Rodna neravnopravnost
Rodna neravnopravnost se odnosi na nejednak tretman ili percepcije pojedinaca na osnovu njihovog pola. To proizilazi iz razlika u društveno izgrađenim rodnim ulogama, kao i biološki kroz hromozome, strukturu mozga, kao i hormonske razlike.[1] Da bi se razumela rodna nejednakost neophodno je napraviti razliku između pojmova „pol” i „rod”. Pol se odnosi na biološke razlike između žena i muškaraca. Rod se odnosi na društveno konstruisane uloge, položaje i statuse žena i muškaraca u javnom i privatnom životu a iz kojih proističe diskriminacija na biološkoj pripadnosti određenom polu.[2] Rodna neravnopravnost je fenomen koji se pojavljuje i opstaje u društvu nezavisno od stepena društvenog razvoja, a način i izraženost uslovljeni su karakteristikama društvenog konteksta. Otuda je društvena nejednakost ženskog i muškog stanovništva raznovrsna i višedimenzionalna.
Biološke/polne razlike[uredi | uredi izvor]
Postoje prirodne razlike između polova na osnovu bioloških i anatomskih faktora, pre svega postoji razlika reproduktivne uloge. Biološke razlike između muškarca i žene su uglavnom univerzalne. One uključuju, razlike građe, hromozoma, strukturu mozga i hormonalne razlike. Takođe postoji prirodna razlika i u relativnim fizičkim snagama kod polova.
Društvene razlike[uredi | uredi izvor]
Pod društvenim razlikama između muškaraca i žena podrazumevaju se razlike u društvenim ulogama, koje u velikoj meri zavise od kulture. To su razlike u privatnoj i javnoj sveri života. Sigmund Frojd je predložio da biologija određuje rodni identitet kroz identifikaciju deteta bilo sa ocem ili majkom. Dok se neki naučnici slažu sa Frojdovim idejama, drugi tvrde da razvoj osobe nije potpuno određen biologijom, nego su dominantnije interakcije koje dete(osoba)ima sa primarnim negovateljem.
Razlike u privatnom životu[uredi | uredi izvor]
Rodne uloge[uredi | uredi izvor]
Rodne uloge razvijaju se kroz internalizaciju i identifikaciju tokom detinjstva. Od rođenja, roditelji imaju različite interakcije sa decom u zavisnosti od pola deteta i kroz ove interakcije roditelji mogu uliti različite vrednosti ili osobine kod svoje dece na osnovu onoga što je normativno za njegov pol. Ove interakcije se ogledaju u primerima odvajannja muško/ženskih boja, roza za devojčice/plava za dečake, kao i igračaka, lutke i kuhinjski pribor za devojčice/automobili, alat za dečake. Naučnici su ustanovili da deca već na osnovu toga imaju uvid u razlike. Veliki doprinos u razlikovanju rodnih uloga ima vaspitanje i obrazovanje.
Razlike u osobinama[uredi | uredi izvor]
Na osnovu fizičkih i psihičkih obeležja kao posledica određenog pola, kreiraju se društvene uloge koje za sobom povlače i stereotipizovane radnje i ponašanja. Neki od rodnih stereotipa za osobine kod muškaraca i žena:
| Muškarci | Žene |
|---|---|
| Agresivni | Nežne |
| Bezosećajni | Pričljive |
| Nezavisni | Blagonaklone |
| Objektivni | Subjektivne |
| Dominantni | Povodljive |
| Aktivni | Pasivne |
| Hladne glave | Empatične |
| Pametni | Dobre domaćice |
| Pošteni | Verne supruge |
| Snalažljivi | Dobre kuvarice |
| Obrazovani | Dobre majke |
Rodna neravnopravnost u porodici[uredi | uredi izvor]
Kulturni i tradicionalni stereotipi o položaju polova u porodici su takođe primer vidljive neravnopravnosti. Muškarci su se posmatrali kao pametniji i razumniji od žena koje su emotivne, tako da su imali glavnu reč u porodici. Njihova uloga kao hranitelja porodice ili radnika ekonomski je vrednovana. Žene su bile potlačene i njihova glavna uloga bila je održavanje i vođenje domaćinstva i briga o deci, ove veštine su se vrednovale kulturno, ali ne i ekonomski. Rodna neravnopravnost u privatnoj sveri života je smanjivana tokom godina, ali za većinu odnosa još uvek snaga leži u muškarcu.[4] Studija pogleda kulturnih stereotipa inteligencije kod muškaraca i žena pokazuje rodne nejednakosti u ja(self) prezentaciji. Ovo istraživanje je pokazalo da su žene mislile da kad bi otkrile svoju inteligenciju potencijalnim partnerima to imalo negativan ishod, dok muškarci mnogo lakše prezentuju svoju inteligenciju potencijalnim partnerima. Takođe, žene su svesne negativnih reakcija ljudi na IQ, pa su ograničavale svoj, upotpunosti obelodanjivanjem samo nekolicini prijatelja. Inteligencija se i dalje posmatra više kao muška osobina, nego ženska. Ankete sugerišu da muškarci misle da žene sa visokim koeficijentom inteligencije ne bi imale osobine koje su poželjne u ulozi majke kao što su toplina, nežnost, osetljivost ili dobrota. Posledica merenja inteligencije dovodi do pitanja koji pol je pametniji, sposobniji što se dalje pretvara u pitanje "Ko je zadužen za donošenje odluka, porodične poslove, odgajanje dece i ko je prvenstveno odgovoran za ekonomsko snabdevanje?". Ipak danas su oba pola zadužena kako za podizanje i vaspitanje dece, tako i za novčani doprinos porodici. Uprkos povećanju žena u radnoj snazi od sredine 1900-ih, tradicionalne uloge polova su veoma prisutne u svakom društvu. Od žena se može očekivati da stave obrazovanje i profesionalne ciljeve na čekanje kako bi se posvetile deci, dok njihovi muževi rade. Međutim, ukoliko se žene odluče da rade od njih se očekuje i da ispune viđenje rodne uloge u održavanju kuće i brige o deci. Uprkos činjenici da se u sadašnjici kućni poslovi mogu podeliti ravnomernije, postoje dokazi da su žene zadržale primarnu ulogu u kući i pored ekonomskih doprinosa. Ovaj dokaz sugeriše da u proseku žene koje rade van kuće imaju dodatne sate nedeljno radi kućnih poslova vezanih za brigu o deci, za razliku od muškaraca koji prosečno provede 12 minuta dnevno u brizi o deci.[5] Uprkos tome podela kućnih poslova i brige o deci postaje sve ustaljenija, kao i ravnopravnost u vezi ili braku.
Razlike u javnom životu[uredi | uredi izvor]
Stručno obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Obrazovanje je bilo važan činilac emancipacija žena i poboljšanja njihovog položaja u društvu. Školovanje je odavno prestalo da bude samo privilegija muške populacije, pa je to oblast u kojoj je evidentno smanjen rodni jaz, ali ne i eliminisan. Važno je ukazati na razlike u nivou i strukturi obrazovanja između ženskog i muškog stanovništva u većini zemalja i pored dostupnosti obrazovanja za oba pola još uvek se vidi razlika između ženskih i muških obrazovanih smerova kao i odabira zanimanja. Jaz između polova znatno se smanjuje sredinom 1960-ih. Gde su 1965. oko 5% studenata prve godine u profesionalnim studijama bile su žene, do 1985. taj broj je skočio na 40% u pravu i medicini, a više od 30% u stomatologiji i poslovnim školama.[6] Ovom naglom porastu opredeljenja žena za obrazovanje i karijeru doprinela je mogućnost kontrole nad svojim reproduktivnim odlukama. Dok se procenat žena u stručnom obrazovanju naglo povećava, broj muškaraca ostaje približno isti. I pored stručnog usavršavanja žena, muškarci su imali veću mogućnost odabira zanimanja i brži put napretka u karijeri.
Rodni stereotipi u izboru zanimanja i nejednake zarade[uredi | uredi izvor]
Pored uspeha u obrazovnom postignuću tehnička nepripremljenost žena jedan je od razloga otežanog pristupa kvalitetnijim i dobro plaćenim zanimanjima. Kada se posmatra stepen obrazovanja, kao najznačajniji faktor vertikalne pokretljivosti i bitna dimenzija od koje zavisi položaj na tržištu rada, može se oceniti da su u stepenu obrazovanja žene postigle više od muškaraca. Izbor zanimanja često se zasniva na nasleđenim stereotipima po kojima žene nisu u poziciji da se bave poslovima tehničke struke, već se više nego muškarci usmeravaju na društvene nauke. Žene su najčešće zaposlene na slabo plaćenim poslovima, radnim ulogama koji ostavljaju dovoljno vremena za porodicu i podizanje dece ili se pak radi o poslovima koji podrazumevaju strpljenje i pažnju, pa su tipična zanimanja učiteljice, nastavnice ili su to poslovi koji se odnose na pružanje zdravstvenih ili socijalnih usluga. Muškarci zauzimaju više položaje i bolje plaćene poslove, pa su tipična zanimanja advokati, lideri, menadžeri. Podaci pokazuju da su razlike koje uslovljavaju neravnopravno učešće žena i muškaraca na rukovodećim funkcijama prisutne u svim zemljama, pa čak i u skandinavskim, koje su u poređenju sa drugim visokorazvijenim zemljama poznate po svojoj velikodušnoj politici prema zaštiti žena i univerzalno organizovanim uslugama porodici u okviru države blagostanja kao što su Švedska ili Finska. Iako je pravnim okvirom koji određuje visinu zarade žena i muškaraca predviđena jednakost u zaradama, kao jedan od najznačajnijih aspekata ženske ravnopravnosti na tržištu rada, žene su slabije plaćene od muškaraca. One uglavnom rade na poslovima za koje je predviđena niža naknada ili se jednostavno radi o manje prestižnim poslovima. Žene u Sjedinjenim Američkim Državama ne zarađuju isto koliko i muškarci, i prema statističkim podacima, razlika u platama je oko 25% u korist muškaraca. Razlika u primanjima varira od države do države, pa je tako najmanja u Vermontu gde na svaki dolar koji zaradi muškarac, žena zaradi 87 centi, na drugom mestu je Merilend sa 86 centi, na dnu liste je Vajoming u kome žena zaradi svega 67 centi u odnosu na jedan dolar koji zaradi muškarac, a slična situacija je i u Luizijani i Juti gde žene zarađuju po 69 centi na "muški" dolar. Razlika u platama između muškaraca i žena porasla je na 16,4% u 2013. godini u evrozoni, prema podacima koje je objavio Evropske statističke službe Eurostat. U Estoniji je najveća razlika u platama i dostiže 29,9% u 2013. godini. Sledi Austrija sa 23%, Češka sa 22,1% i Nemačka sa 21,6%. Najmanja razlika je u Sloveniji 3,2%, na Malti 5,1%, u Poljskoj 6,4%, Italiji 7,3% i u Hrvatskoj 7,4%. Francuska je u sredini, s razlikom od 15,2%.[7]
Muškarci i žene u medijima[uredi | uredi izvor]
Mediji su samo jedno od sredstava proizvođenja, održavanja i reprodukovanja stereotipa o muškarcima i ženama. Poruke koje mediji šalju različite su za žene i za muškarce i oni kreiraju posebne, prepoznatljive, uglavnom stereotipne slike žena i muškaraca. Žene koje viđamo u medijima su uglavnom mlade, atraktivnog fizičkog izgleda (često s vrlo malo odeće na sebi) i čini se da su tamo samo u funkciji "ulepšavanja". Muškarci su prikazani kao aktivni, ozbiljni i stiče se utisak da se oni bave jako važnim stvarima. Odnos muškaraca i žena koji rade u filmskoj produkciji je 5:1 u korist muškarca. 30,8% žena daju glas likovima, među njima može i nemora biti deo od 28,8% žena koje su morale da nose provokativnu odeću u odnosu na 7% muškaraca koji su to radili, ili 26,2% žena koje su nosile malo ili nimalo odeće za razliku od 9,4% muškaraca koji su radili isto.[8] Holivudske glumice su plaćene manje nego glumaci. Na vrhu liste najplaćenih glumaca, od 2013. godine, je Robert Dauni Džunior sa 75 miliona dolara,Anđelina Džoli na vrhu liste žena sa samo 33 miliona dolara je najplaćenija glumica.[9], dok su Denzel Vashington sa 33 miliona dolara i Liam Neeson 32 miliona dolara poslednja dva od deset najbolje plaćenih glumaca sa liste.[10] Tokom Oskara 2013, 140 muškaraca je nominovano za nagradu, a samo 35 žena, međutim, nijedna žena nije nominovana za režiju, kinematografiju, filmske montaže, pisanje (originalni scenario)ili originalnu muziku te godine. Ali otkad je Akademija nagrada prvi put otvorena 1929. godine, samo 7 žena producenatasu osvojile kategoriju najbolje slike (sve žene koje su bile koproducenati sa muškarcima), samo 8 žena su nominovane za najbolji scenario i 5 žena nominovane za najbolju režiju. Zanimljiva činjenica je da 77% glasača za Oskara čine muškarci.[8]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Wood, Julia. Gendered Lives. 6th. Belmont, CA: Wadsworth/Thomson Learning, 2005.
- ^ „Rodna (ne)ravnopravnost | Institut za pravo i finansije d.o.o. Beograd[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 18. 5. 2015. g. Pristupljeno 27. 4. 2015. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 27. 4. 2015.
- ^ van Hooff, Jenny H. (March 2011). "Rationalising inequality: heterosexual couples' explanations and justifications for the division of housework along traditionally gendered lines". Journal of Gender Studies 20
- ^ Friedman, Ellen, and Jennifer Marshall. Issues of Gender. New York: Pearson Education, Inc. , 2004.
- ^ Goldin, Claudia, and Lawrence F. Katz. "On The Pill: Changing the course of women's education." The Milken Institute Review, Second Quarter 2001: p3.
- ^ Home - Eurostat
- ^ a b "Gender Inequality in Film". New York Film Academy Blog. Pristupljeno 10/4/2014.
- ^ Forbes, Moira. "Hollywood's Highest-Paid Actresses: Where Gender Bias Reigns Supreme". forbes.com.
- ^ Torrelio, Sebastian. "Robert Downey Jr. Tops Forbes’ Highest-Paid Actors List for Second Year". variety.com.
