Karlo Pacek

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Karlo Pacek
Lični podaci
Datum rođenja1807.
Mesto rođenjaMezoberenj, Ugarska
Datum smrti1876.
Mesto smrtiBeč, Habsburška monarhija
PrebivališteKneževina Srbija
NacionalnostSlovak
Naučni rad
PoljeOrganizacija zdravstvene službe
Poznat poInovacijama u balneologiji i Zakonu o okružnim lekarima i fizikusima (poznatom i kao „Pacekov zakon“, iz 1839)
Ličnih lekara kneza Miloša Obrenovića

Karlo Pacek (Karol Pacek; Mezoberenj, decembar 1807— februar 1876) poreklom Slovak luterant, pionir zdravstvene službe u Kneževini Srbiji[1], jedan od dvorskih i ličnih lekara kneza Miloša Obrenovića, organizator vojnog i civilnog saniteta zajedno sa dr Emerihom Lindenmajerom u obnovljenoj Srbiji, posle viševekovnog ropstva pod Osmanlijama, i prvi lekar u Srbiji koji se bavio balenologijom.[2][3]

Život i karijera[uredi | uredi izvor]

Rođen je 1807 godine u varošici Meze Bereni ili Mezeberenji u Mađarskoj (Ugarska).[4] Medicinu je diplomirao 1833. godine u Pešti u Habsburškoj monarhiji koja je 18. i 19. veku, pored Austrije i Mađarske (Ugarske), obuhvatala široku teritoriju, u čiji sastav je ulazila većina slovenskih zemalja: Češka, Slovačka, Galicija, Ukrajina, Hrvatska, Dalmacija, Slavonija i teritorija današnje Vojvodine.[2]

Po diplomiranju kao jedan od mnogih lekara prečana dr Karlo Pacek, došao je u Srbiju 1834. godine, koja je tada imala manje od 700 hiljada stanovnika, u vreme poslednjih godina prve vlade Miloša Obrenovića.[1] Lekarsku praksu u Srbiji prvo je obavljao kao okružni fizikus Podrinsko-savske komande u Šapcu,[5] zatim kao gardijski lekar sa činom kapetana u kneževoj gardi u Kragujevcu.[6][7]

Godine 1837. postavljen je na srpskom dvoru kao savetnik i lični lekara kneza Miloša.[8] Nakon što je u „Popečiteljstvu vnutrenih djela“ osnovano „Odjelenije karantinsko“ sa sanitetom koje je bilo nadležno za zdravstvenu zaštitu cele zemlje, naroda i vojske, za načelnika ovog odeljenja knez Miloš je, ukazom od 15. marta 1839. godine, postavio dr Karla Paceka, za prvog šefa saniteta u obnovljenoj Srbiji. Krajem 1839. godin dr Jovan Stejić je bio postavljen na mesto šefa civilnog saniteta, umesto dr Paceka. Ubrzo, nakon što je dr Stejić bio postavljen za glavnog sekretara Državnog sovjeta, dr Pacek je ponovo vraćen na položaj načelnika saniteta. Na tom položaju dr Pacek i dr Stejić su bili više puta izmenjivani.[9]

Prvi je u Srbiji izvršio forenzičku ekspertizu i balzamovao telo Milana (1839), prvog sina Miloša Obrenovića.[10]

Karlo Paceka bio je prvi lekar koji je za knezom Milošem 1842. godine otišao iz Srbije, da bi se u nju vratio 1859. godine zajedno sa Obrenovićima. Po povratku u Srbiju dr Pacek se nije više bavio medicinom, već je radio kao savetnik kneza Mihajla.

Umro je u Beču 1876. godine.[2]

Delo[uredi | uredi izvor]

Kako je u 19. veku stanovništvu stalno pretila opasnost od pojave epidemije kuge i drugih zaraza iz okruženja Srbije, Knez Miloš je da bi sprečio prodor kuge i drugih zaraza u Srbiju naredio preduzimanje preventivnih mera. Podignuti su karantini na glavnim graničnim ulazima i osnovan je sanitetski kordon duž turske granice.[11][12] U te aktivnosti bili su uključeni dr Karlo Nađ iz zemunskog kontuminaca kao glavni ekspert, a kao neposredni savetnici sa njim sarađivali su dr Karlo Pacek šef „Karantinskog odijelenija sa sanitetom“ dr Lindenmajer i dr Kunibert.[13]

Na osnovu iskustvav stečenih u radu sa dr Karlom Nađom, i sopstvenog iskustva istraživanja, Karlo Pacek je u proleće 1839. godine, pri kraju prve vladavine kneza Miloša predložio Sovjetu rešenja prema kojima je trebalo izvršiti postavljenja fizikusa po okruzima kao i propisati njihova prava i dužnosti. U dopisu, koji je dr Karlo Pacek u svojstvu Načelnika Sanitetskog odeljenja u svom aktu od 17. aprila 1839. godine, predložio je postavljanje novih fizikusa i to obrazložio rečima:[2]

Kada se početkom 1839. u mnogim okruzima u Srbiji pojavila epidemija velikih boginja, u cilju njenog suzbijanja izdao je „Pravilo za kalemljenje boginja“ (1839), kojim je značajno umanjena opasnost od velikih boginja. Međutim, kako u narodu vakcinacija nije bila rado prihvaćena, osim u slučajevima kada bi epidemija neposredno pripretila, šest godina kasnije ovaj zakon je morao da bude pooštren.[14]

Pacek je sredinom 1842. godine sa dr Emerih Lindermajer (prvim šefom vojnog saniteta) u Beogradu osnovao prvo „Lekarsko čitalište“ koje je pomoglo lekarima u Srbiji da prate savremene tokove nauke. Pored toga on je svojim kolegama širom unutrašnjosti Srbije nabavljao medicinske knjige koje im je slao na čitanje.[15]

Prvi lekar u Srbiji koji je izvršio stručnu ekspertizu i balzamovanje tela rano preminulog Miloševog sina, kneza Milana. bio je dr Karlo Pacek.[16]

Dr Karlo Pacek prvi u Srbiji se bavio balneologijom i prvi predložio da se vode iz Ribarske, Jošaničke, Brestovačke, Palanačke i Višnjičke banje pošalju na ispitivanje u Beč.[17] Nakon brojnih analiza i istraživanja Karlo Pacek je sve mineralne vode u Srbiji klasifilovao i utvrdio kojim bolestima koja odgovara i kako koja voda treba da se upotrebljava.[18]

Objavljene knjige i zakoni[uredi | uredi izvor]

Karlo Pacek je autor većeg broj dela i zakona iz oblasti organizacije sanitetske službe i preventivne medicine, od kojih su najpoznatija:[2]

  • „Pravilo kako se valja od kolere čuvati i kako se kolera može poznati, kako se od nje valja lečiti i kako se posle nje valja vladati“,
  • „Uputstvo za lečenje u lekovitim banjama i za pijenje mineralnih voda u Srbiji“
  • „Poučenije o besnilu“,
  • „Pravilo za kalemljenje boginja“,
  • „Zakon o okružnim lekarima i fizikusima“ (poznat i kao „Pacekov zakon“), iz 1839. godine,
  • „Zakon o lekarskim platama i honorarima“.[a]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Prema ovom „Pacekovom zakonu“ lekarima je određena godišnja plata od 300 srebrnih talira, a lekarskim pomoćnicima, ranarima, 200 talira. Lekari su naplaćivali za jedno pelcovanje protiv velikih boginja 20 krajcara u gradu i 10 krajcara u selu.[19]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Slobodan Jovanović, Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka, broj 3, N-R, urednik Stanoje Stanojević, Biobliografski zavod d.d., Zagreb, 1928, str. 310
  2. ^ a b v g d Stanojević V. Dr Karlo Pacek (1807–1876). Srp Arh Celok Lek 1958; 86:135–7.a
  3. ^ Ivanić S. Proslava stogodišnjice od osnivanja Sanitetskog odeljenja u obnovljenoj Srbiji 1839. godine, SACL, sv. 1–2, str. 4–23, 1940. 122
  4. ^ Slavica Žižić-Borjanović, Miroslav Jerinić, Primeri poštovanja i odanosti među narodima i njihovim lekarima koji se ne smeju zaboraviti, Projekat Rastko, 2011.
  5. ^ Stanojević V. Šabac i Podrinje u istoriji srpske medicine u devetnaestom veku. Srp Arh Celok Lek 1958; 399–403.
  6. ^ Mihajlović V. Prvi diplomirani lekari u obnovljenoj Srbiji, SACL, sv. 1, str. 8–17, 1937.
  7. ^ Ignjatović M. Formiranje vojne sanitetske službe u Srbiji sredinom 19. veka. Vojnosanit Pregl 2003; 60: 509–15.
  8. ^ Predrag Tojić, Zdravstvene prilike šabačke nahije u postustaničkoj Srbiji (2. deo) - Šapčani lečili putujući lekari, Glas Podrinja, broj 3516, urednik Tanja Trifković, Glas Podrinja a.d., Šabac, 12. 3. 2015.
  9. ^ Arhiva. Fond Ministarstva unutrašnjih dela – Sanitetsko odeljenje C. 1839, 1840, 1841, 1842, 1844, 1845, 1846, 1847, 1848, 1849, 1851. Beograd, Arhiv Srbije, 2012.
  10. ^ Vesna Čekić, Lečili narod i vojsku, a zemlju prosvećivali, Dnevnik, Dnevnik Vojvodina pres d.o.o., 1. 9. 2011.
  11. ^ Đorđević PT. Medicinske prilike u Srbiji za vreme prve vlade kneza Miloša Obrenovića 1815–1839. Beograd: Ministarstvo zdravlja, 1939.
  12. ^ Jeremić R. Iz istorije zdravstvene kulture u Srbiji od 13. do kraja 19. veka. Beograd: Narodno zdravlje, 1950
  13. ^ Mihajlović V. Borba protiv kuge u Srbiji pre sto godina, Biblioteka CHZ, 27, str. 5–147. Beograd, 1937.
  14. ^ Brana Dimitrijević, Mineralne vode Gamzigradske Banje u narodnom lečenju, Timočki medicinski glasnik, broj 36/2, urednik Željka Aleksić, Srpsko lekarsko društvo, podružnica Zaječar, 2011, ISSN 2406-1042
  15. ^ Stanojević V. Istorija medicine. Beograd: Medicinska knjiga, 1953.
  16. ^ Đorđević V. Prvih sto godina u razvoju lekarske struke u Srbiji. Beograd: Državna štamparija Kraljevine Srbije, 1904.
  17. ^ Mihajlović V. Prvi diplomirani lekari u obnovljenoj Srbiji, IV, SACL, sv.6, str. 1–9, 1938.
  18. ^ Gordana Živković, Mineralne vode Gamzigradske Banje u narodnom lečenju, Narodni muzej Zaječar, UDK: 615.838(497.11)(091); 398.32(497.11) ISSN 0350-2899, 29(2004) Suppl. 1 p. 59-62
  19. ^ Jovan Maksimović, Marko Maksimović, Učešće lekara prečana u ranom srpskom civilnom i vojnom sanitetu, Naučno društvo za istoriju zdravstvene kulture Vojvodine – Novi Sad, Sekcija za istoriju medicine Srpskog lekarskog društva – Beograd

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Nedok A. Osnivanje i počeci rada prve vojne bolnice u Beogradu. Vojnosanitet Pregl 2009; 66(3):245–248.
  • Konstantinović B. Prvi lekari Čehoslovaci u Srbiji. Miscellanea 3. Beograd: Biblioteka Centralnog higijenskog zavoda; 1940. s.203–207.
  • Srpsko lekarsko društvo. Spomenica 1872–1972. Likovi i dela istaknutih lekara u Srbiji pre osnivanja Srpskog lekarskog društva. Beograd: SLD; 1972.
  • Miroljub Manojlović, Dvor i porodica kneza Miloša u Požarevcu (1825-1839), Zbornici dokumenata, Zbornik 1, urednik Jasmina Nikolić, Istorijski arhiv Požarevac, 2011, ISBN 978-86-84969-40-0
  • Brana Dimitrijević, Slavica Žižić-Borjanović, Medicinska terminologija i frazeologija i sudbina Srpskog arhiva za celokupno lekarstvo, Zbornik Matice srpske za društvene nauke, broj 142, Matica srpska, Novi Sad, 2013, ISSN 2406-0836
  • Gordana M. Mitrović, Graditeljstvo banja Srbije - 19. i prva polovina 20. veka - doktorska disertacija Univerzitet u Beogradu, Arhitektonski fakultet, 2015.
  • Budimir Pavlović, Život i delo srpskih naučnika, urednik Vladan D. Đorđević, SANU, Beograd, 2008.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Карло_Пацек&oldid=26896160”