Korisnik:CrniBombarder!!!/Opštine

Tekst koji se nalazi ispod je preuzet sa multimedijalnog CeDea „Kosovo i Metohija,Lice Evrope“ izdatog juna 2006.godine.

Da bi se ovaj tekst mogao uključiti u Vikipediju neophodno ga je prepričati i povezati vikivezama.

Ukoliko se neko prihvati prepričavanja vezivanja celokupnog teksta,zamolio bih ga da napomenu o tome ostavi na početku stranice(ispod ove napomene),da se ne bi radio isti posao dva puta. Crni Bombarder!!! (†) 08:16, 20. septembar 2006. (CEST)

Opštine i naselja

Dečani/Deçan

Područje i stanovništvo

Opština Dečani/Deçan je ruralna oblast na zapadu pokrajine, poznata po svom istorijskom značaju. Nalazi se na raskršću puteva prema Đakovici/Gjakovë i Peći/Pejë. Sa verskog i kulturnog stanovišta, ova opština igrala je značajnu ulogu za srpsku zajednicu. Pravoslavni manastir Visoki Dečani potiče iz trinaestog veka i predstavlja simbol Srpske pravoslavne crkve na Kosovu, kao i tradicionalno odredište hodočasnika.

Teritorija opštine obuhvata 180 kvadratnih kilometara, koji se prostiru duž planina Streoc na granici sa Albanijom. Najveći deo zauzima Dečanska ravnica, gde se nalazi većina od četrdeset i dva sela u opštini. Preostala sela su u planinskim područjima, do kojih se zimi teško dolazi.

Tokom sukoba 1999, Dečani/Deçan su bili jedno od uporišta tzv. „Oslobodilačke vojske Kosova“ (OVK, alb. Ushtria Çlirimtare e Kosovës). Do početka NATO bombardovanja, većinu sela u opštini već su bili zahvatili sukobi i većina stanovnika je bila izbegla u Peć ili u inostranstvo.

Danas, veliku većinu stanovništva Dečana čine Albanci, a tu su i malobrojne manjinske grupe: dvadeset i četiri pravoslavna monaha u manastiru Visoki Dečani; Egipćani i pripadnici romske zajednice u selima Babaloć/Baballoq, Gramočelj/Gramaqel, Dubovik, Požar/Pozhar, Šaptej/Shaptej i Rznić/Irzniq; nekoliko muslimanskih/bošnjačkih porodica živi u Prapaćanama/Prapaqan i Rastavici/Rastavicë. Ogromna većina – gotovo 99 odsto stanovništva u opštini – je muslimanske veroispovesti, dok četrdesetak katoličkih porodica živi u Ratišu/Ratish i Papiću/Papiq.

Povratak

Nedavno se vratila dvočlana srpska porodica. Nekoliko pravoslavnih monaha ostalo je u manastiru Visoki Dečani, a u martu 2004. pridružilo im se pet starijih žena koje su raseljene iz Đakovica posle martovskih nemira te godine. Sporadično se, na spontan način, vraćaju Romi, Aškalije i Egipćani i Bošnjaci.

Đakovica/Gjakovë

Područje i stanovništvo

Opština Đakovica/Gjakovë nalazi se na površini od 521 kilometara kvadratnih i sastoji se od glavnog grada i osamdeset i četiri sela. Đakovica se nalazi na 360 metara nadmorske visine, na strateškom položaju između granice sa Albanijom i srca Kosova. Povezana je sa drugim centrima preko četiri glavna regionalna puta – prema Peći, Prizrenu, Prištini i prelazu Qafë Morinë na albanskoj granici.

Kancelarija UNMIK za registraciju, procenjuje da u opštini živi nekih 150 hiljada ljudi, od čega 90 hiljada u gradu i 60 hiljada u selima. Ipak, precizne brojke nisu utvrđene i stvarni broj stanovnika verovatno je veći. Taj broj se pre sukoba 1999. procenjivao na 145 hiljada – 75 hiljada u selima i 70 hiljada u gradu.

Pored Albanaca, šezdesetak Bošnjaka živi u gradu Đakovici. Oni su dobro integrisani, većina ih govori Albanski. Romi, Aškalije i Egipćani, čija zajednica broji nekih sedam hiljada ljudi, najbrojnije su manjine u opštini. Etnički sastav činilo je 93 odsto Albanaca i 7 odsto manjina, među kojima oko tri hiljade Srba, koji su uglavnom živeli u gradu.

Opština Đakovica drastično je bila pogođena sukobima i protiv lokalnog albanskog stanovništva počinjeni su brojni zločini. Broj nestalih lica iz ove opštine među najvećim je na čitavom Kosovu – više od tri stotine. Posledica toga je da je bilo kakvo pominjanje povratka nekadašnje srpske populacije i dalje veoma delikatno pitanje.

U ovom trenutku, povratak je moguć za sve druge manjine osim Srba. Do dana današnjeg, nijedno interno raseljeno lice srpske nacionalnosti nije se vratilo u Đakovicu. I u tom gradu su 17, 18 i 19. marta 2004. godine izbili su nasilni protesti. Na hiljade ljudi demonstriralo je i sukobilo se sa UNMIK policijom i KFOR-om. Pravoslavne crkve su ili uništene ili oskrnavljene, dok je jedna od njih, koja je uništena na kraju rata, potpuno sravnjena sa zemljom. Jedinih pet starica srpske nacionalnosti koje su ostale u Đakovici posle rata, koje su živele u dvorištu crkve, pod stražom italijanskog kontingenta KFOR-a, i koje su preživljavale zahvaljujući pomoći međunarodne zajednice, evakuisane su 17. marta 2004. i odvedene u pravoslavni manastir u Dečanima. Predstavnici opštine više puta su ih posetili i ponudili im da se vrate; međutim, te žene su izrazile želju da se vrate tek kada Hram Uspenja Presvete Bogorodice bude potpuno obnovljen. Romi, Aškalije i Egipćani nisu bile meta izgrednika tokom nemira.

Glogovac/Gllogovc

Područje i stanovništvo

Opština Glogovac/Gllogovc nalazi se u centralnom Kosovu, između planina Čičavica na istoku i dreničkih brda na severu i zapadu. Glavni put iz Prištine prema Peći prolazi kroz opštinu. Na raskršću u selu Komorane, manji put račva se prema severu od autoputa, prolazeći kroz grad Glogovac i nastavljajući prema Srbici. U okviru opštine nalazi se ukupno trideset i šest sela, uključujući i sam grad Glogovac. Stanovništvo opštine pre bombardovanja 1999. godine činilo je otprilike 69 hiljada duša; gotovo celokupnu populaciju činili su Albanci, a u samom Glogovcu živeo je i mali broj Srba i pripadnika drugih manjina. U opštini nije ostao nijedan pripadnik manjina, pa je Glogovac danas potpuno jednonacionalna sredina. Pre rata, Oslobodilačka vojska Kosova (OVK) imala je veliki uticaj i kontrolisala velike delove opštine. Opština Glogovac je samim tim puno pretrpela tokom sukoba, baš kao i čitavo područje Drenice. Posle serije intervencija jugoslovenske policije usledili su oružani sukobi i civilne žrtve koji su bili jedan od odlučujućih okidača eskalacije sukoba na celom Kosovu.

Gnjilane/Gjilan

Područje i stanovništvo

Opština Gnjilane/Gjilan nalazi se na 47 kilometara jugoistočno od Prištine, na plodnoj ravnici sa dobrim uslovima za poljoprivredu. Opština zauzima površinu od 515 kvadratnih kilometara i obuhvata 63 sela. U četiri sela je mešano stanovništvo koje čine Albanci i Srbi - Cernica/Cërnicë, Poneš/Ponesh, Gornji Livoć/Livoç i Epërm, Paralovo/Parallovë. Devet sela su naseljena isključivo Srbima (Šilovo/Shillovë, Gornje Kusce/Kuvcë e Epërme, Stanišor/Stanishor, Koretište/Koretishtë, Pasjane/Pasjan, Parteš/Partesh, Donja Budriga/Budrigë e Poshtme, Draganac/Dragancë, i Straža/Strazhë), dok su u jednom selu (Dobrćane/Miresh) živeli Turci. Albanci, Turci, Romi i Srbi žive u centru grada.

Područje oko Gnjilana bogato je mineralima; nalazišta gvožđa i olova nalaze se u Podgrađu/Pogragjë, Prilepnici/Përlepnicë, i Kmetovicama/Kmetofc.

Pre i za vreme dolaska posmatračke misije OEBS (OSCE Kosovo Verification Mission - KVM) na Kosovu, opština Gnjilane smatrala se jednim od mirnijih područja na Kosovu. Tokom NATO bombardovanja, Gnjilane nije propatilo kao druge opštine. Ipak, bilo je sukoba između srpskih vojnih snaga i OVK u Žegri/Zhegër, Žegovcu/Zhegofc, i Cernici/Cërnicë, u kojima je većina kuća uništena.

Posle ulaska NATO snaga na Kosovo, mnogi Srbi i Romi izbegli su u južnu Srbiju ili enklave unutar opštine. U prvih nekoliko meseci posle raspoređivanja međunarodnih snaga, povećan je broj ubistava iz osvete pripadnika manjina i njihova sloboda kretanja bila je ograničena. Od tada, sloboda kretanja postepeno se poboljšavala, sve do nemira u martu 2003. kada su preostalo srpsko gradsko stanovništvo i izvestan broj Roma, izbeglo, a četrdeset kuća zapaljeno ili opljačkano.

U ovom trenutku, ukupno stanovništvo opštine Gnjilane procenjuje se na oko 130 hiljada osoba.

Povratak

Prema podacima UNHCR, 464 Srba i 289 Roma vratilo se u opštinu do 30. septembra 2005, što se naziva “spontanim povratkom.”

Događaji iz polovine marta 2004. izazvali su odlazak iz grada bukvalno svih preostalih (192) Srba.

Dragaš/Dragash

Područje i stanovništvo

Opština Dragaš/Dragash nalazi se u najjužnijem delu KiM. Graniči se sa opštinom Prizren na severu, kao i sa Albanijom na zapadu i Bivšom jugoslovenskom republikom Makedonijom na istoku. Grad Dragaš nalazi se na 1050 metara nadmorske visine. Iz glavnog grada opštine vodi glavni put severno ka Prizrenu (36 km) i dva glavna puta prema Restelici/Restelicë (24 km) i Brodu (12 km). Tokom zime, nekim selima koja se uglavnom nalaze u oblasti Gora veoma je teško prići, ili su potpuno nepristupačna.

Opština Dragaš obuhvata trideset i sedam sela na površini od 434 kilometara kvadratnih i u njoj živi oko 35 hiljada stanovnika. Dve trećine opštinskog stanovništva čine Albanci, a jednu trećinu Goranci. Opštinu čine dve oblasti – Gora i Opoja – koje su obe skoro jednonacionalne. Gora zauzima veći deo teritorije opštine i naseljavaju je uglavnom Albanci. Sam grad Dragaš je nacionalno mešovit i naseljava ga oko četiri hiljade ljudi; predstavlja kulturni i administrativni centar kako za Goru, tako i za Opoju. Opština Dragaš je verovatno jedinstvena na Kosovu po tolerantnijim odnosima između dve zajednice koje je naseljavaju. Međunacionalno nasilje događalo se neposredno posle rata, ali je situacija mirna od sredine 2001. godine.

Gorance su Albanci optužili da su bili na strani Srba, što je dovelo do ograničene slobode kretanja, što je za mnoge samo pogoršalo ionako tešku ekonomsku situaciju. Dragaš je uvek bio ekonomski zaostao i broj stanovnika stalno se menja. Ekonomija i danas stagnira, uprkos mnogo boljoj bezbednosnoj situaciji.

Povratak

Dragaš, a posebno područje Gore, bili su relativno mirni od 2001. godine. Međutim, ekonomska zaostalost i slaba infrastruktura smatraju se glavnim preprekama za masovan povratak Goranaca iz bivše Jugoslavije i zapadnoevropskih zemalja. Obnova kuća i pomoć za povratak u Gori traje, ali je niskog intenziteta.

Istok/Istog

Područje i stanovništvo

Opština Istok/Istog nalazi se na severnom obodu metohijske doline, odvojena od Crne Gore planinama visokim i više od dve hiljade metara. Kroz opštinu prolazi glavni put iz Mitrovice za Peć, a nekoliko puteva povezuju je sa opštinama Klina/Klinë i Srbica/Skënderaj.

Opštinu čine grad Istok i pedeset i jedno selo – sela su grupisana u deset lokalnih zajednica. Te zajednice korespondiraju najvećim selima, među kojima su Istok/Istog, Vrela/Vrellë, Pećka Banja/Banjë e Pejës, Rakoš/Rakosh, Đurakovac/Gurrakoc, Dubrava/Dubravë, Dobruša/Dobrushë, Zać/Zallq, Crkolez/Cërkolez i Osojane/Osojan.

U Istoku se takođe nalazi zatvor Dubrava. NATO ga je bombardovao u maju 1999. godine; tom prilikom poginulo je oko 180 zatvorenika. Od tada je zatvor ponovo otvoren.

Opština Istok dugo je smatrana relativno mirnim mestom na Kosovu, čak i kada se situacija pogoršavala. Međutim, posle bombardovanja NATO i povlačenja srpskih snaga, postala je jedno od najuništenijih područja u pokrajini. Uprkos obnovi, još uvek ima puno kuća koje se moraju ponovo izgraditi.

U ovom trenutku, stanovništvo se procenjuje na 44 500, od čega ogromnu većinu čine Albanci, a ima i više od 1330 Bošnjaka i oko 1740 Egipćana. U mešovitim selima Crkolez/Cërkolez, Osojane/Osojan, i Suvi Lukavac/Llukafci i Thatë živi oko 540 Srba. Pre sukoba 1999, u Istoku je živelo oko 63 500 ljudi – 51 hiljada Albanaca, sedam hiljada Srba ili Crnogoraca i pet hiljada pripadnika drugih nacionalnosti, uključujući Bošnjake, Rome i Egipćane.

U opštini je mali broj interno raseljenih lica: sedam porodica živi u kolektivnom centru u Đurakovcu.

Povratak

Osojane/Osojan su prvo mesto gde su se Srbi vratili 2001. godine. Povratak je 2003. zabeležen i u susednom Suvom Lukavcu/Llukavci i Thatë.

Projekat povratka u Dubravu/Dubravë obuhvatio je Rome, Aškalije i Egipćane. Još jedan slučaj povratka pripadnika tih zajednica bio je planiran za Rudeš/Rudesh, ali taj proces nije počeo zbog vlasničkih pitanja pokrenutih od strane opštinskih vlasti i meštana.

Prema brojkama UNHCR iz septembra 2005, ukupan broj povratnika u opštinu Istok od 2000. godine je 906. Najviše povrataka u protekle četiri godine bilo je 249 u 2004: vratio se približno podjednak broj Srba, Bošnjaka i Roma, Aškalija i Egipćana. Tokom 2005. godine do kraja septembra vratilo se 154 Srba, Bošnjaka i Roma, Aškalija i Egipćana. Svi Srbi žive u jednonacionalnim enklavama.

Kačanik/Kaçanik

Područje i stanovništvo

Opština Kačanik/Kaçanik nalazi se na jugoistočnom Kosovu i prostire se duž glavnog puta između Prištine i Skoplja, glavnog grada BJR Makedonije. Susedne opštine su Štrpce/Shtërpcë, Uroševac/Ferizaj i Vitina/Viti, a Makedonija se nalazi na jugu. Opština zauzima 306 kvadratnih kilometara i četrdeset i dva sela, kao i grad Kačanik (uključujući Đeneral Janković/Hani i Elezit). Đeneral Janković ima više od pet hiljada žitelja i nalazi se na granici sa Makedonijom. Većina sela nepristupačna je tokom zime, a ne postoje ni osnovne javne službe.

Broj stanovnika je otprilike 43 hiljade. Sa izuzetkom devet (9) kosovskih Roma u gradu Kačaniku i trideset Bošnjaka u Đeneral Jankoviću, etnički sastav opštine je homogen – u ogromnoj većini preovlađuju Albanci.

Srpsko stanovništvo izbeglo je odmah posle završetka sukoba 1999. godine. Prema podacima UNHCR, u opštini Štrpce/Shtërpcë živi dvadeset i četiri interno raseljenih lica. UNHCR je 2004. godine organizovao nekoliko poseta tipa „idi i vidi“ (tzv. „Go and See Visits“) za srpske porodice selu Stari Kačanik/Kaçaniku i Vjeter, ali je malo verovatno da će se te porodice u bliskoj budućnosti i vratiti.

Povratak

Iako je povratak u Kačanik od slab od 2003. godine, kada su interno raseljeni Srbi posetili Stari Kačanik, predstavnici opštine Kačanik su 18. maja posetili tridesetak interno raseljenih lica (uglavnom glave porodica) u BJR Makedoniji. Iako su interno raseljeni Romi izrazili želju da se vrate, od tada nijedan povratak nije zabeležen.

Klina/Klinë

Područje i stanovništvo

Opština Klina/Klinë nalazi se na zapadu provincije, na površini od 308 kvadratnih kilometara. Put i železnička pruga iz Prištine za Peć prostire se u pravcu istok-zapad kroz opštinu, a još jedna pruga povezuje Klinu na severu i Prizren na jugu. Reka Beli Drim teče sa severa ka jugu kroz opštinu, kroz koju prolazi još pet reka. Jedna od njih, Miruša, dobro je poznata, kao i nekoliko lepih jezera i vodopada (12 km južno od glavnog grada). U opštini ima ukupno pedeset i tri sela, ne računajući grad Klinu.

Pre sukoba 1999, u opštini je živelo oko 70 hiljada ljudi. U opštini Klina danas živi oko 55 hiljada ljudi. Manjinsku zajednicu u opštini uglavnom čine Romi, Aškalije i Egipćani. Većina Srba – najveće manjine u opštini pre sukoba, njih deset hiljada – raseljena je u Srbiji i Crnoj Gori.

Povratak

Opština Klina/Klinë je bila prostor prvog organizovanog povratka i, što je još važnije, prvog urbanog povratka pripadnika srpske zajednice na Kosovu. Pedeset i jedan Srbin (četrdeset i dve porodice) vratio se 2003. godine iz Srbije u svoje kuće u selima Bića/Binxhë i Grabac/Grapc. U septembru 2004, trideset i troje Srba vratilo se u svoja rodna mesta u višenacionalnom selu Vidanje/Videjë. Od februara do oktobra 2005, ukupno sedamnaest srpskih porodica vratilo se u grad Klinu i naselilo se na svojoj zemlji uz pomoć i podršku raznih nevladinih organizacija, UNMIK-a i opštine. U opštini trenutno živi oko 1800 Roma, Aškalija i Egipćana; nekoliko njih živi u gradu Klini, dok ostali žive u selima, uglavnom u Štupelju/Shtupel.

Kosovo Polje/Fushë Kosovë

Područje i stanovništvo

Opština Kosovo Polje/Fushë Kosovë nalazi se na oko osam kilometara jugozapadno od Prištine. Demografija se u gradu u proteklih deset godina drastično promenila. Srbi su pre sukoba 1999. godine činili 25 odsto stanovništva, a nekoliko sela bila su mešovito srpsko-albanska. Najnovije statistike pokazuju da je taj broj opao na ukupno osam odsto. U svim selima u opštini žive Albanci i druge manjine, među kojima i Srbi, iako Albanci čine 85 odsto ukupnog stanovništva u opštini. Pored toga, u opštini trenutno živi oko pet stotina aškalijskih i egipatskih porodica, odnosno dve i po hiljade duša.

Opština obuhvata osamnaest sela, od čega u tri (Ugljare/Uglar, Kuzminu i Batušama/Batushë) žive Srbi. Bresje i Kosovo Polje su nacionalno mešovita područja.

Odnos između srpske i albanske zajednice drastično se pogoršao zbog martovskih nemira 2004. godine. Srbi iz grada Kosova Polja bili su, zbog bezbednosne situacije i štete pričinjene njihovoj imovini, primorani da potraže utočište u okolnim selima, uglavnom naseljenim srpskom zajednicom (poput Ugljara/Uglar, Bresju, i Gračanici/Graçanicë).

Povratak

Prema podacima UNHCR, 612 Aškalija, 316 Srba i 44 Roma – interno raseljenih lica – vratilo se u opštinu od 2000. godine; njihov povratak naziva se „spontanim.“ Mnoge druge interno raseljene porodice pokazale su stvarno interesovanje da se vrate. Nažalost, nemiri u martu 2004. ne samo da su zaustavili taj proces, već su primorali i veliki broj preostalih urbanih Srba da napuste svoje stanove i kuće, koje su u to vreme zapaljene ili opljačkane.

Kao što je to pokazala situacija na terenu, ni imenovanje opštinskog poverenika za povratak, niti usvajanje opštine strategije povratka 2005. godine nisu značajnije pomogli i oživeli proces povratka, kao što su to očekivale opštinske vlasti.

Kamenica/Kamenicë

Područje i stanovništvo

Opština Kamenica/Kamenicë je najistočnija kosovska opština, koja se graniči sa Srbijom, Prištinom, Novim Brdom i Gnjilanom. U sedamdeset i četiri sela u opštini živi nekih 58 500 ljudi; prema podacima nepouzdanog popisa iz 1991. godine, 73 odsto stanovništva su Albanci i 25 odsto Srbi, a tu je i mali procenat Roma, Makedonaca i Crnogoraca. U ovom trenutku ima otprilike 82 odsto Albanaca i 17 odsto Srba, uključujući i manji broj Roma.

Tokom mandata posmatračke misije OEBS (OSCE Kosovo Verification Mission - KVM) na Kosovu, u Kamenici nije bilo većih incidenata sa kršenjem ljudskih prava. Iako je atmosfera u opštini bila napeta kao i u drugim delovima pokrajine, stepen štete zbog sukoba i nasilja tokom sukoba bio je znatno niži nego u drugim delovima Kosova. Velika koncentracija Srba i nepostojanje većeg broja pripadnika OVK verovatno je razlog manjeg stepena štete i nasilja tokom rata. Ipak, po završetku sukoba, veliki broj Srba i Roma izbegao je ili preko granice na jug uže Srbije, ili u enklave unutar pokrajine.

U julu 1999, Srbi su napustili jedanaest sela u opštini. I dok je pre sukoba u Kamenici živelo nekih 950 Roma, danas ih ostaje oko pet stotina, uglavnom u srpskim delovima grada Kamenice i u Berivojcima/Berivojcë. Neki od njih su interno raseljena lica iz drugih delova Kosova. Sloboda kretanja srpske i romske populacije poboljšana je tokom prošle godine. Kao i u većini gradova na Kosovu, i u Kamenici su besneli nemiri sredinom marta 2004. Ipak, uprkos nasilju, nijedna kuća nije zapaljena i manjinske populacije nisu pobegle.

Na teritoriji opštine postoje tri srpska područja. Prvo, južno od grada Kamenice (sela Ranilug/Ranilluk, Veliko Ropotovo/Ropotovë e Madhe i Donje Korminjane/Korminjani i Poshtëm) čine glavnu srpsku „enklavu“, u kojoj živi oko pet hiljada ljudi. Sela su povezana međusobno i sa samom Srbijom. Sloboda kretanja u i između sela je dobra. Drugo područje, mnogo manje (oko dve stotine stanovnika po selu i u blizini mešanih sela), čine srpska sela severno od grada Kamenice. Treća srpska oblast je u gradu Kamenici i Berivojcima.

Pošto se graniči sa Srbijom, tenzije su stalne; tokom sukoba 2001. godine u Preševskoj dolini u južnoj Srbiji, više nasilnih incidenata dogodilo se u toj oblasti. Međutim, imajući u vidu delikatne geografske okolnosti i mešoviti nacionalni sastav stanovništva, ukupna situacija može se smatrati mirnom.

Povratak

Prema podacima UNHCR, 368 Srba i 89 Roma vratilo se u Kameničku opštinu od 2000. godine do 30. septembra 2005. Put u selu Gradenik/Gragjenik gradi se od sredstava za organizovani povratak, pošto opština veruje da će to podstaći povratnike. Sredstva za organizovani povratak trenutno se traže i za selo Oraovica/Rahovicë.

Mitrovica/Mitrovicë

Područje i stanovništvo

Opština Mitrovica/Mitrovicë nalazi se severno od Prištine, zauzima površinu od 350 kvadratnih kilometara i obuhvata četrdeset i devet sela. Sam grad Mitrovica i dva sela (Suvi Do/Suhodoll i Svinjare/Svinjarë) su nacionalno mešoviti, dok su ostala sela čisto Albanska.

Od sukoba 1999. godine, grad je podeljen duž reke Ibar. Na jugu je stanovništvo uglavnom albansko. Svih tri stotine srpskih porodica koje su živele tamo preselile su se na sever, uključujući i nekih šest koje su ostale sve do nemira u martu 2004.

Severni deo grada nadovezuje se na opštine Zvečan i Zubin Potok, koje su uvek bile većinski srpske. Na severu grada danas živi oko dvadeset hiljada stanovnika, od čega sedamnaest hiljada Srba (od kojih su između pet i sedam hiljada raseljena lica) i tri hiljade pripadnika drugih zajednica (Albanaca, Muslimana/Bošnjaka, Roma, Aškalija i Egipćana). Pre sukoba, najmanje pedeset odsto populacije na severu činili su Albanci.

Precizne podatke o broju stanovnika u severnoj Mitrovici nemoguće je dobiti (što važi i za čitavu opštinu) i ti podaci su predmet raznih kontroverzi.

Broj Muslimana i Bošnjaka koji govore srpskim jezikom drastično je smanjen u odnosu na brojku od šest hiljada pre sukoba. Danas ih ima između dve i tri hiljade i žive na obe strane Ibra. Romi (kojih je pre rata bilo šest hiljada) raseljeni su iz južnog dela Mitrovice u severni, ali i u samu Srbiju. Oko 275 ljudi živi u kolektivnom centru na severu grada, a jedan mali broj porodica živi u privatnom smeštaju na jugu. Više od četrdeset aškalijskih porodica i dalje je u južnom delu Mitrovice, uglavnom koncentrisanih u okviru jedne zajednice. Na obe strane reke ima turskih porodica, a jedna trećina Goranaca živi na jugu.

U Mitrovici je u periodu od kraja 2003. do početka 2004. godine došlo do izvesnog stepena opuštanja napetosti između severnog i južnog dela grada. Bezbednosne mere na glavnom mostu smanjene su i sprovodi ih KPS, umesto KFOR-a. Međutim, martovski nemiri promenili su tu situaciju i do nedavno je veliki broj pripadnika KFOR-a obezbeđivao glavni i istočne mostove u gradu. U Mitrovici su zabeleženi najgori incidenti tokom događaja 17, 18 i 19. marta, u kojima je stradalo nekoliko osoba, a veći brojih je povređen u sukobima i nasilju u blizini glavnog mosta. Tokom dana 18. marta, KFOR je evakuisao srpsko stanovništvo – blizu tri stotine ljudi - iz mešovitog srpsko-albanskog sela Svinjare, pošto su sve srpske kuće i imovina spaljene i opljačkane.

Pošto su smešteni u bazi KFOR-a u Mitrovici, ti ljudi prebačeni su u severni deo grada, gde su neki ostali, a većina ih je danas smeštena u Zvečanu i Leposaviću. U opštini Mitrovica nalazi se i drugih četiri stotine lica raseljenih iz drugih područja na Kosovu tokom martovskih nemira. Proces obnove i povratka tih novoraseljenih lica traje. Pravoslavna crkva u južnom delu Mitrovice takođe je teško oštećena kada je zapaljena zajedno sa imovinom koja je okružuje, a koja je pripadala tamošnjem svešteniku. Na severu grada je prećeno i pokušano nasilje protiv nekih pripadnika albanske zajednice. Šteta naneta procesu pomirenja i napretku u podeljenom gradu je drastična.

Nesigurnost i nepostojanje slobode kretanja velika je prepreka uspostavljanju normalnog života u Mitrovici. Podela grada zakomplikovala je i pružanje komunalnih usluga i funkcionisanje javnih službi i dovela do stvaranja odvojenih struktura na severu i jugu. Međunarodna zajednica preduzela je izvestan broj mera da se situacija popravi, uključujući i uspostavljanje tzv. „Zone pomirenja“ u centru grada i izgradnju pešačkog mosta za Albance koji žive u jednom delu severnog dela grada, da prelaze na jug. Severni deo grada pod upravom je UNMIK-a i osmočlanog multietničkog Savetodavnog odbora. Pripadnici svih zajednica imaju imovinu u drugoj polovini grada i više su puta pokušavali da je preuzmu. Dugoročni proces u ovom domenu će, međutim, zahtevati ne samo pristup imovini, već i mogućnost školovanja, korišćenja zdravstvenih usluga i pristup prodavnicama.

Povratak

Povratak u opštinu veoma je slab. Reka Ibar je linija podele između Albanaca na jugu i Srba na severu i obe strane se protive povratku druge etničke grupe. Prema podacima Regionalne jedinice za povratak (Regional Return Unit - RRU), ukupno četrdeset i jedna osoba vratila se svojim kućama od 2000. godine.

Leposavić/Leposaviq

Područje i stanovništvo

Opština Leposavić/Leposaviq je najsevernija opština na Kosovu, koja zauzima nekih 750 kvadratnih kilometara u Ibarskoj dolini, severno od Mitrovice. Opština obuhvata sedamdeset i dva sela i u njoj živi 18 500 ljudi. Srbi su većina, ali tu je i manji broj pripadnika drugih zajednica. Pre sukoba, oko šest stotina Albanaca živelo je u tri sela u južnom delu opštine; ta sela su danas prazna, jer njihovi žitelji žive u Mitrovici.

Opština je počela da prima interno raseljena lica iz svih delova Kosova od juna 1999. godine i danas je dom za dve i po hiljade takvih osoba, od kojih je 203 pripadnika romske zajednice. Tu je i oko hiljadu i dve stotine Srba – interno raseljenih lica – koji žive sa rodbinom. Drugi su smešteni u kolektivnim centrima u Leposaviću, Lešku i Sočanici.

Povratak

Povratak je bio spor, ali se od 2000. godine 132 Albanaca vratilo u svoje nekadašnje kuće u opštini. U opštini se nalaze kolektivni centri za Rome, kao i za izbeglice iz Bosne i Hrvatske, od kojih su neke živele u opštini još od ranih devedesetih. Nedavno je bilo i „idi i vidi“ poseta u Bosnu i Hrvatsku, sa ciljem povratka nekih od tih izbeglica koji još uvek žele da se vrate u svoje nekadašnje domove.

Lipljan/Lipjan

Područje i stanovništvo

Opština Lipljan/Lipjan nalazi se u centralnom delu Kosova i zauzima 422 kvadratna kilometra površine. Grad Lipljan nalazi se na raskršću glavnih puteva Priština-Prizren i Priština-Skoplje. Reka Sitnica protiče od severa prema jugu kroz ravnicu; Androvačke planine nalaze se na istoku, dok su na zapadu visoravni oko Lipovice, Crnoljeva i Drenice.

Opština obuhvata sedamdeset i jedno selo: u pedeset i jednom isključivo žive Albanci, u šest sela Srbi, dok su ostala sela, kao i sam grad Lipljan, mešoviti. U Lipljanu žive razne nacionalne zajednice – Albanci, Srbi, Aškalije, Romi i Hrvati. Postojeće stanovništvo čini 83.36% Albanaca, 12.21% Srba, 1.96% Aškalija i 2.45% manjih zajednica (Roma, Hrvata, Turaka i Bošnjaka).

Odlazak srpskog stanovništva iz grada Lipljana bio je konstantan od 1999. godine. Ta urbana populacija gravitirala je prema obično jednonacionalnim selima. Iako se brojke posle martovskih nemira 2004. razlikuju, procenjuje se da u opštini ima oko 9800 Srba. U to vreme, nekih 268 Srba raseljeno je iz svojih domova u gradu Lipljanu, uglavnom u srpska sela i deo grada oko pravoslavne crkve.

Romi i Aškalije takođe žive u gradu i nekim mešovitim selima – ima ih ukupno 300, odnosno 1500. Aškalije žive u Gornjem Gadimlju/Gadime e Epërme, Medveči/Medvec, Malom Alasu/Hallac i Vogël, Maguri/Magurë i Konjuhu (nekoliko porodica). U selu Radevu /Radevë, šezdeset Roma predstavljaju se kao Egipćani i žive u relativno mirnim uslovima. Romi trpe zbog marginalnog društvenog statusa i ograničene slobode kretanja.

Hrvatska zajednica koja živi u selu Janjevu/Janjevë godinama se smanjivala. Žive zajedno sa Romima i Albancima, iako su njihove kuće grupisane u centru sela i oko katoličke crkve. Nepostojanje adekvatnog školstva je problem ove zajednice zbog kog bi njeni pripadnici mogli da se odluče za odlazak.

Povratak

U opštinu Lipljan su se u proteklih pet godina spontano vratili neki Srbi, a u većoj meri Romi, Aškalije i Egipćani. Povratak ovih poslednjih u Lipljan počinje da daje neke konkretne rezultate. Do povratka porodica romske, aškalijske i egipatske zajednice došlo je u selima Magura/Magurë, Malo Dobranje/Dobraje e Vogel i Medveče/Medvec. U Maguri je u toku izgradnja kuća za logor Plemetina za raseljene Rome i Aškalije

Što se tiče Srba, zabeleženi su i novi odlasci, pogotovo iz urbanog dela Lipljana. Gradski Srbi odlaze u Srbiju ili okolna većinski srpska sela. Kada je reč o povratnicima koji su izbegli posle nereda 17. marta 2004, vratilo se nekoliko gradskih srpskih porodica, dok ih većina i dalje živi u statusu interno raseljenih lica u oblasti oko pravoslavne crkve u Lipljanu, u okolnim selima ili u Srbiji.

Novo Brdo/Novobërdë

Područje i stanovništvo

Novo Brdo/Novobërdë je mala opština jugoistočno od Prištine, koja se sastoji od dvadeset i osam sela i na desetine mahala sabijenih u jednoj brdovitoj oblasti. To je u potpunosti ruralno područje, u kome većina stanovnika živi od poljoprivrede. To je jedna o najsiromašnijih opština na Kosovu, sa visokom stopom nezaposlenosti i malim potencijalom za otvaranje novih radnih mesta.

Pre sukoba, prema procenama UNHCR i OEBS-a bilo je manje od pet hiljada stanovnika. Broj stanovnika je od tada opao na 3900. Pre sukoba 1999, Srbi su sa 54 odsto bili u većini, a danas su Albanci većina sa oko 61 odsto. U opštini živi i desetak romskih porodica. U poređenju sa drugim oblastima sa nacionalno mešovitom populacijom, nivo napetosti među nacionalnim zajednicama relativno je nizak. Novo Brdo je bila relativno mirna opština tokom martovskih nemira 2004. godine, iako je bilo nasilja i uništavanja imovine. Politička atmosfera je narednih meseci bila napetija, ali se vratila u kakvu-takvu normalnost u drugoj polovini 2004.

Povratak

Prema podacima UNHCR, u opštinu se između 2000. godine i 30 septembra 2005. vratilo 259 Srba i trinaest Roma. Većina povratnika vratilo se na spontan način. Opština aktivno promoviše projekte povratka. Finansijska sredstva odobrena su za jedan takav povratak u selima Izvor, Prekovca/Prekoc i Bostane/Bostan. Opština takođe pokušava da dobije sredstva za projekat u selu Klobukar/Kllobukar.

Obilić/Obiliq

Područje i stanovništvo

Opština Obilić/Obiliq nalazi u neposrednoj blizini Prištine na severozapadu, na glavnom putu prema Mitrovici. Opština je formirana 1989. godine, a pre toga bila je u sastavu prištinske opštine. Danas ona obuhvata ukupno dvadeset sela, uključujući sam grad Obilić, kao i kamp Plemetina za interno raseljena lica, koji je nedavno zatvoren. Iako većinu stanovništva čine Albanci, sela poput Babinog Mosta/Babimoc, Miloševa/Milloshevë, Plemetina/Plemetin i Crkvene Vodice/Caravodicë većinom naseljavaju Srbi i druge nealbanske manjine. Grad Obilić takođe je bio višenacionalna sredina do nemira u martu 2004, ali su, nažalost, svi preostali Srbi i neki Romi zbog nasilja napustili grad i potražili utočište u Plemetini i drugim srpskim selima.

Povratak

Prema podacima UNHCR, ukupno 8615 osoba iz te opštine raseljeno je u Srbiji i Crnoj Gori, a 170 ljudi u BJR Makedoniji. Do decembra 2003, 635 interno raseljenih lica vratilo se u svoja rodna mesta. Mnoge druge porodice interno raseljenih Srba i Aškalija pokazale su istinsko interesovanje za povratak. Nažalost, martovski nemiri 2004. ne samo da su zaustavile proces povratka, već su i povećali broj interno raseljenih lica. Svi preostali gradski Srbi, kao i neki Romi, pobegli su, a njihova imovina je popaljena i opljačkana.

Orahovac/Rahovec

Područje i stanovništvo

Opština Orahovac/Rahovec nalazi se u jugozapadnom delu Kosova i sa ukupno trideset i pet sela zauzima gotovo 276 kilometara kvadratnih površine. Od oktobra 2002, u opštini živi 73,700 stanovnika, od čega ogromna većina živi u ruralnim područjima, a ako 23,200 u gradu Orahovcu.

U gradu Orahovcu živi značajan broj pripadnika manjinskih zajednica. Procenjuje se da je Srba oko hiljadu i tri stotine i da žive u Gornjem gradu (između 550 i 600) i obližnjem selu Velika Hoča/Hoçë e Madhe (oko 700). Pre sukoba, stanovništvo je bilo mešovito i etnički sastav grada Orahovca bio je 84 odsto Albanaca, 13 odsto Srba i tri odsto drugih lokalnih zajednica (Crnogoraca, Turaka, Goranaca, Egipćana i Aškalija). Do 1999. godine, pripadnici srpske zajednice živeli su u nekim obližnjim selima, ali se do danas niko od njih nije vratio ni u jedno selo izvan grada Orahovca ili Velike Hoče. Prvi srpski povratnici vratili su se u Orahovac u maju 2001. Procenjuje se da se od tada vratilo 109 ljudi (67 u grad Orahovac i 42 u Veliku Hoču).

Tokom nemira u martu 2004, na stotine Albanaca okupilo se na protestu u centru grada, a veliki broj ih je otišao u Gornji grad i napao jedan srpski par. Zapaljena je jedna kuća, a nekoliko ih je oštećeno. U selu Brnjača/Brnjakë 18. marta je zapaljena pravoslavna crkva. Pet srpskih porodica je, kako se saznaje, napustilo Orahovac.

U opštini živi i romska i egipatska populacija. Oko polovina Egipćana i Roma živi na području u blizini Gornjeg grada, a u selu Velika Hoča – srpskoj enklavi – živi jedna romska porodica. Postoji nekoliko sela sa mešovitim romskim, egipatskim i albanskim stanovništvom. Romske porodice žive u selu Zrze/Xërze, a egipatske u selima Opteruša/Apterushë, Celine/Celinë, Čiflak/Cifllak, Dobridol/Dobidol, Belacrkva/Bellacrkë, Gedža/Gexhe, Kramovik, Ratkovac/Ratkoc, Zrze/Xërze, Velika Kruša/Krusha e Madhe i Senovac/Senoc.

U selu Donje Retimlje/Retijë e Ulët živi malobrojna zajednica Goranaca, kao i u gradu Orahovcu, iako većina njih više voli da ih ne nazivaju Gorancima (ali ih lokalno albansko stanovništvo smatra Gorancima).

Peć/Pejë

Područje i stanovništvo

Grad Peć/Pejë je centar najzapadnije oblasti na Kosovu, na obodu Prokletija, koje se izdižu iznad klanca Rugova. Opština zauzima više od 602 kilometara kvadratnih; sastoji od ukupno devedeset i pet sela, sa nekih 125 hiljada stanovnika.

Ovo područje ima veliki geografski i istorijski značaj. Srpska patrijaršija i druge srednjovekovne pravoslavne crkve, turske džamije i spomenici, kao i stare albanske kule (male porodične tvrđave iz XIX veka) glavni su istorijski simboli grada i opštine Peć. Na području Peći nalazi se više atraktivnih turističkih lokacija, posebno u njegovog zapadnom delu, gde Beli Drim deli Prokletije kroz Rugovsku klisuru, kao deo „Albanskih Alpa“. Nedaleko od grada, na putu prema crnogorskoj granici, nalazi se izvor najveće reke na Kosovu - Belog Drima/Drini i Bardhë.

Iako se srpsko i stanovništvo drugih manjina drastično smanjilo po završetku sukoba 1999, još uvek postoji značajan broj pripadnika manjinskih zajednica u opštini. Većina Srba živi u selu-enklavi Goraždevac/Gorazhdevc – oko hiljadu. Četrnaestog jula 2003, dvadeset i šest srpskih muškaraca (navodno bivših žitelja tog kraja) stigli su u Belo Polje/Bellopojë, izolovano naselje pored Peći. Prve faze projekata povratka i obnove završene su za sela Siga/Sigë i Brestovik (oko osam kilometara severno od Peći).

Nekoliko pravoslavnih monahinja živi u Patrijaršiji na obodu Peći.

Tu su i brojni Muslimani, koji govore srpskim jezikom i žive u gradu i Vitomirici/Vitomiricë, kao i značajna romska, aškalijska i egipatska zajednica u urbanim i ruralnim oblastima.

Albanska zajednica čini više od 90 odsto stanovništva Peći, a većina Albanaca je muslimanske veroispovesti; ipak, postoji i značajna katolička zajednica u gradu i nekim ruralnim oblastima (u dolini Barane i selu Glavičica/Gllaviqicë).

Broj stanovnika registrovanih u opštini Peć je 81 026 (41 438 muškaraca i 39 588 žena); u taj broj ulaze sve nacionalne zajednice, ako je verovati statistici Centralnog centra za obradu s početka 2005. Verovatno je da bi preciznije brojke pokazale da stanovnika ima više.

Povratak

Goraždevac i Peć ostaju nastanjeni Srbima. Prvo mesto povratka bilo je Belo Polje/Bellopojë 2003. godine. Tokom martovskih nemira 2004, selo Belo Polje potpuno je uništeno. Opština Peć obnovila je sve uništene kuće. Novi povratnici stigli su 2004. u Brestovik i Sigu. Predviđalo se da će se 2005. u ta sela vratiti još povratnika, kao i da će stići prvi povratnici u Ljevošu/Levoshë.

Prema podacima UNHCR iz decembra 2004, 1176 osoba vratilo se u opštinu Peć od 2000. godine. Najbrojniji među njima su Srbi (487), a među pripadnicima ostalih zajednica najviše ima Roma, Aškalija, Egipćana (ukupno 405), kao i Bošnjaka (284).

Podujevo/Podujevë

Područje i stanovništvo

Opština Podujevo/Podujevë nalazi se severno od Prištine. Zauzima 662 kvadratna kilometra i sastoji se od sedamdeset i osam sela, uključujući i sam grad Podujevo.

Postojeća populacija opštine je oko 130 hiljada ljudi (99 % Albanci), računajući i oko 35 hiljada stanovnika grada Podujeva. Procenjuje se da u opštini živelo oko 1650 Srba, od čega polovina u gradu. Preostalo dvoje starijih Srba koji su živeli u Podujevu posle sukoba 1999. napustili su grad početkom 2001, dok dvadeset i jedan Srbin živi u maloj enklavi Sekirača/Sekiraçë, koja predstavlja deo sela Medregovac/Metergoc.

U Podujevu živi romska i aškalijska zajednica, i to u gradu i okolnim oblastima.

Povratak

U poređenju sa drugim opštinama, raseljenih lica iz Podujeva nema mnogo. Prema podacima UNHCR, ima ih 3691 u Srbiji i Crnoj Gori i 64 u BJR Makedoniji. Malobrojne su Aškalije i Romi koji žele da se vrate u opštinu, pošto se većina onih koji su to želeli u međuvremenu vratila. Do kraja 2003, sedamdeset Aškalija se vratilo u tu opštinu. Aškalije i Romi su potpuno integrisani i nemaju bezbednosne probleme. U opštini nema Srba, osim dvadeset i četvoro starijih ljudi u selu Sekirača.

Dve hiljade druge godine, identifikovana je grupa srpskih raseljenih lica koji su pokazali interesovanje za povratak, ali zbog neizvesne situacije nije dovoljno toga učinjeno da im se olakša povratak. Do danas, u opštinu Podujevo su se uspešno vratile samo dve srpske porodice: jedna u Sekiraču i druga u područje oko jezera Badovče.

Priština/Prishtinë

Područje i stanovništvo

Opština Priština/Prishtinë nalazi se na severoistočnom obodu kosovske ravnice i predstavlja ekonomski, kulturni, politički i administrativni centar Kosova i Metohije. Sa površinom od 854 kilometara kvadratnih, prištinska opština je najmnogoljudnija opština na Kosovu, čije se stanovništvo posle sukoba udvostručilo. U gradu je 1991. godine živelo oko 200 hiljada ljudi, ali je ta brojka danas 550 hiljada, od čega 200 hiljada interno raseljenih lica iz drugih delova Kosova. Pored toga, u Prištini boravi veliki broj inostranih državljana – pripadnika raznih međunarodnih snaga i organizacija.

Procenjuje se da je u opštini ostalo između dvanaest i petnaest hiljada Srba. Neredi marta 2004. godine i spaljivanje kuća podstakli su dalji egzodus srpskog stanovništva iz centra Prištine; malobrojni preostali Srbi uglavnom su iz bezbednosnih razloga zatvoreni u zgradi YU programa. Velika srpska enklava u prištinskoj opštini je Gračanica; tu se nalazi istorijski pravoslavni manastir, u kome živi ugledni srpski verski vođa, vladika raško-prizrenski Artemije.

Od drugih manjinskih zajednica, tu je oko 1000 Roma i 1500 Bošnjaka. Takođe ima i Turaka i mali broj Aškalija i Goranaca.

Povratak

Prema podacima UNHCR, 998 Srba, 218 Roma i 178 Aškalija – raseljenih lica – vratilo se u opštinu od 2000. godine, većina u okviru onog što se naziva „spontanim povratkom.“ Mnoge druge interno raseljene porodice pokazale su interesovanje da se vrate. Nažalost, martovski nemiri 2004. ne samo da su zaustavile proces povratka, već su i povećali broj interno raseljenih lica. Gotovo svi preostali gradski Srbi, koji uglavnom žive u zgradu YU programa u Prištini, napustili su svoje stanove koji su zapaljeni ili uništeni. Uz podršku kosovske vlade, koja je renovirala oštećene stanove, oko 60 odsto raseljenih Srba vratilo se u svoje stanove posle dva meseca.

Prizren

Područje i stanovništvo

Prizren je najveći grad u južnom delu Kosova i Metohije. Taj grad igra važnu ulogu u regionalnoj trgovini i privredi zahvaljujući svojoj geografskoj lokaciji, u blizini granica sa Albanijom i BJR Makedonijom. Prizren je poznat po nacionalnoj raznolikosti. U prizrenskoj opštini živi oko 220 hiljada ljudi, kako u gradu, tako i u sedamdeset i šest sela raštrkanih širom opštine.

Tokom sukoba između Srba i NATO i OVK, mnoga sela u ovoj opštini uništena su, iako je grad Prizren uglavnom izbegao sistematsko paljenje kuća. Krajem 1999, kada se većina ljudi vratila, na stotine srpskih kuća zapaljeno je i opljačkano. Uprkos tim posleratnim tenzijama, opština Prizren ostaje kulturno i etnički najheterogenija opština na Kosovu: u njoj živi veliki broj Muslimana/Bošnjaka, Turaka i Roma, pored većinskog albanskog stanovništva. Takođe, značajan broj Srba živi u malim selima, enklavama i zaštićenim naseljima. Opasnost od etničkih sukoba ostaje, ali za razliku od drugih delova Kosova, Albanci, Muslimani/Bošnjaci, Turci, Romi i Srbi žive u gradu Prizrenu. Iako Muslimani/Bošnjaci koji govore srpskim jezikom predstavljaju najbrojniju manjinsku grupu, turska manjina je poseduje društveni ugled i uticaj. U severnom delu Prizrena – oblasti Podrimlja – žive Albanci i Turci. U istočnom delu Podguri žive Albanci i Muslimani/Bošnjaci. Na jugoistoku je dolina Župe, nastanjena uglavnom Muslimanima/Bošnjacima i delom Srbima i Albancima.

Tokom nasilja koje se od 17. do 19. marta 2004. proširilo Kosovom, Prizren je opština koja je pretrpela najveću materijalnu štetu. Pedeset i pet srpskih kuća i osam pravoslavnih verskih i istorijskih spomenika je opljačkano, oštećeno ili spaljeno. Izgled grada je narušen i ugrožen miran suživot njegovih stanovnika. Malobrojna preostala srpska zajednica koja je živela u centru grada gotovo je u potpunosti raseljena unutar opštine.

Povratak

Martovsko nasilje imalo je drastične konsekvence po Prizren. Ne samo da je povratak bio spor, već je i proces povratka na desetine interno raseljenih lica iz Srbije zaustavljen. Međutim, samo je trideset i šest Srba iz Prizrena fizički maltretirano i isterano iz zaštite KFOR-a i KPS u kamp KFOR-a u gradu. U preliminarnom izveštaju završenom u aprilu 2004, opština je zaključila da ne samo da je prouzrokovana velika šteta srpskoj imovini, već i da su stanovnici grada pretrpeli veliku duhovnu, istorijsku i materijalnu štetu. Prema izveštaju o proceni, pedeset i pet kuća u oblasti oko tvrđave - Potkaljaja/Nënkalaja – trebalo bi da se obnovi; od te brojke, pedeset i jedna delimično je spaljena, a četiri sravnjene do temelja. Procenu štete u osam srednjevekovnih srpskih pravoslavnih crkava i manastiru Svetog arhangela radila je mešovita komisija, sastavljena od predstavnika UNMIK, UNESCO i lokalne zajednice; međutim, ni za šta, osim za manastir, nije pronađeno rešenje, kao ni u ostatku Kosova. Novi objekat na različitom mestu unutar crkvenog kompleksa sagrađen je za smeštaj monaha. Po novom sporazumu između ministarstava kulture Srbije i Kosova potpisanom 10. oktobra 2005, počelo je uklanjanje ruševina prizrenske crkve Svetog Đorđa.

Oblast Župe, po nacionalnom sastavu mešovito srpska, kao i povratničko selo Novake, nisu pogođeni nasiljem. Situacija je ostala stabilna i postoji nada da će se povratak u te oblasti intenzivirati.

Spontani povratak dešava se u ruralnim oblastima u kojima je organizovano nekoliko poseta tipa „idi i vidi.“ Slobodu kretanja i povratka olakšava autobus Prizren-Štrpce. Međutim, u grad Prizren se niko nije vratio od martovskih nemira 2004.

Štimlje/Shtime

Područje i stanovništvo

Opština Štimlje je ruralna opština u južnom centralnom delu kosovske ravnice, koja se nalazi na obronku planine Crnoljeva, trideset kilometara jugozapadno od Prištine. Glavni put od Prizrena do Prištine prolazi kroz centar Štimlja. U opštini trenutno živi oko dvadeset devet hiljada ljudi, i to u dvadeset i dva sela i gradu Štimlju. Pre sukoba 1999. godine, u okolnim selima i samom Štimlju zajedno da albanskom većinom živelo je oko 950 Srba, 700 Aškalija i 100 Roma. Od januara 2003, šesnaest Aškalija se vratilo, a petoro Srba otišlo. Sve manjine imaju slobodu kretanja i pristup javnim službama, uključujući vodu, struju i zdravstvo. Tokom martovskih nemira 2004, preostalih četrnaestoro Srba raseljeno je iz Štimlja i trenutno se nalaze u opštini Lipljan.

Povratak

Povratnici u opštinu Štimlje do sada su uglavnom bile „urbane“ aškalijske porodice, i to u sam grad, dok su se srpske porodice vratile u dva sela – Donje Godance/Godanci i Ulet i Mužičane/Muzeqin. U grad Štimlje se vratilo šest aškalijskih porodica sa 35 članova. Kada je o Srbima reč, organizovane su tri „idi i vidi“ posete u dva gore pomenuta sela. U ovom trenutku, veći su izgledi da se Srbi vrate u Mužičane nego u Godance.

Štrpce/Shtërpcë

Područje i stanovništvo

Opština Štrpce/Shtërpcë nalazi se u jugozapadnom kraju Gnjilanske oblasti. Susedne opštine su Prizren, Suva Reka/Suharekë, Uroševac/Ferizaj i Kačanik/Kaçanik. Opština se graniči sa BJR Makedonijom na jugu.

Štrpce je jedna od dve opštine sa srpskom većinom u gnjilanskoj oblasti – druga je Novo Brdo/Novobërdë. Opština obuhvata šesnaest sela (pre rata bilo je osam srpskih, četiri albanska i četiri mešovitih sela). U leto 1999, Albanci su se vratili u mešovita sela Viča/Vicë i Drajkovce/Drajkovc.

Srpski deo opštine dobro je poznat kao srpska enklava okružena Albancima, u kojima Srbi imaju punu slobodu kretanja. Generalno gledano, Srbima je na Kosovu sloboda kretanja ograničena. Ipak, KFOR je prestao da prati konvoje u Srbiju i severnu Mitrovicu, iako Srbi i dalje putuju u organizovanim konvojima. Nažalost, ima slučaja maltretiranja ili napada na konvoje dok prolaze kroz većinski albansku teritoriju. Pored toga, redovni autobusi saobraćaju za Mitrovicu, Prizren, kao i za Srbiju.

Postojeće stanovništvo procenjuje se na oko 13 600, od čega, 37 Roma, 4500 Albanaca i 9100 Srba.

Štrpcem dominira srpska enklava, ali su međunacionalni odnosi bili tolerantniji nego u bilo kom drugom nacionalno mešovitom delu Kosova. Situacija se u tom pogledu drastično promenila posle martovskih nemira. Za razliku od drugih delova Kosova, situacija u opštini Štrpce tokom dana je bila mirna. Međutim, u selu Drajkovce su u večernjim časovima ubijena dva Srbina. Rezultat toga bilo je pogoršanje do tada dobrih odnosa dveju zajednica.

Značajan broj srpskih raseljenih lica živi u četiri kolektivna centra u Brezovici; tu su još i četrnaest srpskih izbeglica iz Hrvatske i jedna romska porodica. Prema poslednjem istraživanju jugoslovenskog Crvenog krsta iz decembra 2003. godine, prisutno je oko 900 interno raseljenih lica, od kojih su 403 smeštena u kolektivnim centrima, a ostatak u privatnim kućama. Taj broj interno raseljenih lica redovno fluktuira i samim tim je predmet spora: poslednje procene kreću se od 700 do 1250.

Suva Reka/Suharekë

Područje i stanovništvo

Opština Suva Reka/Suharekë nalazi se u jugoistočnom delu Kosova. Opština zauzima površinu od 361 kilometara kvadratnih i čini 3,3 % teritorije pokrajine. Graniči se sa opštinama Prizren, Orahovac, Mališevo, Štimlje, Uroševac i Štrpce. Obuhvata 41 selo i grad Suvu Reku.

Gotovo 90 odsto kuća u opštini pretrpelo je neki oblik štete (kategorije I-IV) i uništenja (kategorija V) tokom rata 1999. Druge su spaljene u posleratnom periodu, dok se malobrojna srpska populacija Suve Reke pridružila odlazećim srpskim snagama.

Predratno stanovništvo Suve Reke od 80 hiljada ljudi brojalo je nekih tri hiljade Srba i mali broj Roma. Nijedan Srbin nije ostao, uprkos činjenici da ih je polovina živela u gradu Suvoj Reci, a druga polovina u okolnim selima Mušutište/Mushitisht, Popovljanu/Popolan, Dvoranu/Dvorane, Movljanima/Mohlan, Sopini/Sopi, Lešanima/Leshan i Rečanu/Reçan.

U ovom trenutku, 505 pripadnika aškalijske zajednice žive u samoj Suvoj Reci i gradovima Geljance/Gelac, Trnju/Trrnje i Lešanu/Leshan, dok dvadeset i pet pripadnika romske zajednice žive u gradu.

Gotovo 80 odsto stanovništva živi isključivo od poljoprivrede.

Povratak

Proces povratka u Suvu Reku bio je spor i do sada nije doneo nikakve konkretne rezultate, uprkos aktivnom angažovanju opštinskih vlasti. Da bi olakšao povratak, međunarodna zajednica investirala je u infrastrukturu potencijalno etnički mešovitih sela, da bi pokazala prednosti povratka za obe zajednice. Tako su 29. aprila UNHCR i MKCK otvorili rasvetu u selu Mušutište.

Uroševac/Ferizaj

Područje i stanovništvo

Opština Uroševac/Ferizaj nalazi se u južnom delu Kosova i zauzima površinu od 345 kvadratnih kilometara. Nalazi se na glavnom saobraćajnom pravcu između Prištine i Skoplja u Makedoniji. Uroševac se nalazi na velikoj poljoprivrednoj ravnici, sa obroncima brda na istoku i niskim planinama na jugozapadu. U okviru opštine nalazi se četrdeset i osam sela i jedan glavni grad.

Albanci su većinsko stanovništvo. Aškalijska i romska zajednica su brojne, iako se njihov broj konstantno smanjuje u periodu posle sukoba. Prema nedavnoj proceni OEBS-a, Aškalija ima 3325, a Roma 269, ali poslednjih meseci postoji uzlazni trend. Pored toga, tu je i dvadeset i četiri Bošnjaka, petnaest Srba i šesnaest pripadnika drugih zajednica. Goranaca ima 224. Posle martovskih nemira 2004, petnaest Srba isterano je iz svojih domova; oni danas žive u grčkoj bazi KFOR-a u Uroševcu.

Oko tri stotine Albanaca iz Srbije i većina albanskih raseljenih lica iz drugih opština ili okolnih sela u opštini smešteno je ili kod rođaka, ili u srpskim kućama.

Vitina/Viti

Područje i stanovništvo

Opština Vitina/Viti nalazi se u jugoistočnom delu Kosova, na granici sa BJR Makedonijom, istočno od uroševačke i južno od gnjilanske opštine.

Centralni deo vitinske opštine je istovremeno ravan i talasast, a severni i južni delovi su brdoviti. Opština zauzima površinu od oko 300 kvadratnih kilometara; kroz središnju dolinu protiču Binačka Morava, koja izvire u selu Binač/Binqë.

Opština Vitina obuhvata sela koja su ili u potpunosti albanska ili srpska (kao što su Vrbovac/Vrboc i Grnčar/Gernqarë), kao i nekoliko sela sa mešovitim stanovništvom (Mogila/Mogillë, Binač/Binçë i Klokot/Kllokot).

U opštini Vitina ima i katoličkih Albanaca koji uglavnom žive u Binaču, Gornjoj Stubli/Stubëll e Epërm, Kabašu/Kabash i Letnici/Letnicë. Tu su i malobrojni Hrvati koji žive u Letnici i okolnim selima poput Šašara/Shasharë, Vrnavokolu/Vërnakollë i Vrnezu/Vernez.

Povratak

Prema podacima UNHCR, 349 Srba, 18 Roma i 8 Aškalija vratilo se u opštinu od 2000. do 30. septembra 2005. godine.

Osim tzv. spontanog povratka u uglavnom srpska sela, projekti organizovanog povratka završeni su u Podgorcu/Podgorc i Žitinju/Zhiti. Međutim, tek jedna od trideset i šest porodica čije su kuće obnovljene vratila se u Podgorce, a od dvadeset i devet srpskih porodica za koje su sagrađene kuće u Žitinjama, do sada se nijedna nije vratila. U septembru 2005, obnovljena kuća u Žitinjama uništena je u eksploziji, a bilo je i više incidenata sa uništavanjem i pljačkanjem praznih kuća. Opština traži finansijska sredstva za projekat organizovanog povratka u selo Grmovo/Gërmovë.

Tokom martovskih nemira 2004, 109 od oko 150 Srba koji su još živeli u gradu Vitini raseljeno je, a više od četrdeset kuća zapaljeno, oštećeno ili opljačkano. Svi raseljeni su se u međuvremenu vratili svojim kućama.

Dve hiljade i pete godine bilo je napada na Srbe i njihovu imovinu. U opštini Vitina je visok stepen odlaska manjina.

Vučitrn/Vushtrri

Područje i stanovništvo

Opština Vučitrn/Vushtrri nalazi se u severnom delu centralnog Kosova, na glavnom putu koji povezuje Prištinu sa Mitrovicom. Površina opštine je oko 344 kvadratnih kilometara. Opština se sastoji od šezdeset i šest sela, od kojih je šezdeset i jedno albansko i pet srpskih; naseljavaju je uglavnom Albanci i mala aškalijska zajednica. Preostali Srbi, njih četiri hiljade, živi u pet enklava - Gojbulji, Prilužju, Miroču, Slatini i Gracu, kao i mešovitom selu Banjska.

Tokom martovskih nemira 2004, uništeno je ili spaljeno šezdeset i osam kuća aškalijske zajednice. Sve su obnovljene 2005, ali su se do sada samo dvadeset i tri porodice vratile u grad Vučitrn. U selu Slatini uništeno je petnaest srpskih kuća, a pravoslavna crkva u Vučitrnu teško je oštećena. Uništene kuće su 2005. obnovljene, ali se srpska zajednica još uvek nije vratila. Neposredno pre tih događaja, malobrojni Srbi iz Miroča napustili su svoje kuće i nikada se nisu vratili.

Povratak

Tokom nemira marta 2004. proces povratka drastično je usporen. Većina kuća uništenih u nemirima obnovljena je: pedeset i devet aškalijskih kuća u Vučitrnu i petnaest srpskih kuća u Slatini, ali do sada nije bilo pravog povratka. Od januara 2005, neka mesta povratka dodatno čuva jedna privatna kompanija za obezbeđenje.

Zubin Potok

Područje i stanovništvo

Opština Zubin Potok je najzapadnija od tri većinski srpske opštine severnog Kosova i graniči se sa Srbijom. Zauzima 335 kvadratnih kilometara i obuhvata šezdeset i četiri sela, od kojih su neka zabačena u planini i nepristupačna tokom zime. Reka Ibar teče sa zapada prema istoku kroz opštinu; Zubin Potok je poznat po veštačkom jezeru Gazivode koje je dugačko 35 kilometara i prostire se i u užu Srbiju.

Srpsko stanovništvo, takođe poznato po imenu „Kolašinci“, predstavlja većinu u opštini. Albanci su druga etnička zajednica i žive u selu Čabra/Çabër, koje je povezano sa drugim oblastima naseljenim Albancima glavnim putem prema južnoj Mitrovici. Jedan deo tog puta prolazi kroz srpsko selo Zupče.

Broj stanovnika Zubinog Potoka predmet je stalnih kontroverzi. Zvanični podaci iz popisa 1991. godine Jugoslovenskog zavoda za statistiku su da u opštini živi 8479 stanovnika, od čega 6282 (74,1%) Srbi i 2079 (24,5%) Albanci. Pošto Albanci nisu u potpunosti učestvovali u popisu, te brojke su samo procene i ne mogu se potkrepiti drugim podacima. Zbog toga se smatra da je u Zubinom Potoku pre sukoba 1999. godine živelo otprilike dvanaest hiljada ljudi.

Albanska enklava Čabra bila je potpuno uništena u proleće 1999. godine, ali se oko 700 stanovnika kasnije vratilo u svoje kuće, koje je 2001. obnovio MKC uz pomoć donacije EU. Prema poslednjim podacima koje je predočio jedan od lidera iz Čabre, u Albanci živi oko 1500 Albanaca. Ta brojka obuhvata pojedince i porodice koje danas žive u Mitrovici. Oko tri hiljade interno raseljenih Srba, koji su bili prinuđeni da napuste svoja prebivališta na Kosovu, naselilo se u opštini u leto 1999. Tu su i tri kolektivna centra sa nekih 220 interno raseljenih Srba i izbeglica iz Hrvatske.

Povratak

Tokom 2000. godine, zabeležen je povratak 1320 interno raseljenih Albanaca vratilo se u Čabru; od tada nije bilo povratka u to selo.

Zvečan/Zveçan

Područje i stanovništvo

Opština Zvečan/Zveçan nalazi se na severu Kosova. Prostire su u uskom koridoru od opštine Mitrovica do Raške oblasti u Srbiji i predstavlja jednu od većinskih srpskih opština na Kosovu. Graniči se sa opštinama Leposavić na istoku, Mitrovica na jugu i Zubin Potok na zapadu. Zvečan zauzima površinu od 104 kvadratna kilometra. Obuhvata četrdeset naselja i ima oko 16,600 stanovnika, uključujući oko četiri hiljade Srba koji su interno raseljeni od 1999. godine, i 250 izbeglica iz Hrvatske. Pored toga, oko tri stotine Roma, raseljenih iz južne Mitrovice, trenutno živi u privremenom opštinskom smeštaju – montažnim kućama i napuštenoj zgradi u selu u selu Žitkovac.

Visoki komesarijat Ujedinjenih Nacija (UNHCR) procenjuje da je u Zvečanu 1999. godine živelo 9,229 stanovnika, pre sukoba; Srbi su predstavljaju većinu od 74 odsto. Preostalu populaciju činili su Albanci, koji su uglavnom živeli u gradu Zvečanu. Opštinska uprava UN u Zvečanu, međutim, smatra da je neposredno pre bombardovanja NATO u opštini živelo 12,500 stanovnika i da su Srbi činili 95% stanovništva. Prema istom izvoru, u Zvečanu je živelo najviše četiri albanske porodice. U ovom trenutku, većina Albanaca u zvečanskoj opštini živi u tri čisto albanska sela: Boljetin/Boletin, Lipa/Lipë i Žaža/Zhazha.

Povratak

U ovu opštinu se vratilo veoma malo povratnika. Dvadeset i dve albanske porodice vratile su se od 2000. godine; dve od tih porodica spontano su se vratile u proteklih nekoliko meseci. U opštini se nalazi romski kolektivni centar. U ovom trenutku, u opštini se nalazi nekoliko godina interno raseljenih Srba, od kojih su neki pobegli 1999, i oko 1200 koji su izbegli, posebno iz sela Svinjare posle martovskih nemira 2004.

Mališevo/Malishevë

Područje i stanovništvo

Mališevo/Malishevë je dobilo status opštine 1986. godine. Opštinu su ukinule republičke vlasti 1991, a teritorija je podeljena među susednim opštinama. Tokom devedesetih, Mališevo je ostalo entitet u okviru paralelnog albanskog sistema. Privremena Uprava Ujedinjenih Nacija na Kosovu (UNMIK) zvanično je ponovo uspostavila opštinu Mališevo u julu 2000.

Opština je uglavnom ruralnog karaktera i sastoji se od četrdeset i tri naselja. Grad Mališevo imalo oko 2300 stanovnika u septembru 1999. godine (dok ih je pre sukoba te godine bilo 2600). Preostalih 96 odsto od pedeset i sedam hiljada žitelja živi u četrdeset i tri sela u opštini.

Postojeće stanovništvo čine Albanci u procentu od 99 odsto. Srbi, kojih je prethodno bilo sedam stotina, živeli su uglavnom i Kijevu/Kijevë. Svi su otišli 1999. i do sada se niko nije vratio.

Srbica/Skenderaj

Područje i stanovništvo

Opština Srbica/Skënderaj nalazi se u severnom delu centralnog Kosova, južno od opštine Mitrovica. Teritorija opštine je u najvećoj meri talasasta visoravan koja se prostire zapadno od obronaka Čičavice, sa najvišom tačkom na 1080 metara. Obuhvata pedeset i dva sela organizovanih u dvanaest okruga (alb.Bashkia Lokale). Grad Srbica nalazi se na putu koji vodi južno do Glogovca i duž glavnog puta od Mitrovice prema Peći. Opština predstavlja srce Dreničke doline, regiona sa dugom istorijom albanskog pobune prema srpskim vlastima. Oslobodilačka vojska Kosova (OVK) osnovana je na ovom području i Srbica je od tada smatrana njenim uporištem.

Pre raseljavanja, u opštini je bilo 98 odsto Albanaca (ukupno 65 hiljada stanovnika). Dve stotine Srba živelo je u glavnog gradu i dva sela u severnom delu opštine (ukupno oko pet stotina). Nekoliko aškalijskih i bošnjačkih domaćinstava bilo je raštrkano po opštini. U vreme ulaska snaga KFOR-a na Kosovo, većina Srba bila je napustila opštinu.

Danas Srbi žive samo u Suvom Grlu/Suhogërllë (129) i Banji/Bajë (197), kao i u manastiru Devič (9). Samo dvanaest aškalijskih i tri bošnjačke porodice još uvek živi u opštini.

Tokom martovskih nemira 2004. godine, srednjovekovni pravoslavni manastir Devič bio je opljačkan, teško oštećen i zapaljen. Neki od opljačkanih predmeta od tada su vraćeni. Uništena je i gostinska kuća, a groblje oskrnavljeno. Monahinje koje su evakuisane pre napada vraćene su u manastir pod zaštitom KFOR-a.

Povratak

Povratak u opštinu bio je spor i povratnici su se vratili samo u enklave Banja/Baje i Suvo Grlo/Suhogërllë.