Jeremija Obradović Karadžić
Jeremija Obradović Karadžić | |
|---|---|
| Datum rođenja | 1814. |
| Datum smrti | 1888. |
| Mesto smrti | Beograd |
Jeremija Obradović Karadžić (Podrinje, 1814 — Beograd, 1888) bio je srpski knjižar.[1] Na nekim izdanjima potpisivao se kao “prigodni poeta”, a na drugima kao “srpski pjesnik”, “srpski narodni pjesnik”. Preštampavao je zabavne knjige, kalendare, sanovnike, pesmarice. Zbirku svojih i tuđih pesama štampao je više puta.
Biografija
[uredi | uredi izvor]Jeremija Obradović Karadžić, prvi je srpski kolporter, narodu poznat kao Slepi Jeremija.[1] Rodio se 1814. godine u Podrinju. Po „Maloj enciklopediji Prosvete ” zabeleženo je da je Jeremija Obradović Karadžić bio u rodu sa Vukom Stefanovićem Karadžićem, njegov brat od strica. Oslepeo je u mladosti, ali ne u potpunosti. Po starinskom običaju sve do smrti nosio je čakšire, ćurče i čube. Spevao je pesmu O srpskom ratovanju s Mađarima 1848. godine, koju je najpre pevao uz gusle a zatim je štampa i preprodaje. Kao knjižar-putnik, oslanjajući se na štap, nosio je po beogradskim ulicama i druge knjige za „prostu publiku”. Svraćao je i u mahane i hanove, u kojima su obitavali trgovci iz unutrašnjosti. Često je putovao i van Beograda i u automobilima punim knjiga išao od mesta do mesta, a književni tovar udešavao prema ukusu ondašnjih meštana. U najstarijoj knjižarnici, koju je držao Velimir Valožić, nabavljao je materijal, a kako bi udovoljio publici, počinje i sam da štampa.
U svim svojim izdanjima Jeremija Obradović Karadžić ne osvrće se na književnu stranu. Zabeleženo je da su mu čitali kritiku jednog njegovog izdanja, koju je objavio književni list „Vila”, sa kojima se u potpunosti nije slagao. Prema sećanju tadašnjeg urednika Stojana Novakovića, u nekim novinama štampao je i preteće odgovore. Slepi Jeremija posao knjižara, obavljao je verno, iako je uz njega teško preživljavao. Krajem 1880. godine obraća se Narodnoj skupštini i zahteva da mu se odredi izdržavanje, budući da to, po rečima Narodne skupštine zaslužuje. Odluku da se iz državne kase daje izdržavanje za Jeremiju O. Karadžića potpisuje tadašnji ministar prosvete Stojan Novaković. Poznati Šapčanin 1900. godine beleži životnu priču svog Podrinca i čuva od potpunog zaborava tadašnjeg prodavca srpskih knjiga, sastavljača pesama, guslara i izdavača.
Jeremija Obradović Karadžić umire 1888. godine, a posao knjižara-torbara nastavlja Hadži-Aleksa O. Popović. Zatim se posla prihvataju knjižari-dućandžije, koji uzimaju besposlene mladiće da po narodu prodaju knjige. Jedan od najpoznatijih u Beogradu bio je Velimir Valožić, koji nastavlja štampanje knjiga po Jeremijinom izboru i principu. Po istom principu radili su i u drugim srpskim središtima, a kako bi se rešilo pitanje izdavanja bez redakcije, u oktobru 1870. godine u Srbiji je zakonom ustanovljena Glavna knjižara.
Citati
[uredi | uredi izvor]Stojan Novaković] u svojoj knjizi Srpska knjiga i njeni prodavci XIX veka pisao je o Jeremiji: „Nosio je po stariniskom običaju čakšire, ćurče i džube. Nije bio potpuno slep, i najpre je izašao na glas sa nekom pesmom O srpskom ratovanju sa Mađarima 1848. koju je sam, po starom načinu, spevao uz gusle, pa je potom ištampao i počeo prodavati, tako da je od tada počeo sa prodavanjem knjiga kao putnik.” Prema kazivanju ruskog putopisca Pavla Apolonovića Rovinjskog u knjizi Zapisi o Srbiji od 1868. do 1869. godine, “Jeremija je pedesetogodišnjak, visokog rasta, skladno građen, lepo na srpski način odeven, ne nosi fes nego šubaru od crne jagneće kože, ne podšišava se ravno kao svi Srbi, pa mu ispod šubare vire sede kovrdže. Kao i svi slepi ljudi, on drži glavu visoko dignutu, što mu daje gordo drđanje, a Jeremija inače kao književni radnih nije lišen neke posebne gordosti…”
Iz poštovanja prema njegovom trudu i radu, ukazivana mu je ogromna pažnja od strane savremenika. Kako je pisao Stojan Novaković: „Godine 1880. starost nije dopuštala Jeremiji da produži svoj značajni posao i zarađuje hleb svoj nasušni. Obratio se Narodnoj skupštini da se njemu kao narodnom radniku odobri izdržavanje. Zna se da je Narodna skupština njegovu molbu rado primila, jer su svi skupštinari bili uvereni da je čiča Jeremija narodnu potporu zaslužio.” Jeremija Obradović Karadžić je doživeo lepu starost. Umro je 1888. u Beogradu, gde je i sahranjen.
Izdanja
[uredi | uredi izvor]Izdanja Jeremije Obradovića počinju 1848. godine. Knjiga koje je Jeremija Obradović Karadžić štampao ima nesumnjivo više, međutim ovde navodimo samo one do kojih se moglo doći. Jeremija počinje štampanje sa svojim guslarskim stihovima o mađarskoj buni - Pevanje slepca Jeremije Obradovića-Karadžića. Godine 1851. izašla je druga knjiga Pevanja, s posebnim natpisom “Rana ljubičica”, i još jedna knjiga – Prekrasni cvet. 1852. godine izdaje Knjižanku (pesme junačke), a 1853. Večiti kalendar i sanovnik. Zatim Crnogorska vila ili Pesma o početku vojevanja s Turcima. Iste godine izdaje i Pesmaricu, - vrstu antologije pesama koje se pevaju i sledeće godine objavljuje novo izdanje, sa 301 pesmom.
Godine 1854. izdaje prošireno izdanje iste knjige za narodne potrebe. O bombardovanju Beograda 1862. javio se spevom od 12 pesma „Smrt ili pravda, bombardovanje Beograda”, a potpisao se kao „E. O. Karadžić, prirodnij poeta”. Praktikovao je da sve važne događaje obeleži izdanjem, posle proslave pedesetogodišnjice Takovskog ustanka, 1866. shodno tome, izdao je knjižicu u kojoj je sakupio novinske izveštaje pod naslovom „Pedesetogodišnja svetkovina od ustanka knjaza Miloša”. A pred ratove 1876–1878. godine postaje glas „srpskoga narodnoga pjesnika”. 1875. godine, srpski pesnik Jeremija Obradović Karadžić, spevao je pesmu „Ustanak ercegovačko-bosanski, sloboda ili smrt”. Sledeće godine, odnosno 1876, izdao je „Pjesme srpskim liberalcima i ercegovačko-bosanskim junacima, život ili smrt”. Redovno se bavio izdavanjem kalendara, kojima je često menjao nazive. Naslovi svih nisu poznati, ali se zna da ih je objavljivao godinama i da je od 1855. godine izdavao kalendar „Zorica”. Tokom 1864. izlazili su njegovi „Erak” i „Petak, srbsko-narodnij kalendar”, a 1866. „Ljubić”. „Takovac” je štampao 1867.
Knjigu „Orakulum ili vračarica” Slepi Jeremija objavio je 1864. godine, a izdavao je i dela drugih autora. Posle bune u Hercegovini štampa stihove Tome Vukotića „Knjeginja Darinka i Mirko vojvoda” (1863), a nakon odlaska Turaka iz srpskih gradova objavljuje „Srbska vila i turska uktača ili Užičanka” Vasilija Stefanovića (1867). Poznato je da 1854. štampa Vujićev prevod „Oštroumna domišljenija Bertolda”. Dva puta je preštampao „Adelaidu, alpijsku pastirku” Gavrila Kovačevića (1854. i 1873), kao i pesmu „Sraženie strašno i grozno na polju Kosovu” (1856). Od prostonarodnog stihotvorca legendi Vićentija Rakića 1854. godine štampa „Istoriju o poslednjem razoreniju svetoga grada Jerusalima i o uzeću Konstatinopolja”, a 1856. „Žertvu Avramovu”. Preštampao je i „Ljubeznu scenu u veselom dvoru Ive Zagorice” Milovana Vidakovića, kao i „Krstonosci ili voenij pohod u Palestinu, pozorišnu igru” od P. Rože Mihailovića (1864). Zajedno s Valožićem, bez popravki, 1865. godine štampa Draganovićev „Kuvar“ i „Telemaha”, prevod Stefana Živkovića. Jeremija takođe izdaje i roman Evstatija Mihailovića „Osveta i sudbina ili Dragomir, župan trebinjski” (1865), a 1867. objavljuje i Njegošev „Gorski vijenac”. Iste godine izdaje „Tursko - srpski rečnik”.
Reference
[uredi | uredi izvor]Literatura
[uredi | uredi izvor]- Bataković, Dušan T., ur. (2000). Nova istorija srpskog naroda (1. izd.). Beograd: Naš dom.
- Stokes, Gale (1990). Politics as Development: The Emergence of Political Parties in Nineteenth Century Serbia. Duke University Press.
- Novaković, Srpska književna zadruga, Beograd 1921 (s prilozima Pavla Popovića, Stanoja Stanojevića, Slobodana Jovanovića, Ljubomira Protića, Jovana M. Jovanovića).Novaković 1841; Kirilović 1630; KNBS 1126; Srpske štampane knjige BMS 1801-1867, 1879.
- Dimitrije Djordjevic, “Stojan Novaković. Historian, Politician, Diplomat”, Historians and Nation Builders. Central and South Eastern Europe, ed. by Denis Deletant and Harry Hanak, Mc Millan Press, London (1988), pp. 11-69.
- Dimitrije Djordjević, “Stojan Novakovic”, Serbian Studies, North American Association for the Serbian Studies , Chicago, 1985–1986, pp. 39–57.
- Stojanu Novakoviću u spomen, prir. Andrej Mitrović, Srpska književna zadruga, Beograd 1996 (ca prilozima Andreja Mitrovića, Mihaila Vojvodića, Dušana T. Batakovića i drugih)
- Radovan Samardžić, Pisci srpske istorije, Beograd 1978.