Evakuacija srpskih ranjenika i bolesnika sa Solunskog fronta u severnu Afriku
Evakuacija srpskih ranjenika i bolesnika sa Solunskog fronta u severnu Afriku bila je složena operacija zbrinjavanja teško ranjenih i obolelih vojnika, i pošto sanitet srpske Vrhovne komande nije imao dovoljan broj hirurga i sredstava za izvođenje složenijih operacija na velikom broju ranjenika, i mogućnostima za konfornije uslove lečenja i izvođenja složenijih operacija - u bolnicama Bizerte, i drugih mesta u Tunisu koja su pružale takve uslove. Izranavljeni i bolesni srpski vojnici iz bitakavođenih na Solunskom frontu evakuisani su etapno prvo do bolnica solunskog zaliva, a zatim brodovima saveznika na konačno lečenja i rehabilitaciju u 36 mesta severne Afrike.
Solunski front u brojkama[uredi | uredi izvor]
Za skoro tri i po meseca neprekidnih borbi za uspostavljanje Solunskog fronta 1916. godine srpska vojska prodrla je 40 kilometara u dubinu, ali je pri tom u ovim bitkama izgubila 1.209 oficira i 31.342 vojnika - poginulih, ranjenih i nestalih. Od toga je bilo ranjeno 13.242 srpska vojnika i oficira, koje je trebalo medicinski zbrinuti na adekvatan način.[1][2][3] Kako su borbe odmicala broj ranjenih i obolelih je neprastano rastao, nes amo 1916. već i tokom 1917, 1918. i pri proboju Solunskog fronta, tako da je iz solunskog zaleđa put severne Afrike evakuisano ukupno 27.191 teški ranjenik i bolesnik[4][5][6]
Ciljevi evakuacije[uredi | uredi izvor]
Glavni ciljevi evakuacija iz solunskog zaleđa srpskih ranjenika i bolesnika sa Solunskog fronta u bolnice severne Afrike bili su;
- Lečenja najtežih ranjenika
U ovu grupu spadali su ranjenici iz bitaka za uspostavljanje fronta (1916), i ranjenici koji su rane zadobili u frontalnim borbama za održavanje fronta (1917 i 1918. godine) i pri proboju Solunskog fronta.
- Lečenje najtežih bolesnika
U ovu grupu spadali su teški bolesnici koji su se na frontu razbolevali od malarije i drugih teških bolesti.
- Lečenje bolesnika sa teškim komplikacijama
U ovu grupu spadali su teški bolesnici i ranjeniici kod kojih je došlo do većih komplikacija ili je priroda bolesti zahtevala dalju obradu, duže i dodatno lečenje i rehabilitaciju.
- Rehabilitacija invalida
Na osnovu zaključaka sa Konferencije o zbrinjavanju invalidada se invalidi u Parizu od 8. do 12. maja 1917. svi invalidi obavezno su upućivani na njihovog dalje lečenja i snabdevanja nužnim aparatima, protezama i pomagalima, prikupljanja i pružanja stručne pomoći kroz reedukaciju, stvorene su brojne mogućnosti za organizovan rad sa invalidima u bolnicama u Tunisu. U neposrednu pomoć i brigu o invalidima preko Ministarstva vojnog i Komande rezervnih trupa i Podoficirskih škola, englesko društvo Srpskog potpornog fonda („Relief Found“) za severnu Afriku sa sedištem na Korzici čiji je sekretar bila gospođa Margaret MS, fond je krajem 1917. godine, u Bizertu dostavio dosta sredstva i potrebna invalidska pomagala i stavio ih na raspolaganje srpskoj komandi u Bizerti.
Tok evakuacije po etapama[uredi | uredi izvor]
Prvi transport sa najtežim ranjenicima iz bitaka za uspostavljanje Solunskog fronta od 27. jula do 30. avgusta prispeo je u Bizertu, Tunis i Sidi Abdalu 19. avgusta, a drugi 2. septembra 1916. godine, potom su sledili novi do kraja 1916.[6]
Evakuacija ranjenika u 1916.[uredi | uredi izvor]
Gorničevska bitka koja je vođena od 12. do 16. septembra rezultovala je ukupnim srpskim gubicima koji su iznosili 6.933 vojnika i 347 oficira, Uporedo sa bitkom za Gorničevo otpočele su i borbe za Kajmakčalan koji je osvojen uz nezapamćene juriše i žrtve 30. septembra. U ovim okršajima velike gubitke imala je Drinska i Dunavska divizija i Dobrovoljački odred vojvode Vojina Popovića Vuka. U borbama za Gorničevo samo je Dunavska divizija imala 347 oficira i 6.933 podoficira i vojnika izbačena iz stroja, a u bici za Kajmakčalan gubici Drinske divizije za 19 dana iznosili su 80 oficira i 1.170 vojnika. Veliko žrtvovanje bilo je i u drugim jedinicama koje su učestvovale u ovim borbama tako da su ukupni gubici iznosili 3.804 poginula, ranjena, obolela i nestala vojnika.[7]
Borbe i žrtvovanje nastavljeni su do oslobođenja Bitolja 19. novembra i Gruništa koje je palo 3. decembra 1916. godine.
Za skoro tri i po meseca neprekidnih borbi u 1916. za uspostavljanje Solunskog fronta srpska vojska je imala 13.242 ranjenih srpskih vojnika. Jedan broj ranjenika iz ove ofanzive i rovovskih čarki, njih 1.585 evakuisano je iz solunskog zaliva na dalje sanitetsko zbrinjavanje u Bizertu.
Evakuacija ranjenika u 1917. i 1918.[uredi | uredi izvor]
Na osnovu brojnih podataka iz literature jedan od najvećih talasa srpskih ranjenika i bolesnika bio je onaj koji je stigao u severnoafričke bolnice tokom 1917. i 1918. godine neposredno nakon proboja fronta.
Oko 2/3 od ukupnog broja Srba lečenih u severnoj Africi predstavljaju teški ranjenici i bolesnici evakuisani iz solunskog zaleđa. Reč je o 27.191 vojnika i oficiru koji su tu lečeni od septembra 1916. godine sve do poslednjeg konvoja u pravcu Bizerte koji su činili ranjenici iz proboja fronta.
Evakuacija bolesnika u 1916, 1917, 1918.[uredi | uredi izvor]
Stupanjem na Halkidiki, i u okolinu Soluna srpsku vojsku je zahvatila i epidemija malarije, koja jetokom boravka na Solunskom frontu,[a] obolelo u 1916. godini 9.474 vojnika. U 1917. taj broj je narstao na 26.401 vojnika, a do 1. oktobra 1918. godine obolelo je 14.685. Sveukupno registrovano je 50.560 obolelih. Jedan broj najtežih malaričnih bolesnika evakusan je na dalje lečenje i oporavak u Bizertu.
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Prema podacima Sanitetskog odeljenja Vrhovne komande srpske vojske
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Stojanović V. Istorija srpskog vojnog saniteta – naše ratno iskustvo, Beograd; VINC: 1992
- ^ Vojna Enciklopedija, Beograd; Vojnoizdavački zavod: 1975.
- ^ Stošić A. Veliki dani Srbije, Društvo za negovanje tradicije oslobodilačkih ratova Srbije do 1918., Beograd: 1994.
- ^ .Đurić S, Stojanović V. Golgota i vaskrs Srbije, Beograd, 1998
- ^ Živulović Ž. Preci i potomci, Službeni glasnik, Beograd, 1998
- ^ a b Dodir, letopis Veljkove Škole, Beograd.
- ^ Srpski vojni sanitet u 1916. godini, Akademija medicinskih nauka SLD, Beograd 2007.