Izdavačka delatnost u okupiranoj Srbiji u Velikom ratu
Izdavačka delatnost u okupiranoj Srbiji u Velikom ratu po zavođenju okupacione uprave, potpuno je od strane vojnih vlasti ukinuta od jeseni 1915. godine. Znatan broj izdavača odlučio se za izbeglištvo i krenuo je u povlačenje prema jugu Srbije, a drugi deo koji je ostao u Srbiji, odmah je interniran.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
U razrušenim i opustošenim gradovima okupaciona vlast je ubrzana formirala novu opštinsku vlast, a celokupna okupaciona politika imala je za cilj ne samo da uspostavi kontrolu nad stanovništvom i omogući eksploataciju privrednih dobara već i da u potpunosti poništi nacionalni identitet, uključujući i njenu kulturu i izdavačku delatnost.
Austrougarska okupaciona vlast na svojoj okupacionoj teritoriji, već u ranu jesen 1915. godine:
- zabranila je svaku vrstu izdavačke delatnosti,
- zaplenila imovinu izdavačkih preduzeća,
- izdavače koji su ostali u Srbiji, uglavnom internirala u logore,
- zaplenila i uništili ćirilička slova većine štamparija,
- zaplenjene štamparske mašine upotrebljavala u novootvorenim štamparijama okupacione vlasti.
Iste sudbine bili su i članovi uredništava srpskih političkih i humorističkih listova - listovi su zabranjeni, a imovina im je konfiskovana.[2]
Situacija u bugarskoj okupacionoj zoni bila je još gora, jer oni ne samo da su zabranili izdavačku delatnost već su odmah započeli sa neskrivenom bugarizacijom. Za bugarskom vojskom stigli su činovnici, a potom i nastavnici, koji su zajedno sa oružanom silom bili osnovna snaga za sprovođenje odnarođavanja srpskog naroda. Zabrena je upotrebu srpskog jezika, ličnih imena, pisma ćirilice, natpisa na maternjem jeziku, a i prezimena su modifikovana, pa su se morala završavati na -ov i -ev.[3]
Beogarske novine[uredi | uredi izvor]
Za vreme Austrougarske okupacije pokrenute su u srpskoj prestonici „Beogradske novine”, koje su u početku izlazile paralelno na srpskom i nemačkom, a kasnije i na mađarskom jeziku.
„Beogradske novine” su pokrenute 15. decembra 1915. godine, kada je objavljen prvi broj, okupatorskog lista koje su nemačke vlasti izdavale za vreme okupacije Beograda, sve do 29. juna 1918. godine Štampan je i ćirilicom i latinicom, u Carskoj i kraljevskoj gubernijskoj štampariji, na srpskom jeziku sa nekim nemačkim tekstovima, a od 1. juna 1916. i na mađarskom. U početku, izlazio je tri puta nedeljno, a od 1916. svaki dan. Osnovni cilj lista bio je da uspostavi kontakt nemačke okupacione vlasti sa srpskim narodom.
Pored redovnih rubrika i članaka prvenstveno novinara austrougarskih državljana, u listu su objavljivani i prilozi srpskih kulturnih i javnih poslenika. Među srpskim autorima bili su su najpoznatiji: Borisav Stanković, Sima Pandurović, Isidora Sekulić, Milorad Petrović, dr Jovan B. Jovanović, Milutin Čekić, Konstantin Perić, đakon Božidar Lukić, Nikola Marković, Živorad Vujić, Kosta Jezdimirović, Dragoslav Stojanović, Darinka Stojanović i Zorka Kasnar-Karadžić.[4]
Nemački komesar Vilhelm Uher, odgovoran za uredništvo, strogo je kontrolisao pisanje srpskih novinara. Iako je trebalo da list prenosi događaje sa svih frontova rata, tekstovi koji su govorili o srpskoj vojsci kada se preko albanskih gudura povlačila na Krf bili su cenzurisani. Takođe se nije pisalo o srpskim borbama na Solunskom frontu i sve pobede Srba bile su prećutkivane. To je bio jedan od osnovnih razloga zbog koga su ove novine bile bojkotovane u krugovima srpske javnosti.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Božica Mladenović, Srpska elita u Prvom svetskom ratu Istorijski časopis Knj. XLIX (2002)
- ^ Božica Mladenović, Grad u austrougarskoj okupacionoj zoni 1916-1918, Beograd 2000, str. 154
- ^ A. Mitrović, Istorija srpskog naroda, VI/ 2, Beograd 1994, 2, 150.
- ^ Božica Mladenović, Grad u austrougarskoj okupacionoj zoni 1916-1918, Beograd 2000, str. 156
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Isidora Sekulić, Kako je upravo bilo?, u: Nova Evropa, knj. 2, 1921, 288.
- Borisav Stanković, Pod okupacijom, Beograd 1929
- Andrej Mitrović, Srbija u Prvom svetskom ratu, Beograd 1984