Barok u Holandiji
Za razliku od Flandrije, koju je obeležio Rubens, u Holandiji se pojavljuje mnoštvo raznolikih majstora i lokalnih škola (Amsterdam, Harlem, Utreht, Delft i druge). Pojavu brojnih umetnika uslovila je činjenica da u Holandiji umetnost nisu pomagali država i crkva kroz angažman i narudžbine obimnih javnih radova, već prvi put u istoriji privatni kolekcionari postaju glavni izvor zarade slikarima, zahvaljujući pravoj kolekcionarskoj maniji koja je obuhvatila građanstvo.
Barokni stil je stigao u Holandiju preko Rubensovih dela, ali i Rima tj. neposrednih kontakata sa Karavađom i njegovim sledbenicima. Posebno je bila značajna Utrehtska škola, čiji su članovi boravili u Italiji, pa iako nije dala značajne majstore doprinela je širenju uticaja italijanskog baroka, prvenstveno Karavađa i Karačija.
To se posebno ogleda u delima velikog slikara portreta iz Harlema, Fransa Halsa (1580-1666), koji se istakao po tome što je radio brzim i vidljivim potezima kičice koji su ostavljali utisak neposrednosti skice. Njegov zreli stil odaje slika Vesela pijanica, rađena u kombinaciji Rubensove snage i Karavađove usredsređenosti na dramatičan momenat, dok njegov kasni grupni portret Članice upravnog odbora Doma staraca u Harlemu, pokazuje duboko pronicanje u ljudski karakter.
Nesumnjivo da je najveći genije holandskog slikarstva bio Rembrant Harmernson van Rajn (1606-1669), ujedno i jedan od najuticajnijih umetnika u tradiciji zapadne Evrope XVII veka. Psihološka dimenzija njegovih portreta i produbljena interpretacija biblijskih događaja koje je rado slikao, ostale su do danas jedinstvene i neponovljive.
Već za života Rembrantova dela su kopirana i imitirana ali posle njegove smrti ga kritičari, a posebno pristalice klasicizma, nisu previše cenili. Ipak njegove slike su ostale omiljene i na ceni kod kolekcionara, dok se u XVIII veku javlja pokret slikara u Nemačkoj i Engleskoj koji su bili inspirisani upravo Rembrantovim radom. Od 1620. do 1624. bio je učenik Jakoba Isaksa van Svanenburga, školovanog u Italiji i specijalizovanog za slikanje arhitekture i predstava pakla.
Postoji mišljenje da su Svanenburgove slike pakla pobudile u mladom Rembrantu interesovanje za predstavljanje svetlosti. Godine 1624. proveo je šest meseci kod slikara Pitera Lastmana u Amsterdamu, što je na njega ostavilo jači uticaj nego ranije obrazovanje jer ga je Lastman usmerio ka istorijskom slikarstvu, koje je u to vreme smatrano najvišim rodom slikarstva. Rembrant se 1625. vratio u rodni Lajden i sa prijateljem Janom Livensom otvorio slikarsku radionicu gde se najviše bavio istorijskim slikarstvom i portretskim studijama karaktera, dok je tri godine kasnije izradio prvu graviru i počeo da uzima učenike.
U ranim slikama poput dela Tobija i Sv. Ana sa jaretom, kroz naglašeni realizam i jako osvetljenje ogleda se uticaj Karavađa. Ovakve starozavetne scene Rembrant je najviše voleo jer lepo ilustruju njegov novi emocionalni stav, tj. isti svetovno-hrišćanski prilaz koji je Karavađo koristio za Novi zavet, kao neposrednu priču o božjem postupanju sa ljudima.
Deceniju kasnije Rembrant je razvio stil visokog baroka u punoj sjaju, kada njegov Stari zavet postaje bleštavi svet Istoka (u to vreme bio je kolekcionar predmeta s Bliskog istoka), pun privlačnosti i žestine kao na slici Oslepljivanje Samsona, gde prodor svetlosti u mračni šator pojačava dramatičnost. Mladom Rembrantu je neverovatnu slavu donela slika Čas anatomije doktora Nikolasa Tulpa iz 1632. godine.
Na njoj je prikazan doktor Nikolas Tulp, koji objašnjava muskulaturu ruke prisutnim medicinskim stručnjacima. Leš na slici je zločinac Aris Kint, koji je prethodno tog dana bio obešen zbog oružane pljačke, a neki od prisutnih posmatrača su aristokrate koji su platili da budu uključeni u sliku. Događaj se odvio 16. januara 1632. godine u amsterdamskoj hirurškoj gildi kojoj je Tulp pripadao. Nosio je titulu zvaničnog gradskog anatoma, kome je bilo dozvoljeno da vrši samo jedno javno seciranje godišnje za koje bi se koristilo telo pogubljenog zločinca. Časovi anatomije su bili društveni događaj u XVII veku i održavali su se u učionicama koje su zapravo bile pozorišta, prisustvovali su im studenti, kolege i svaki pojedinac koji bi platio ulaznicu. Posmatrači su bili prikladno odeveni za ovu ozbiljnu društvenu priliku.
Savremeni stručnjaci su komentarisali preciznost kojom je 26-godišnji Rembrant naslikao mišiće i tetive a nije poznato gde je stekao ta znanja, moguće je da je iskopirao detalje iz priručnika anatomije. Lice leša je delimično osenčeno kao nagoveštaj „senke smrti“ (umbra mortis), tehnike koju će Rembrant često koristiti. Slika je potpisana u gornjem desnom uglu sa Rembrandt f[ecit] 1632. To je, koliko je poznato, prvi put da je potpisao sliku imenom a ne inicijalima, što je znak porasta umetnikovog samopouzdanja.
Prekretnica u Rembrantovoj karijeri bila je slika Noćna straža, grupni portret vojnika koji su mu platili za sliku ali su ostali nezadovoljni jer su neki od njih predstavljeni u drugom planu. Ipak, u težnji da izbegne mehanički pravilno delo, Rembrant je virtuozno ostvario barokni pokret i osvetljenje, iako po mnogim izvorima ova slika nije bila dobro primljena u javnosti. On je likove podelio u nekoliko manjih grupa, predstavivši ih u pokretu, umesto u uobičajenoj statičnoj pozi a ovakvu interpretaciju je naglasio i složenim svetlosnim efektima kojima su lica definisana kroz gradaciju svetlosti i tame.
Svaka figura ostavlja utisak portreta uključujući i ženu u žutom, na čijem pojasu visi ptica koja u kandžama drži amblem vojne policije. Iza barjaktara se nalazi se Rembrantov autoportret, jedan od najneupadljivijih koje je naslikao. Rembrant, Noćna straža, ulje na platnu, 371x445 cm, 1642. (Državni muzej, Amsterdam) Posle 1642. Rembrantova slava polako bledi, dok ga prate i finansijske poteškoće koje uslovljava loše gazdovanje, pa nastupa period krize, nemira i unutrašnje nesigurnosti koja se reflektovala u novom stilu lirske istančanosti bez retorike visokog baroka.
Tako dela poput Jakov blagosilja Josifove sinove (1656), ostvaruju novu dubinu osećanja i intimnosti tj. prisniji osećaj nego u ranijim umetničkim delima. Ovu novu fazu, prepunu introspekcije i samokritike, odlično oslikava njegov Autoportret koji je naslikao pred kraj života.
Povratak bludnog sina, slika nastala par godina pre umetnikove smrti, njegova je najrečitija i najspokojnija religiozna slika. Čulna lepota ranijih dela sada je ustupila mesto skromnom svetu pohabane odeće i bosih nogu, gde je verovatno prikazao Jevreje koji su često bili njegovi modeli, posebno uvažavani od strane umetnika kao naslednici biblijske prošlosti i trpeljive žrtve progona.
Rembrant je takođe bio poznat kao majstor drvoreza i bakroreza, radeći u tehnici kiseline i suve igle, koju niko nije koristio tako istančano pre njega. Holandija tokom XVII veka postaje pravi rasadnik različitih slikarskih žanrova koji su bili omiljeni kao teme među kolekcionarima slika, pa se tako pojavljuju umetnici koji specijalizuju izradu pejzaža, vidika sa arhitekturom, mrtve prirode ili žanr scene (prizore iz svakodnevnog života).[1]