Kompleks Sahat kapije
 | Ovaj članak je nedovršen. |
| Kompleks Sahat kapije | |
|---|---|
.jpg) Sahat kapija (levo), Barokna kapija i Sahat kula | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | 18. i 19. vek |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda |
| beogradskonasledje | |
Kompleks Sahat kapije kao glavni ulaz u Gornji grad Beogradske tvrđave, je složena arhitektonska i arheološka celina, obrazovan u toku više vekova. U celini posmatrano, ovaj komplek koji je do danas ostao uglavnom dobro očuvan, sačinjavaju dve sukcesivno građene kapije, odnosno zasvedena prolaza kroz bedem, sa odgovarajućim bočnim prostorijama, zatim dominantna Sahat kula, kao i stariji ostaci delom porušenog srednjovekovnog dvojnog gornjogradskog bedema.
Objekti u sastavu kompleksa i vreme nastanka[uredi | uredi izvor]
Ovaj dobro čuvani arhitektonski sklop prema analizi podataka iz dostupne istorijske građe, posebno starih planova nastalih krajem 17. i tokom 18. veka. nastao je u više faza, pa je tako:[1]
Sahat kapija — stariji zasvedeni prolaz kroz bedem, datovan u poslednju deceniju 17.
Barokna kapija — mlađi, sada zazidan prolaz, datovan je u razdoblje austrijske vladavine (1717–1739.)
Sahat kula — kao najmlađi objekata, približno je opredeljen u sredinu ili početak druge polovine 18. veka.
Prizidana zgrada— bila je mala prizemna zgrada uz kompleks Sahat kapije, koja je s kaja 20. veka bila ruina.[2] U pitanju je bilo zdanje podignuto krajem prve polovine 19. veka za potrebe turskog garnizona, koje je, vremenom prepravljeno, i posle Drugog svetskog rata korišćeno za razne namene. Zgrada je u 21. veku srušena jer je zatvarala pristup zazidanoj Baroknoj kapiji.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Turski poraz pod Bečom 1683. godine, koji je označio početak novog razdoblja u istoriji Beogradske tvrđave, obeležen je ne samo ratnim razaranjima već i temeljnim rekonstrukcijama fortifikacija, koje su trajale sa prekidima do poslednjih decenija 18. veka, što se najbolje može uočiti na očuvanom graditeljskom nasleđu u kompleksu Sahat kapije. Na osnovu pretpostavke arheologa i istoričara, radovi su započeti su ubrzo posle 1683. godine, sa težištem na gornjogradskim bedemima, koji su bili izloženi očekivanom napadu sa kopnene strane tvrđave.
Poslednja decenija 17. i prva 18. veka[uredi | uredi izvor]
Ključnu ulogu za nastanak ovog kompleksa u sklopu gornjogradskih bedema, u dva carstva u 17. i s početka 18. veka, imao je italijasnki arhitekta Andrea Kornaro koji je prvo radio za Austrijance, da bi potom, realizaciju svojih projekata nastavio, prvo kao turski zarobljenik, a potom i kao uvaženi mimar-baša.[3]
Odmah nakon austrijskog zaposedanja Beograda, i skoro dvovekovne dominacije Turaka, krajem leta 1688. godine, započet je proces radikalne transformacije sistema odbrane Beogradske tvrđave u celini, a posebno njenog jugoistočnog prilaza.
Radovi su se odvijali u dve osnovne etape, kao najhitnija mera — koja je imala za cilj brzu obnovu oštećenih fortifikacija radi privremenog osposobljavanja utvrđenja za odbranu, budući da su ratna dejstva bila u toku. U isto vreme pripremani su projekti za temeljnu rekonstrukciju beogradskih utvrđenja, zasnivani na principima bastionih artiljerijskih fortifikacija. U središtu tih radova i programa nalazio se gornjogradski Jugoistočni bedem koji je za odbranu bio od izuzetnog značaja.
| „ | U tom razdoblju nastaje stariji deo kompleksa Sahat-kapije čije je etape građenja u nekim detaljima teško razgraničiti, posebno u odnosu na zaključak šta je izgrađeno do jeseni 1690. godine, a šta u poznijoj etapi kada je podignut novi Jugoistočni bedem.[4] | ” |
Radove koje su prvo započeli Austrijanci, nastavili su Turci posle ponovnog zaposedanja Beograda u jesen 1690. godine. Turci su u kontinuitetu nastavili radove ne samo u dinamici izvođenja radova već i u ostvarivanju započete austrijske koncepcije. Naime u skladu sa konstrukcijom novog bedema nastavljena je i izgradnja ranije započete Sahat kapije, na kojoj u okviru nove spoljne kurtine izgrađen portal kapije, koji je uz manje izmene ostao sačuvan do naših dana.
Razdoblje austrijske vladavine 1717—1739.[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Na kompleksu Sahat kapije onbimni radovi izvedene su tokom austrijske vladavine, u okviru druge barokne rekonstrukcije Beogradske tvrđave koja se odvijala u više etapa.
U toku prve etape radova, koja je okončana do maja meseca 1721. godine, nad završnim polukružno klesanim vencem spoljne kurtine Jugoistočnog bedema podignut je novi vertikalni kordon 1,10 do 1,40 m visine. Građen je u mešanom slogu opeka i kamena, sa završnim vencem od nasatično postavljenih opeka. Ova dogradnja jasno je uočljiva kako na istraženim površinama iznad bočnih prostorija mlađe austrijske kapije, tako i nešto dalje na ranije otkrivenim delovima ispred srednjovekovne Južne gornjogradske kapije. Na novoformiranoj gornjoj površini bedema istočno od kapije podignut je niz topovskih zaklona (od kojih su do naših dana preostala svega četiri), sa veoma precizno građenim zidovima od opeka i zemljanim ispunom.
U drugoj etapi radova koja je usledila po projektu Nikole Doksata de Moreza (posle 1725. godine), zapadno od zatečene Sahat kapije izgrađena je nova austrijska kapija — Barokna kapija. Njen položaj bio je uslovljen osom pravca prolaza glavne tvrđavske – Konstantinopoljske kapije u okviru spoljnog bastionog fronta.
Prema unutrašnjosti Gornjeg grada austrijska kapija izgleda nije bila konačno uobličena. Prostor između zatečene Sahat kapije, gde je ranije bila zamišljena nerealizovana zapadna odaja za stražu, i nove kapije zatvoren je zidovima i popunjen zemljanim nasipom.
Razdoblje turske vladavine u 18. veku[uredi | uredi izvor]
Poslednju fazu u izgradnji kompleksa Sahat kapije, posle turskog zaposedanja tvrđave 1740. godine, karakterišu rušenja i prepravke dela zatečenog korpusa iz perioda austrougarske okupacije, i gradnja koja izlazi iz okvira fortifikacione arhitekture. U sklopu izgradnji spoljnih bastionih frontova Barokna austrijska kapija je zazidana uz prethodno uklanjanje kamenog baroknog portala, a na zidu građenom opekama, ozidan je jedan veći prozor oblikom sličan prozorima na bočnim prostorijama. Za ulaz u zatvoreni prolaz nekadašnje kapije probijena su vrata u jednoj od niša u okviru zapadnog bočnog zida.
.jpg)
Ovim radovima nekadašnji prolaz austrijske kapije pretvoren je u bedemski kazamat, a funkciju glavnog ulaza u Gornji grad ponovo je preuzela starija Sahat kapija.
Nad starom kapijom kojoj je vraćena njena nekadašnja funkcija, verovatno početkom druge polovine, ali sigurno pre 1788. godine, podignuta je visoka Sahat kula masivne konstrukcije, nadvišena provom sa stilskim odlikama turskog baroka.
Značaj Sahat kapije (suprotstavljeni stavovi)
Njen položaj nad glavnim ulazom u Gornji grad bio je u suprotnosti sa karakterom tvrđavske arhitekture ili, bolje rečeno, predstavljao je njenu negaciju. Bila je to idealna meta za opsadnu artiljeriju, a samim tim i slaba tačka odbrane. Zanimljivo je pitanje, koje bi trebalo posebno razmatrati, šta je za Turke značilo ovo visoko zdanje primereno središtima čaršija orijentalnih šehera. Možda je to bila težnja ka isticanju prestiža jednog carstva čija se slava gasila.[4]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ M. Popović, Beogradska tvrđava, Beograd 1982, 144 i 171,
- ^ P. Mišić, Revitalizacija prostora Sahat kapije, Nasleđe III, 2001, 136,
- ^ M. Popović, Beogradska tvrđava, Beograd 1982, str.141
- ^ a b Popović, Marko. „Kompleks Sahat kapije” (PDF). Nasleđe, UDK 904: 725.96 (497.11). Pristupljeno 15. 3. 2020.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Kompleks Sahat kapije na Vikimedijinoj ostavi
