Diplomatski imunitet

Diplomatski imunitet je imunitet od jurisdikcije (pravne nadležnosti) uređen međunarodnim pravom u cilju pravnog izuzimanja i zaštite nosilaca diplomatskog statusa pri vršenju dužnosti.

Savremeno diplomatsko pravo imuniteta od jurisdikcije je sadržano u Bečkoj konvenciji o diplomatskim odnosima iz 1961. godine, gde diplomatska predstavništva i predstavnici imaju imunitet od izvršne, zakonodavne i sudske nadležnosti u državi prijema u kojoj su diplomate akreditovane.

Diplomate i imunitet

Isto tako diplomate (odnosno „diplomatski agenti“) imaju pun imunitet od krivično-pravne jurisdikcije. Ovim imunitetima su pridružene i diplomatske privilegije. Njihove porodice koje su deo njihovog domaćinstva u državi prijema, isto tako uživaju shodno Bečkoj konvenciji diplomatski imunitet, kao i definisane diplomatske privilegije.

Diplomatske misije

Prostorije diplomatske misije su pravno nepovredive. Nijedan organ vlasti države prijema ne sme ulaziti u njih, bez saglasnosti šefa diplomatske misije. Arhiv i druga dokumentacija diplomatske misije nepovredivi su u svako doba i bez obzira na mesto gde se nalaze. To važi i u slučaju izbijanja oružanog sukoba ili prekida diplomatskih odnosa. Službena prepiska i komunikacija je nepovrediva. Pod time se podrazumeva svako opštenje koje se odnosi na diplomatsku misiju i njene funkcije. Ličnost diplomate je pravno nepovrediva. On ne može biti zadržavan ili uhapšen. Država prijema mora prema njemu postupati s dužnim poštovanjem i mora preduzimati sve potrebne mere da bi sprečila nanošenje povrede njegovoj ličnosti, slobodi ili dostojanstvu. Diplomata može biti pozivan samo pred sudove svoje zemlje.

Srodne imunitete i privilegije, prema Opštoj konvenciji o privilegijama i imunitetima UN-a poseduju diplomate UN-a, a prema Konvenciji o privilegijama i imunitetima specijalizovanih agencija UN-a, iste poseduju i diplomatski predstavnici specijalizovanih agencija UN-a.

Prema nekim autorima, privilegije zavise uglavnom od države koja ih daje, a za druge autore imuniteti i privilegije su ekvivalentni i počivaju na međunarodnom pravu. Bečka konvencija kao najvažniji akt koji reguliše pitanje privilegija i imuniteta, podržava kompromisno rešenje u pogledu pomenutih razlika imajući u vidu njihov osnov i domet. Razlika između privilegija i imuniteta je u tome što privilegije imaju osnov u međunarodnom pravu, što je i slučaj sa najvećim, ali ipak ne i svim privilegijama. Ostale privilegije zavise od unutrašnjeg zakonodavstva države prijema, nisu obavezne i više su izraz kurtoazije. U teoriji se odomaćio izraz privilegije i imuniteti po kojima se podrazumijeva sistem mjera kojima se obezbjeđuje zaštićen položaj organa diplomatskog opštenja i diplomatske misije kao cjeline. Privilegije i imuniteti su u stvari derogacija primjene zakona i propisa države prijema, pod koje diplomatski predstavnici potpuno ne potpadaju.

Diplomatski imuniteti i privilegije prema Bečkoj konvenciji iz 1961.

Najvažniju normu statusa diplomatskog agenta uključuje član 29. Bečke konvencije. Ona je od značaja za pravno razumevanje prirode konvencije. Ličnost diplomatskog agenta je neprikosnovena. On ne može biti podvrgnut nikakvoj vrsti hapšenja ili pritvora. Država kod koje se akredituje tretira ga s dužnim poštovanjem i preduzima sve razumne mere da bi sprečila nanošenje uvreda njegovoj ličnosti, njegovoj slobodi ili njegovom dostojanstvu. S ovim u vezi se potom određuje sadržina posebnog statusa diplomatskog agenta (odn. diplomate).

Član 30

U članu 30. utvrđeno je:

1. Privatan stan diplomatskog agenta uživa istu nepovredivost i istu zaštitu kao i prostorije misije.
2. Njegovi dokumenti, njegova prepiska i, pod rezervom stava 3 člana 31, njegova imovina takođe uživaju nepovredivost.

Član 31.

U članu 31. važi:

1. Diplomatski agent uživa imunitet od krivičnog sudstva države kod koje se akredituje. On takođe uživa imunitet od građanskog i upravnog sudstva, osim kad se radi o:

• nekoj stvarnoj tužbi koja se odnosi na privatne nepokretnosti na teritoriji države kod koje se akredituje, izuzev ako diplomatski agent poseduje tu nepokretnost za račun države koja akredituje a za potrebe misije
• tužbi koja se odnosi na nasleđe, u kojoj se diplomatski agent pojavljuje kao izvršilac testamenta, administrator, naslednik ili legator po privatnoj osnovi a ne u ime države koja akredituje
• tužbi koja se odnosi na slobodne profesije ili trgovačke delatnosti, ma kakva ona bila, koju vrši diplomatski agent u državi kod koje se akredituje, izvan svojih službenih funkcija.

1. diplomatski agent nije obavezan da svedoči. Prema stavu 3. nikakva mera izvršenja ne može se preduzeti protiv diplomatskog agenta, izuzev u slučajevima predviđenim u podstavovima a), b) i c) stava 1 ovog člana, i pod uslovom da se izvršenje može sprovesti a da se time ne vređa neprikosnovenost njegove ličnosti ili stana. Prema stavu 4. imunitet diplomatskog agenta od sudstva države kod koje se akredituje ne oslobađa tog agenta od sudstva države koja akredituje.

Član 32.

Sledstveno članu 32. (po stavu):

1. Država koja akredituje može se odreći sudskog imuniteta diplomatskih agenata i lica koja uživaju imunitet na osnovu člana 37 niže.
2. Odricanje mora uvek biti izrično.
3. Ako diplomatski agent ili lice koje uživa sudski imunitet na osnovu člana 37 pokrene sudski postupak, ono se više ne može pozivati na sudski imunitet u pogledu protivuzahteva neposredno vezanog za osnovni zahtev.
4. Odricanje od sudskog imuniteta u pogledu neke građanske tužbe ili zahteva u upravnom postupku ne smatra se da povlači odricanje od imuniteta u pogledu mera izvršenja presude, za koje je potrebno posebno odricanje.

Ostala izuzeća i diplomatske privilegije saglasno Bečkoj konvenciji iz 1961.

Član 33.

Shodno članu 33. Bečke konvencije važi i sledeće izuzimanje od jurisdikcije i olakšice ili privilegije agenta i osoblja (po stavovima):

1. Pod rezervom odredaba stava 3 ovog člana, diplomatski agent se, u pogledu službe državi, oslobađa odredaba socijalnog osiguranja koje mogu biti na snazi u državi kod koje se akredituje.
2. Oslobođenje predviđeno u stavu 1 ovog člana primenjuje se isto tako na privatnu poslugu koja je u isključivoj službi diplomatskog agenta, pod uslovom: a) da se ne radi o državljanima ili licima koja imaju stalno prebivalište u državi; i b) da podležu odredbama socijalnog osiguranja koje mogu biti na snazi u državi koja akredituje ili u nekoj trećoj državi.
3. Diplomatski agent koji ima u svojoj službi osoblje na koje se ne primenjuje oslobođenje predviđeno u stavu 2 ovog člana treba da poštuje obaveze koje poslodavcu nameću odredbe o socijalnom osiguranju države kod koje se akredituje.
4. Oslobađanje predviđeno u podstavovima 1 i 2 ovog člana ne isključuje dobrovoljno učešće u režimu socijalnog osiguranja države kod koje se akredituje, ako ta država dozvoljava takvo učešće.
5. Odredbe ovog člana ne diraju u ranije zaključene dvostrane ili višestrane sporazume o socijalnom osiguranju i ne sprečavaju buduće zaključivanje takvih sporazuma. U finansijskom pogledu za poseban status važi saglasno članu 34. da je diplomatski agent oslobođen svih poreza i taksa, ličnih ili stvarnih, državnih, regionalnih ili komunalnih, sa izuzetkom: a) posrednih poreza koji su po svojoj prirodi obično uključeni u cenu robe ili usluga; b) poreza i taksa na privatnu nepokretnu imovinu na teritoriji države kod koje se akredituje, osim ako je diplomatski agent poseduje za račun države koja akredituje a za potrebe misije; c) naslednih taksa koje ubira država kod koje se akredituje, pod rezervom odredaba stava 4 člana 39; d) poreza i taksa na lične prihode koji potiču iz države kod koje se akredituje i poreza na kapital, koji se naplaćuju na ulaganja izvršena u trgovačka / privredna preduzeća čije je sedište u državi kod koje se akredituje; e) poreza i taksa koji se ubiraju kao naknada za posebne usluge; f) taksa za registraciju, sudskih, hipotekarnih i fiskalnih taksa, kad se radi o nepokretnoj imovini, pod rezervom odredaba člana 23. Potom, prema opštoj normi u članu 35 država kod koje se akredituje oslobodiće diplomatske agente svih ličnih davanja, svake javne službe, ma kakve prirode ona bila, i vojnih nameta kao što su rekvizicije, kontribucije i vojni smeštaj.

Član 36.

U članu 36. važe ove bazične odredbe o finansijskom i opštem diplomatskom statusu agenata ili njihovih porodica (po stavovima)

1. Prema odredbama svojih zakona i pravilnika koji mogu biti doneti, država kod koje se akredituje odobrava uvoz i oslobođenje od carina, taksa i drugih dažbina, sem troškova uskladištenja, prevoza i troškova za slične usluge: a) predmete namenjene za službene potrebe misije; b) predmete namenjene za ličnu upotrebu diplomatskog agenta ili članova njegove porodice koji čine deo njegovog domaćinstva, uključujući i predmete namenjene za njegov smeštaj.
2. Diplomatski agent je oslobođen pregleda njegovog ličnog prtljaga, osim ako postoje ozbiljni razlozi da se veruje da taj prtljag sadrži predmete koji ne uživaju oslobođenja o kojima je reč u stavu 1 ovog člana, ili predmete čiji je uvoz ili izvoz zabranjen zakonodavstvom ili podleže karantinskim propisima države kod koje se akredituje. U takvom slučaju, pregled prtljaga se može vršiti samo u prisustvu diplomatskog agenta ili njegovog ovlašćenog predstavnika.

Literatura

• Igor Janev, Uvod u diplomatiju, AGM Knjiga, 2015.
• Branimir M. Janković: Diplomatija, Beograd, 1988.
• E. Satou: Diplomatska praksa, Beograd, 2014.
• Е. Denza, Introduction to the Vienna Convention on Diplomatic Relatins, 18 April 1961
• Grant V. McClanahan, Diplomatic Immunity: Principles, Practices, Problems, C. Hurst & Co. Publishers, 1989.
• Linda Frey, Marsha Frey, The History of Diplomatic Immunity, Ohio State University Press, 1999.
• Report of the Commission to the General Assembly. Yearbook of the International Law Commission, 1958, vol.II.-P.95.