28. 9. 2019. 
  13. ^ Dinerstein, Eric; et al. (2017). „An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm”. BioScience. 67 (6): 534—545. ISSN 0006-3568. PMC 5451287 Slobodan pristup. PMID 28608869. doi:10.1093/biosci/bix014 Slobodan pristup. 
  14. ^ „Tlačová agentúra Slovenskej republiky - TASR.sk”. www.tasr.sk. Pristupljeno 28. 9. 2019. 
  15. ^ Grantham, H. S.; et al. (2020). „Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity - Supplementary Material”. Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. ISSN 2041-1723. PMC 7723057 Slobodan pristup. PMID 33293507. doi:10.1038/s41467-020-19493-3 Slobodan pristup. 
  16. ^ „Regionální geografie Slovenska - elektronická učebnice”. geography.upol.cz. Pristupljeno 28. 9. 2019. 
  17. ^ „Cybertruffle's Robigalia. Observations of fungi and their associated organisms”. Pristupljeno 8. 12. 2012. 
  18. ^ Pavel Lizoň & Kamila Bacigálová, Huby – Fungi in F. Hindák [ed.
  19. ^ Ivan Pišút, Lichenizované Huby (Lišajníky) – Lichen-forming Fungi (Lichens) in F. Hindák [ed.
  20. ^ Pavel Lizoň, Threatened macrofungi in Slovakia Biologia (Bratislava) 50: 9–12(1995).
  21. ^ „Based on the "Climate" article from”. www.slovensko.com. Arhivirano iz originala 26. 10. 2007. g. Pristupljeno 10. 9. 2013. 
  22. ^ „Slovak Car Industry Production Almost Doubled in 2007”. Industryweek.com. 9. 4. 2008. Arhivirano iz originala 10. 10. 2017. g. Pristupljeno 16. 10. 2010. 
  23. ^ „Na Slovensku sa v roku 2018 vyrobil rekordný počet áut”. 13. 1. 2019. Pristupljeno 1. 5. 2019. 
  24. ^ „Slovensko ostáva svetovým lídrom. Zverejnili, koľko vyrobilo áut”. TA3.com. [mrtva veza]
  25. ^ "." spectator.sme.sk.
  26. ^ „Takto funguje fabrika, v ktorej sa vyrába takmer polovica z každého auta žilinskej Kie”. 23. 6. 2018. Pristupljeno 10. 5. 2019. 
  27. ^ „ESET Achieves Another Milestone: More Than 1000 Employees Globally”. PressReleasePoint. Pristupljeno 23. 4. 2015. 
  28. ^ „About ESET: Company Profile: History”. ESET. Arhivirano iz originala 29. 09. 2011. g. Pristupljeno 1. 7. 2011. 
  29. ^ „Lenovo invests in Slovakia with new jobs”. Slovak Investment and Trade Development Agency. 20. 4. 2006. Pristupljeno 25. 4. 2007. 
  30. ^ Baláž, Vladimír (2007). „Regional Polarization under Transition: The Case of Slovakia”. European Planning Studies. 15 (5): 587—602. doi:10.1080/09654310600852639. 
  31. ^ „Bratislava in Encyclopædia Britannica”. Encyclopædia Britannica. 2007. Arhivirano iz originala 12. 10. 2007. g. Pristupljeno 30. 4. 2007. 
  32. ^ „MIPIM 2007 – Other Segments”. City of Bratislava. 2007. Arhivirano iz originala 11. 6. 2007. g. Pristupljeno 30. 4. 2007. 
  33. ^ „Transport and Infrastructure”. City of Bratislava. 2007. Arhivirano iz originala 11. 6. 2007. g. Pristupljeno 12. 6. 2007. 
  34. ^ „Popularity of Slovakia as a tourist destination increases”. The Slovak Spectator. 24. 5. 2018. Pristupljeno 24. 5. 2018. 
  35. ^ Top 15 krajín AZCR 2012–2015 Arhivirano 8 maj 2016 na sajtu Wayback Machine.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Словачка&oldid=27521616”