Medicinski i veterinarski otpad u Srbiji
Medicinski i veterinarski otpad u Srbiji je vrsta otpada koji nastaje u toku pružanja zdravstvenih usluga: prevencije, dijagnostike, lečenja i istraživanja u oblasti humane i veterinarske medicine. On u Republici Srbiji primarno nastaje u medicinskim ustanovama, istraživačkim centrima ili laboratorijama, u ustanovama i ordinacijama zdravstvene zaštite životinja, a u širem smislu i u kućnim uslovima.[1]
Bez obzira na njegov sastav, osobine i poreklo, opasni medicinski otpad čini 75% – 90% komunalnog otpad, a 10% – 25% je medicinski otpad.
Neadekvatan tretman medicinskog otpada može ugroziti zdravlje ljudi i dovesti do širenja zaraznih bolesti u Srbiji.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Godišnje se u zdravstvenim ustanovama u Srbiji u 21. veku akumulira oko 5.000 tona otpada, od čega je petina opasan medicinski otpad. Uvođenje zaraznog sistema upravljanja medicinskim otpadom veoma je važno za poboljšanje zdravlja stanovništva i kvaliteta zdravstvene zaštite.[2]
Igle, špricevi, zavoji, gaza, krpice umrljane krvlju, skalpeli - pre nekoliko godina u Srbiji su bacani zajedno sa ostalim otpadom, pomešani sa komunalnim otpadom i odlagani na gradske deponije.[2]
Do 2008. godine u Srbiji nije postojao sistem upravljanja zaraznim medicinskim otpadom. Zdravstvene ustanove su se brinule o medicinskom otpadu sa zastarelom opremom, bez jasnih procedura za odlaganje i tretman otpada. Neke institucije su otpad sagorevale u sopstvenim pećima, obično na temperaturama neprikladnim za njegovo sigurno uništavanje. Sterilizacija otpada rađena je u malom broju ustanova.[2]
Od 2000–2013. Evropska unija je za ređavnje ovog probleme kroz različite projekte donirala više od 146 miliona evra srpskom zdravstvenom sistemu.[2]
Opasnosti[uredi | uredi izvor]
Medicinski otpad je opasan po ljude i njegovu životnu sredinu jer u sebi sadrži sledećih pet potencionalno opasnih opsnosti:
- Fizičke opasnosti
- Hemijske opasnosti
- Mikrobiološke opasnosti
- Radiološke opasnosti
- Opasnosti po životnu sredinu (otpad koji sadrži živu (Hg)-termometri, amalgamske plombe, fluorescentne sijalice; i druge teške metale: nikl (Ni), kadmijum (Cd), olovo (Pb)-baterije npr. i lekovi sa isteklim rokom trajanja).
Vrste[uredi | uredi izvor]
Prema opasnosti koji može da ima po okolinu medicinski otpad se deli se u dve kategorije:
- Rizični otpad - koji čini 10-15% ukupne količine medicinskog otpada i on
bi mogao da predstavlja rizik po zdravlje ljudi. U ovu vrstu otpada spada iskorišćeni zavoji i drugi materijal za obradu i previjanje rana i povreda, špricevi, igle, sistemi za infuziju, kateteri, rukavice…
- Nerizičn otpad - koji čini 75-90% ukupne količine medicinskog otpada.
Izvori[uredi | uredi izvor]
Izvori medicinskog otpada se dele na:
- Velike izvore medicinskog otpada — bolnice, hitne službe, dispanzeri, centri za dijalizu i transfuziju, laboratorije, služba za kućno lečenje i mrtvačnice..
- izvore medicinskog otpada — stomatološke ambulante, centri za rehabilitaciju ustanove za invalide, kozmetički saloni...
Ova podela se ne odnosi na količinu produkovanog medicinskog otpada, već na njegov sastav. Manji izvori ređe stvaraju rizičan medicinski otpad.
Razvrstavanje medicinskog otpada[uredi | uredi izvor]
Medicinskog otpada se razvrstava na sledeće tokove otpada:[3]
- Komunalni otpad
Komunalni otpad koji spada u neopasan otpad odlaže se u
- kese crne boje ako sed taj otpad ne reciklira
- kese zelene boje ako se taj otpad reciklira
- Infektivni otpad
Infektivni otpad u koji spadaju meki i oštri predmeti, odlaže se u kese ili kontejnere žute boje
- Patoantamoski otpad
Patoantamoski otpad se odlaže u kese braon boje
- Farmaceutski otpad
Farmaceutski otpad u koji spadaju citotoksični i necitotoksični lekovi odlaže se u kontejner crvene boje
- Opasni otpad
Opasni otpad koji sadrži hemikalije sa visokim sadržajem teških metala odlaže se u metalnu burad sa oznakom „otrov”
- Radioaktivni otpad
Radioaktivni otpad niskog nivoa (Low-Level Waste - LLW) sadrži malu količinu izotopa koji imaju kratako vreme polutaspada. LLW čini 90% zapremine celokupnog radioaktivnog otpada dok je udeo u radioaktivnosti 1%. Ovaj otpad čine delovi medicinske opreme, filteri, odeća, rukavice itd.
Radioaktivni otpad se odlaže u metalnu burad sa oznakom „radioaktivnost”.
Mešanje različitih vrsta opasnog otpada je strogo zabranjeno. Svaka vrsta opasnog otpada se deklariše nalepnicom, na kojoj je oznaka, šestocifreni broj sa *, poreklo, količina.
Greške u razvrstavanju se moraju odmah prijaviti, greška se ne ispravlja vađenjem iz kese, nego se kesa deklariše prema najopasnijoj komponenti.
Plastične kese u koje se pakuje otpad moraju biti dovoljno otporne, da iz njih tečnost ne curi i pune se samo do 3/4 kapaciteta da bi mogle da se zatvore čvorom. Kese žute boje treba da budu pogodne za sterilizaciju vodenom paru u autoklavu.
Transport[uredi | uredi izvor]
Na osnovu člana 9 Pravilnika o upravljanju medicinskim otpadom (Službeni glasnik RS, br.78/2010) razvrstan i obeležen medicinski otpad se od mesta nastanka (laboratorije) do prostora za skladištenje transportuje kolicima ili kontejnerima koji se koriste isključivo za tu namenu.[4]
Transport otpada od mesta nastanka do prostora za skladištenje vrši se najmanje jednom dnevno po utvrđenoj ruti transporta, a po završenom radu u medicinskoj ili veterinarskoj ustanovi.[4]
Kolica ili kontejneri čiste se i dezinfikuju po potrebi, a najmanje jednom dnevno.[4]
Stanje u oblasti upravljanja ovom vrstom otpada u Srbiji[uredi | uredi izvor]
Prema mišljenju Agencije za zaštitu životne sredine u Republici Srbiji, na njihovom sajtu objavljeno je da u Srbiji ne postoji sistem upravljanja medicinskim otpadom kojim se obezbeđuje adekvatna zaštita životne sredine i stanovništva i navodi:[5]
Većina zdravstvenih ustanova ne postupa s otpadom na adekvatan način, a praksa u upravljanju medicinskim i veterinarskim otpadom je na vrlo niskom nivou.[5]
Samo mali broj zdravstvenih ustanova postupa sa infektivnim medicinskim otpadom i korišćenim oštrim instrumentima u skladu sa higijenskim principima, sterilizacija se najčešće obavlja vodenom parom pod povećanim pritiskom u autoklavima.[5]
Česta praksa u manjim zdravstvenim organizacijama i nerazvijenim sredinama je da se opasan otpad najčešće odlaže zajedno sa drugim vrstama otpada u iste, vrlo često neadekvatne kontejnere, odnosno sa njim se postupa kao sa klasičnim komunalnim otpadom, a ne kao sa vrstom opasnog otpada.[5]
Otpad se često spaljuje u neadekvatnim i nelegalnim postrojenjima za spaljivanje, bez kontrole i nadzora ili se bez prethodne obrade zajedno s komunalnim otpadom odlaže na smetlišta, ispušta u gradske kanalizacione sisteme ili septičke jame.[5]
Radnici koji rade na prikupljanju ovih vrsta otpada po pravilu nemaju nikakvu zaštitnu odeću i obuću, nemaju nikakvu obuku i, samim tim, izloženi su negativnim uticajima ovih vrsta otpada.[5]
Farmaceutski i hemijski otpad uglavnom se ne razvrstava u skladu sa Katalogom otpada, već se odlaže i čuva u posebnim ormarima i prostorijama. Retko gde postoji evidencija o vrstama i količinama ovog otpada.[5]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Zakonu o upravljanju otpadom („Službeni glasnik RS”, br. 36/09 i 88/10), član 4. menja se i glasi:
- ^ a b v g d „Medicinski otpad u Srbiji: EU donirala 13,5 miliona evra za sistem odlaganja medicinskog otpada”. EU Delegacija u Srbiji (na jeziku: srpski). 2013-03-27. Pristupljeno 2021-04-21.
- ^ člana 10 Pravilnika o upravljanju medicinskim otpadom (Službeni glasnik RS, br.78/2010)
- ^ a b v Član 9 Pravilnika o upravljanju medicinskim otpadom (Službeni glasnik RS, br.78/2010)
- ^ a b v g d đ e „Medicinski i veterinarski otpad, Agencija za zaštitu životne sredine - Ministarstvo zaštite životne sredine”. www.sepa.gov.rs. Pristupljeno 2021-04-20.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Strategija upravljanja otpadom („Sl.glasnik RS”, br. 29/2010)
- Nacionalna strategija upravljanja otpadom sa programom približavanja EU usvojena 2003. god. Osnovni dokumet koji obezbeđuje uslova za racionalno i održivo upravljanje otpadom u RS.
- Strategija uravljanja otpadom za period 2010 -2015. godine, „Sl glasnik RS”, broj 29/2010.