Hronologija Narodnooslobodilačke borbe maj 1945.

Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za Narodnooslobodilačku borbu naroda Jugoslavije, koji su se desili tokom maja meseca 1945. godine:

← april · Hronologija Narodnooslobodilačke borbe u 1945. godini · jun →

1 · 2 · 3 · 5 · 6 · 7 · 8 · 9 · 10 · 11 · 12 · 14 · 15

1. maj[uredi | uredi izvor]

Posle četvorodnevne oštre borbe protiv delova nemačke 373. legionarske divizije i ustaško-domobranskih jedinice 39. krajiška divizija oslobodila Bosanski Novi i Dvor na Uni i nastavila gonjenje neprijatelja prema Kostajnici.
Dve brigade 29. hercegovačke divizije, uz podršku tenkova i artiljerije, posle dvodnevnih borbi oslobodile su Postojnu. Poginulo je oko 300, a zarobljeno oko 400 neprijateljskih vojnika i oficira. Jedinice 29. divizije su imale 26 mrtvih i 55 ranjenih.
Glavni štab JA za Sloveniju izdao naredbu o podeli teritorije Slovenije i formiranju četiri vojna područja. Potom su formirana: Ljubljansko, Tršćansko, Celovško i Mariborsku vojno područje, s komandama mesta u većim mestima.
U Beogradu na Terazijama, povodom proslave Praznika rada održana prva vojna parada pripadnika Jugoslovenske armije (JA), na kojoj je učestvovalo oko 1.500 vojnika iz svih rodova Kopnene vojske, mornarice i pitomci Vojne akademije. Komandant parade bio je general-major Branko Obradović. Istog dana održane su i vojne parade u Kragujevcu, Novom Sadu, Nišu, Splitu, Skoplju i Sarajevu.

2. maj[uredi | uredi izvor]

Jedinice Četvrte armije JA posle teških uličnih borbi, uz učešće naoružanog građanstva iz sastava partizanske komande mesta, oslobodile Trst.

Po nalogu vlade Ujedinjenog Kraljevstva, feldmaršal Harold Aleksandor uputio telegram Vrhovnom komandantu JA Josipu Brozu Titu zahtevajući da jedinice Jugoslovenske armije napuste Trst i povuku se zapadno od planine Ćićarije.

Jedinice 28. slavonske divizije, posle petodnevne borbe, odbacile prema Petrinji delove ustaške Osme i Sedme brigade i oslobodile Bosansku Kostajnicu.

Štab Četvrte operativne zone Slovenije naredio jedinicama 14. slovenačke divizije da usiljenim maršem izbiju na jugoslovensko-austrijsku granicu i zaposednu mostove na reci Dravi i sve prelaze preko granice, i time onemoguće nesmetan prolaz, pristupe razoružavanju i zarobljavanju nemačko-ustaških snaga koje se pred jedinicama JA povlače dolinom reke Savinje u pravcu Austrije. Diviziji je takođe naređeno da delom snaga zaposedne Beljak, Celovec i Velikovec, u Austriji.

3. maj[uredi | uredi izvor]

Jedinice Četvrte armije JA, posle višednevnih teških borbi, oslobodile Rijeku. Snage nemačkog 97. armijskog korpusa probile su se ka Ilirskoj Bistrici uz velike gubitke.
Dvadeseta srpska brigada prešla reku Unu i oslobodila Dubicu, odbacivši nemačke i ustaško-domobranske snage u pravcu Sunje.

U Dravogradu Druga slovenačka udarna brigada „Ljubo Šercer“ napala nemačku posadu, savladala nekoliko otpornih tačaka na desnoj obali i proterala nemačke snage preko reke Drave. Iz zarobljeničkog logora tada je oslobođeno 120 Rusa i 43 Engleza.

5. maj[uredi | uredi izvor]

U Beogradu otpočeli trodnevni pregovori između Povereništva narodne odbrane DFJ i načelnika Štaba Savezničke vrhovne komande u Italiji generala Frederika Morgana. Saveznička komanda je zahtevala da snage Jugoslovenske armije napuste Julijsku krajinu i da se povuku iza linije: desna obala reke Mirne - Prošek - Gorica (tzv „Morganova linija“).

Jedinice Šeste ličke proleterske divizije „Nikola Tesla“ i Prve proleterske divizije, posle dvodnevnih žestokih borbi, oslobodile Čazmu i produžile gonjenje nemačkih i ustaško-domobranskih snaga prema Zagrebu.

U Ajdovščini održana sednica Predsedništva Slovenačkog narodnooslobodilačkog veća (sloven. Slovenski narodnoosvobodilni svet - SNOS) na kome je imenovana Narodna vlada Federalne Dražave Slovenije, za čijeg predsenika je imenovan Boris Kidrič. Pored pripadnika KP Slovenije u ovu vladu su ušli i predstvanici Slovenske ljudske stranke (SLS) i Hrišćanskih socijalista Slovenije (KSS).^[1]

U toku noći 5/6. maja jedinice 45. srpske divizije posle dvanaestočasovne borbe oslobodile Sisak i nastavile gonjenje ustaško-domobranskih i nemačkih jedinica u pravcu Zagreba.

6. maj[uredi | uredi izvor]

Kvarnerski partizanski odred mornaričke pešadije Jugoslovenske mornarice napao nemačku posadu blokiranu u delu Pule i na poluostrvu Muzilu. U jednodnevnoj borbi neprijatelj je pretrpeo gubitke od oko 70 mrtvih, a Kvarnerski odred je imao 9 mrtvih i 50 ranjenih. Sutradan je nemački admiral prihvatio uslove kapitulacije, pa je razoružano 2.200 nemačkih vojnika i oficira.

U selu Kranjskoj Gori, kod Radovljice, Jedanesta dalmatinska udarna brigada posle dvočasovne borbe prinudila na predaju oko 550 nemačkih i domobranskih vojnika i oficira.

7. maj[uredi | uredi izvor]

Po naređenju Generalštaba JA, Deseti zagrebački korpus stavljen je pod komandu Prve armije JA i upućen ka Zagrebu.

Generalštab JA naredio Drugoj armiji JA da jačim snagama prodre desnom obalom reke Save, zauzme Brežice i Krško i preseče odstupnicu nemačkih, ustaških i četničkih snaga ka Austriji.

Generalštab JA naredio Štabu Treće armije JA da njegove jedinice što brže nadiru opštim pravcem Maribor - Dravograd - Celovec, zatvore jugoslovensko-austrijsku granicu i neprijatelju preseku odstupne pravce ka Austriji.
Karlovačka operativna grupa divizija posle sedmodnevnih borbi odbacila nemačke i ustaško-domobranske snage u pravcu Jastrebarskog, Samobora i Kostanjevice i oslobodila Karlovac.

Štab Druge armije JA odredio pravce nastupanja potčinjenih jedinica - Četvrta krajiška divizija nastupa ka Brežicama, Deseta krajiška divizija ka Krškom, 23. srpska divizija ka Samoboru i Treća udarna divizija ka Metlici i Novom Mestu. S tim da ta mesta zauzmu i da nemačko-ustaškim jedinicama preseku odstupnicu prema Austriji.

1
2
3
5
6
7
8
9
10
11
12
14
15

8. maj[uredi | uredi izvor]

U Berlinu nemački feldmaršal Vilhelm Kajtel potpisao akt o bezuslovnoj i konačnoj kapitulaciji nemačkih oružanih snaga. U ime Saveznika dokument su potpisali sovjetski maršal Georgij Žukov i britanski general Artur Teder. Time je završen rat u Evropi, mada su nemačke snage na teritoriji Jugoslavije, potpomognute kvinsliškim formacijama, nastavile da pružaju otpor sve do 15. maja.

Jedinice Unske operativne grupe divizija JA posle trodnevnih borbi protiv nemačkih i ustaško-domobranskih snaga oslobodile Zagreb. U Zagrebu su istog dana ušle i druge jedinice JA, nastavljajući gonjenje razbijenog neprijatelja prema Krškom i Klanjecu.

U Beogradu, od 8. do 12. maja, održana Šesta pokrajinska konferencija KPJ za Srbiju, koja je odlukom CK KP Jugoslavije pretvorena u Prvi osnivački kongres Komunističke partije Srbije (KPS). Na kraju Kongresa izabran je Centralni komitet od 43 člana, a na njegovoj prvoj sednici održanoj 12. maja, izabran je Politbiro na čijem česlu su se nalazili — Blagoje Nešković, politički i Jovan Veselinov, organizacioni sekretar.^[2]

Kod sela Bradine, pri povratku iz srednje Bosne, jake četničke snage završile dvodnevno prebacivanje preko komunikacije Sarajevo-Konjic na prostor planina Bjelašnica - selo Rakitnica - selo Umoljani.

9. maj[uredi | uredi izvor]

Privremena vlada DFJ donela „Ukaz o proglašenju 9. maja za Dan pobede“ (Zakonom o državnim praznicima iz 1952. za Dan pobede je proglašen 15. maj, a Zakonom iz 1965. je ponovo vraćen 9. maj).

Goneći neprijateljske snage razbijene kod Karlovca i Zagreba, jedinice Druge armije JA izbile na liniju Zagreb—Samobor—Novo Mesto.

Izbivši u Ptujsko polje, 51. vojvođanska divizija slomila slabiji otpor nemačkih i ustaških snaga, nastavila nastupanje i, u sadejstvu sa delovima bugarske Dvanaeste pešadijske divizije, oslobodila Ptuj.

Jedinice Petnaeste i Osamnesta slovenačka i 29. hercegovačke divizije u jutarnjim časovima ušle u Ljubljanu, svečano dočekane od celokupnog stanovništva.^[3]

U Sarajevu održan Prvi kongres Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Bosne i Hercegovine (USAOBiH-a).

U kanjonu reke Ljute i reke Neretve jedinice Trećeg bosanskog korpusa i jedna brigada KNOJ-a, uz sadejstvo avijacije, napale jaku četničku grupaciju. Posle jednodnevne borbe poginulo je preko 3.000 četnika, dok se iz obruča kod zaseoka Obrnja oko 3.000 četnika probilo na planinu Zelengoru.

10. maj[uredi | uredi izvor]

U Beogradu otpočeli ponovni dvodnevni razgovori između Povereništva narodne odbrane DFJ i Vrhovnog komandanta savezničkih snaga u Italiji feldmaršala Harolda Aleksandera. Feldmaršal Aleksander je zahtevao bezuslovno povlačenje snaga Jugoslovenske armije iz Julijske krajine na liniju koju je označio general Morgan. Jednostrani zahtevi Savezničke vrhovne komande u Italiji nisu prihvaćeni.

Vrhovni komandant JA maršal Josip Broz Tito pohvalio jedinice Treće armije JA koje su posle višednevnih upornih borbi slomile otpor nemačkih snaga i oslobodile Bjelovar, Koprivnicu, Križevce, Varaždin, Ptuj, Krapinu i druga mesta.

Vrhovni komandant JA maršal Josip Broz Tito pohvalio jedinice Prve i Druge armije JA koje su u naletu s juga i istoka slomile neprijateljsku odbranu i oslobodile Zagreb, glavni grad Federalne Hrvatske.

Vrhovni komandant JA maršal Josip Broz Tito pohvalio jedinice Druge armije JA koje su u teškim borbama od 28. aprila do 8. maja slomile otpor jakih nemačkih snaga i oslobodile Bosanski Novi, Kostajnicu, Dubicu, Sisak, Petrinju, Karlovac i niz drugih mesta.

U rejonu Sljemena i u selu Mikuliću, kod Zagreba, jedinice Prve proleterske divizije razbile i primorale na predaju dve jake nemačko-ustaško-domobranske grupe.

U rejonu sela Donjeg Bukovca, kod Zagreba, jedinice Šeste ličke proleterske divizije posle jednodnevne žestoke borbe razbile jaču nemačko-ustaško-domobransku grupu.

Jedinice 51. vojvođanske divizije i Komande mesta Maribor, u sadejstvu sa delovima bugarske Treće i Dvanaeste pešadijske divizije, posle jednodnevne borbe protiv nemačkih i ustaških snaga, oslobodile Maribor, prinudivši neprijatelja na povlačenje prema Dravogradu i jugoslovensko-austrijskoj granici.

11. maj[uredi | uredi izvor]

U Zagrebu, na inicijativu Akcionog odbora Narodnooslobodilačkog fronta Zagreba, održan veličanstven miting povodom oslobođenja zemlje i završetka rata u Evropi. Mitingu je prisustvovalo više desetina hiljada građana Zagreba i okoline.

12. maj[uredi | uredi izvor]

Na putu Zagreb-Krško-Zidani Most jedinice Druge armije JA završile zarobljavanje i razoružavanje nemačke 373. legionarske i 7. SS divizije Princ Eugen. Između Zagreba i Zidanog Mosta jedinice Druge armije JA, posle dvodnevnih borbi, završile zarobljavanje i razoružavanje ostataka nemačke 7 SS divizije Princ Eugen i nemačke 373. legionarske divizije.

Da bi se sprečavao prelaz glavnine ustaških snaga preko jugoslovensko-austrijske granice, Štab Treće armije JA naredio: 17. istočnobosanskoj diviziji - da iz rejona Slovenske Bistrice krene prema Dravogradu i zatvori odstupni pravac Celje-Dravograd; 51. vojvođanskoj diviziji - da se iz Maribora železnicom prebaci u Dravograd i na granici pojača Šestu brigadu 36. vojvođanske divizije; 40. slavonskoj diviziji - da se iz rejona Slovenske Bistrice prebaci u Maribor; Dvanaestoj slavonskoj diviziji - da produži pokret preko jugoslovensko-austrijske granice i razmesti se u rejonu Glajhštetena, u Austriji; 30. slovenačkoj diviziji - da se dve njene brigade razmeste u rejonu Lipnice, u Austriji.

U rejonu reke Sutjeske i sela Zakmura jedinice Trećeg bosanskog korpusa i Treće bosansko-hercegovačke divizije KNOJ-a pristupile uništenju jake četničke grupe. Četnici su uglavnom bili zarobljeni i uništeni, izuzev 300-400 četnika rasturenih na prostoru od Zelengore do reke Prače, među kojima su se nalazili Draža Mihailović i članovi četničke Vrhovne komande.

14. maj[uredi | uredi izvor]

Delovi Treće armije JA, 14. slovenačke divizije i Četvrte operativne zone Slovenije posle dvodnevnih borbi oslobodili Slovenj Gradec i Guštanj i u rejonu Celja, Šoštanja, Slovenj Gradeca i Dravograda primorali nemačku i ustaško-četničku grupaciju (oko 30.000 vojnika, podoficira i oficira) da položi oružje.

15. maj[uredi | uredi izvor]

Vrhovni komandant JA maršal Josip Broz Tito pohvalio jedinice Treće armije JA za izvedenu operaciju u rejonu Slovenj Gradec - Pliberk - Dravograd, kada je zarobljen velik broj nemačkih vojnika, ustaša i četnika s celokupnim naoružanjem. Kapitulacijom ove okupatorsko-kvislinške grupe jačine oko 30.000 vojnika u rejonu Crna - Mežica, pobedonosno je završena četvorogodišnja Narodnooslobodilačka borba naroda Jugoslavije.

24. maj[uredi | uredi izvor]

U vezi regulisanja imovinskih pitanja u Jugoslaviji, Predsedništvo AVNOJ-a donelo nekoliko zakona — Zakon o oduzimanju ratne dobiti stečene za vreme okupacije, Zakon o postupku s imovinom koju su sopstvenici morali napustiti u toku okupacije i imovinom koja im je oduzeta od strane okupatora i njegovih pomagača i Zakon o zaštiti narodnih dobara i njihovom upravljanju.^[4]

25. maj[uredi | uredi izvor]

Jedinice 27. istočnobosanske divizije JA - 20. romanijska i 19. birčanska brigada, posle višednevnih upornih borbi i fanatičnog otpora ustaša, uspele da oslobode mesto Odžak. Bitku za Odžak, otpočela je 16. aprila 25. srpska divizija, a 28. aprila ju je zamenila 27. istočnobosanska divzija pod komandom Miloša Zekića. Ustaše, pod komandom logornika Petra Rajkovačića, pružale su fanatičan otpor zbog čega se ova bitka odužila sve do 25. maja, kada je oslobođen Odžak, a do 28. maja čitav kraj očišćen od ustaša. Obe strane imale su znatne gubitke, a tokom borbi poginuli su — Spasoje Spaso Mičić, komandant 16. muslimanske brigade i Miloš Trišić, komandant 19. birčanske brigade (oslobođenjem Odžaka oslobođeno je poslednje neprijateljsko uporište u Jugoslaviji).

27. maj[uredi | uredi izvor]

U Kragujevcu održana sednica Glavnog odbora Antifašističkog fronta žena Srbije, na kojoj su pored delegata svih okruga uže Srbije, učestvovale i predstavnice AFŽ Vojvodine, AFŽ Kosova i Metohije i AFŽ Novopazarskog okruga. Na sednici je raspravljano o dotadašnjoj aktivnosti organizacije, budućem radu, kao i pripremama za Prvi kongres AFŽ Jugoslavije.^[4]

u toku maja[uredi | uredi izvor]

Na inicijativu omladine Kragujevca, Centralni odbor Ujedinjenog saveza antifašističke omladine (USAOJ) doneo odluku o organizovanju „Titove štafete“ u čast 53. rođendana Josipa Broza Tita. U prvoj godini ove manifestacije učestvovalo je preko 12.500 omladinaca, koji su nosili šest republičkih štafeta, štafetu Jugoslovenske armije, štafetu Trsta i Julijske krajine, kao i štfetu Šumadije iz Kragujevca. Omladinci Kragujevca, kao inicijatori ove manifestacije dobili su čast da ponesu sopstvenu štafetu - „štafetu Šumadije“, kao i „plavu knjigu“ s pozdravima drugu Titu. Štafete su 25. maja u Beogradu predate Mitru Bakiću, šefu kabineta maršala Jugoslavije, koji ih je istog dana predao Titu u Zagrebu (Ova manifestacija od 1957. godine prerasla je u omladinski praznik Dan mladosti).

1
2
3
5
6
7
8
9
10
11
12
14
15

Reference[uredi | uredi izvor]

^ Hronologija 2 1980, str. 350.
^ Hronologija 2 1980, str. 351.
^ Hronologija NOB 1964, str. 1111.
^ ^a ^b Hronologija 3 1980, str. 10.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941—1945. Beograd: Vojno-istorijski institut. 1964.
Žene Srbije u NOB. Beograd: Prosveta/Nolit. 1975.
Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: „Eksport pres“. 1978.
Hronologija Radničkog pokreta i SKJ 1919—1979 tom I. Beograd: „Institut za savremenu istoriju“. 1980.
Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945 tom I. Beograd: „Narodna knjiga”. 1980.
Leksikon Narodnooslobodilačkog rata i revolucije u Jugoslaviji 1941—1945 tom II. Beograd: „Narodna knjiga”. 1980.
Narodni heroji Jugoslavije tom II. Beograd: „Narodna knjiga”. 1982.
Narodni heroji Jugoslavije tom II. Beograd: „Narodna knjiga”. 1982.

[FOOTNOTEHronologija_21980350-1] Hronologija 2 1980, str. 350.

[FOOTNOTEHronologija_21980351-2] Hronologija 2 1980, str. 351.

[FOOTNOTEHronologija_NOB19641111-3] Hronologija NOB 1964, str. 1111.

[FOOTNOTEHronologija_3198010-4] Hronologija 3 1980, str. 10.

[1]

[2]

[3]

[4]

p r u Hronologija KP Jugoslavije, Narodnooslobodilačke borbe i FNR Jugoslavije 1940—1949.
Hronologija Radničkog pokreta i KP Jugoslavije, Narodnooslobodilačke borbe i FNR Jugoslavije od 1940. do 1949. godine.
1940. godina	Januar ’40 Februar ’40 Mart ’40 April ’40 Maj ’40 Jun ’40 Jul ’40 Avgsut ’40 Septembar ’40 Oktobar ’40 Novembar ’40 Decembar ’40
1941 — 1941.	Januar ’41 Februar ’41 Mart ’41 April ’41 Maj ’41 Jun ’41 Jul ’41 Avgust ’41 Septembar ’41 Oktobar ’41 Novembar ’41 Decembar ’41
1942. godina	Januar ’42 Februar ’42 Mart ’42 April ’42 Maj ’42 Jun ’42 Jul ’42 Avgust ’42 Septembar ’42 Oktobar ’42 Novembar ’42 Decembar ’42
1943. godina	Januar ’43 Februar ’43 Mart ’43 April ’43 Maj ’43 Jun ’43 Jul ’43 Avgust ’43 Septembar ’43 Oktobar ’43 Novembar ’43 Decembar ’43
1944. godina	Januar ’44 Februar ’44 Mart ’44 April ’44 Maj ’44 Jun ’44 Jul ’44 Avgust ’44 Septembar ’44 Oktobar ’44 Novembar ’44 Decembar ’44
1945 — 1945.	Januar ’45 Februar ’45 Mart ’45 April ’45 Maj ’45 Jun ’45 Jul ’45 Avgsut ’45 Septembar ’45 Oktobar ’45 Novembar ’45 Decembar ’45
1946. godina	Januar ’46 Februar ’46 Mart ’46 April ’46 Maj ’46 Jun ’46 Jul ’46 Avgust ’46 Septembar ’46 Oktobar ’46 Novembar ’46 Decembar ’46
1947. godina	Januar ’47 Februar ’47 Mart ’47 April ’47 Maj ’47 Jun ’47 Jul ’47 Avgust ’47 Septembar ’47 Oktobar ’47 Novembar ’47 Decembar ’47
1948. godina	Januar ’48 Februar ’48 Mart ’48 April ’48 Maj ’48 Jun ’48 Jul ’48 Avgust ’48 Septembar ’48 Oktobar ’48 Novembar ’48 Decembar ’48
1949. godina	Januar ’49 Februar ’49 Mart ’49 April ’49 Maj ’49 Jun ’49 Jul ’49 Avgust ’49 Septembar ’49 Oktobar ’49 Novembar ’49 Decembar ’49