Partizanski brak
Partizanski brak kao privremeni oblik bračne zajednice u ratu, nastao je kao izazov tradicionalno utvrđenim rodnim ulogama i time sprečio snažnu reakciju javnog mnjenja, pre svega onih snaga, koje su smatrale da stupanjem u takav brak „naoružana žena ugrožava tradicionalnu vezu maskuliniteta i vojske, umanjuju muški status boraca, ali i nezaobilazno pokreću i temu morala” Primenjivan je u NOB od 1942 do 1945. godine.[1] Samodisciplina i seksualna uzornost promovisane su kao partizanske vrednosti, ali su u praksi zajednički život u odredima, kao i neizvesnost i strah uticali na oslobađanje emocija i uspostavljanje bliskosti, što je trebalo na neki način kanalisati — sklapanjem partizanskog braka.
Na ozvaničenje ljubavnih veza partizanskim brakom, uticala je i težnja rukovodstva, da sačuva moral u svojim redovima, jer je naklonost žena i njihova podrška partizanskom pokretu vidno opterećivale, ne samo okupatore već i kolaboracionističke vlasti i ravnogorski pokret, i time slabila njihovu borbenu gotovost i demoralisala ih. Tako je strah od slabljenja morala u partizanskim redovima rezultovalo odbranom porodice, jer je jedan od osnovnih motiva kvislinga i ravnogorske propagande bila tvrdnja da partizanski pokret uništava upravo porodične tekovine.[2]
Nakon priznavanja ljubavne veze, a zatim sklapanja bračne zajednice pred partijskim organima KPJ, bračni parovi su naredbom komandanta razdvajani i upućivani u druge čete, čime je faktički onemogućavan njihov kontakt.
Opšta razmatranja o moralu u vojsci[uredi | uredi izvor]
Značajan momenat u kreiranju stereotipa o moralu, promiskuitetu i surovosti u vojnim odredima u kojima su ratovale i žene, imala je činjenica da su te stereotipe stvarali uglavnom muškarci koji su tokom rata bili u pozadini borbrnih dejstava i koji su se već samim tim osećali inferiorno u poređenju sa muškarcima ratnicima (bilo na kojoj strani), pas se zato u većini država koje su uvele pomoćne ženske vojne službe povremeno pokretalo pitanje morala, vanbračnih i bračnih veza u tim odredima.
U Velikoj Britaniji je čak određen parlamentarni komitet zadužen da utvrdi istinu o pričama o alkoholizmu, promiskuitetu i vanbračnim trudnoćama žena u odredima. Nasuprot raširenim glasinama, komitet je 1942. izneo zaključak da žene u ovim službama imaju značajno manju stopu vanbračnih trudnoća, i da je sklapanje ratnih brakova značajno manji nego u civilstvu među istim socijalnim grupama.[1]
Slično pitanje pokretano je i u Sjedinjenim Američkim Državama 1943. godine, kao i u Sovjetskom Savezu gde su takođe postojala mišljenja da su žene u vojnim odredima sklone ljubavnim vezama.
Stav koji je postojao u jugoslovenskim komunističkim krugovima da su komunisti ljudi posebnog kova sa asketskim moralom i spremnošću na žrtvu, dodatno je pojačan nakon suzbijanja slobodne ljubavi u međuratnom periodu, i preneo se i na narodnooslobodilački pokret. Jer je kult revolucionarne askeze prema Vladimiru Dedijeru imao dublje korene: bio je odlika revolucija poput francuske i ruske, a poticao je i iz narodnih običaja koji su nalagali uzdržavanje od seksualnih odnosa u vreme ratova, buna i velikih promena.[3]
Učešće žena u narodnooslobodilačkom pokretu jedan je od značajnih fenomena u modernoj istoriji. Žene su dokazale da u modernom ratu mogu da se bore jednako kao i muškarci. A mnogo partizana i partizanki se odreklo „normalnog braćnog života“ i prihvatile rizike smrti, ranjavanja i zarobljavanja, mučenja, nedostatak osnovne higijene i intimnosti.
Preduslovi[uredi | uredi izvor]
Međutim i pored primena puritanske etike propagirane od strane komunističke organizacije tokom rata bila je u značajnoj meri otežana stupanjem žena u partizanske odrede. Zajednički život muškaraca i žena, strah, patnja, neizvesnost i smrt bili su jedan od značajan faktor u približavanju i uspostavljanju intimnih odnosa patizanki i partizana, imajući u vidu da prema istraživanjima ratna situacija i moguća smrt ljubav približava ljude. Ljubavne odnose nisu inicirali samo muškarci, već i žene.
Boravak u partizanima, van kontrole roditelja, značio je za omladinu sticanje novih sloboda, pa odatle i njihovo slobodnije upuštanje u seksualne odnose. Po stupanju u odrede, mladići koji su pre rata bili u ljubavnim vezama sa pojedinim devojkama koristili su ta poznanstva i pokušavali da devojke privuku i angažuju na pružanju podrške narodnooslobodilačkoj vojsci, i na taj način sačuvaju i održe započetu vezu.[4]
A mladost i polet, kao i ljubav, činili su borbu strastvenijom, podstičući osećaj i potrebu da se dokaže pred voljenom osobom i da se postane heroj.[1]
Već na početku ustanka među seoskim devojkama bio je raširen stav da su komunistkinje žene niskog morala, koje stupaju u odnose sa svim borcima u odredu. Pa su u tom smislu devojke u suretu sa partizanima često bez većeg ustezanja zapitkivale i partizanke i partizane o njihovom seksualnom životu i moralu, aludirajući na njihov slobodan život, što se pokazivalo kao jedan od glavnih momenata njihovog interesovanja. Provociranje razgovora o seksualnom životu predstavljalo je zapravo neku osnovu uspostavljanja kontakta sa partizanima, koji su se ponekad osećali i ugroženi nastupom radoznalih seoskih žena.[5]
Iako postoje pisani dokumenti da je uspostavljanje ljubavnih veza u odredima kažnjavano smrću, takva kazna primenjivana je češće u slučajevima silovanja koje bi počinili pripadnici narodnooslobodilačkih odreda. Silovanja seljanki od strane partizana dešavala su se u okolini Čačka tokom ustanka 1941, a jedan broj partizana koji su bili „nekorektni“ prema drugaricama, streljan je posle ispitivanja.[6]
Partizanski brak[uredi | uredi izvor]
Pitanje intimnih odnosa muškaraca i žena u NOB rešeno je i legalizovano partizanskim brakom. Stupanjem u brak pripadnici odreda usmeravani su na taj način ka monogamiji čime je sprovedena kontrola intimnih odnosa pošto se ispostavilo da ih nije bilo moguće sasvim suzbiti i iskoreniti. Partija je na taj način kontrolisala intimni život pripadnika odreda, što je bio jedan od njenih glavnih ciljeva, u sprečavanju namoralnih ljubavnih veza.
Neformalno venčanje ili „partizanski brak” sklopan je po odobrenju partijske organizacije, a primenjivanivano je od 1942. i predstavljao je značajno sredstvo za regulisanje seksualnih odnosa u odredu.
Pred partizanske parove na ovaj način stavljana je mogućnost izbora ili da se raziđu ili da sklope partizanski brak pred Partijom i sa odobrenjem partijske organizacije.[7] Kako su pojedine brigade tokom 1944. godine kritikovane da su na takva venčanja gledale suviše kruto to je za posledicu uzrokovalo pojavu nešto većeg broja nedozvoljenih odnosa.[8]
Nakon priznavanja ljubavne veze, a zatim sklapanja partizanskog braka, bračni parovi su naredbom komandanta razdvajani i upućivani u druge čete, čime je faktički onemogućavan njihov kontakt.
Ovo je bio efikasan princip obuzdavanja i kanalisanja intimnih odnosa pripadnika odreda i njihovog usmeravanja ka ispoljavanju vojne borbenosti. Sputavanje seksualnih nagona uticalo je i na pojavu „agresije protiv svoga Ja“, koja se praznila i putem samopožrtvovanja.[9] U tom smislu je i Ivlin Vo idealizovao odnose partizanki i partizana ističući da je patriotski zanos „potpuno potisnuo seks“.[10]
Takođe razdvajanje supružnika koje je tek posle oslobođenje donelo i spajanje rasturenih porodica, čiji su članovi tokom rata preživeli različite sudbine i imalo ponekad suprotna iskustva, često je bila nepremostiva prepreka za uspostavljanje zajedničkog života u miru.
U tom smislu izdato je Uputstvu štaba Prvog šumadijskog NOP odreda „Milan Blagojević“ aprila 1944. godine u kome je istaknuto:
U odredima mora postojati čelična disciplina i razvijeno drugarstvo, a da bračni parovi moraju biti razdvojeni u različite čete.
Ovim i drugim uputstvima komandanata odreda preporučeno je da oni koji uspostavljaju intimne odnose budu strogo kažnjeni da bi poslužili kao zastrašujući primer, a tokom 1944. godine ustalila se praksa da se održavaju posebni partijski sastanci, na kojima je često glavna tema bilo pitanje odnosa muškaraca i žena.
Očuvanje porodice i njenih članova tokom rata, za mnoge parove, naročito žene značilo je dovoljnu utehu, nadu i satisfakciju uprkos ratnim nedaćama,[11] a međusobna posvećivanja između dva borbena dejstva, olakšavalo im je navikavanje na buduće mirnodopske uslove života.[12]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Ljubinka S. Škodrić, Položaj žena u okupiranoj Srbiji 1941–1944., doktorska disertacija Beograd, 2015.
- ^ VA, Ča, 12-3-52
- ^ V. Dedijer, Novi prilozi za biografiju J B Tita II, str. 690.
- ^ IAB, Bds, J-233
- ^ Milutin Stojić, Osvetljavanje istine, DOKUMENTA ZA POLITIČKU I VOJNU ISTORIJU ČAČKA 1938-1941. I, str. 479
- ^ G. Davidović, M. Timotijević, Zatamnjena prošlost, III, str. 249
- ^ Partizanke. Žene u Narodnooslobodilačkoj borbi, Novi Sad 2010, str. 57
- ^ Dokumenti centralnih organa KPJ, XX, str. 294.
- ^ Hugo Klajn, Ratna neuroza Jugoslovena, Beograd 1995, str. 40-41
- ^ Vesna Goldsvorti, Izmišljanje Ruritanije. Iimperijalizam mašte, Beograd 2005, str. 190
- ^ Milice Babović Bakić, Tokovi istorije, 1-2/2002, 89-117, str. 116.
- ^ S. Božović, Ratne ljubavi, treće izdanje, 1987. godina, Beograd, str. 52.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Milan Borković, „SKOJ i omladina Srbije u partizanskim odredima 1941. godine“, Užički zbornik, 10/1981, 127-147. str. 137.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- OTRGNUTO OD ZABORAVA Tvrđava koja je odolela - Politika, od 31. 8. 2019.