Prva rezervna vojna bolnica u Smederevskoj Palanci
| Naziv | |
|---|---|
| Osnovana | |
| Zemlja |  Kraljevina Srbija |
| Upravnik | |
| Sedište |
Prva rezervna vojna bolnica u Smederevskoj Palanci bila je jedna od 58 privremenih sanitetskih ustanova u Kraljevini Srbiji, koja je osnovana s kraja 1914. godine, nakon što je u daljem toku Prvog svetskog rata Smederevska Palanka stavljena u središte ratnih zbivanja.[1] Pored zbrinjavanja ranjenih iz borbi vođenih u toku 1914. i 1915. godine, u bolnici su zbrinjavani i oboleleli borci i stanovništvo od sva tri tipa tifusa: pegavog tifusa ili pegavca (typhus exanthematicus), trbušnog tifusa (typhus abdominalis) i povretnog tifusa (febris recurrens), koje su u vidu masovnih epidemija harale Srbijom.
Od osnivanja, pa do prestanka sa radom sudbina bolnice bila je vezana za sudbinu srpskog naroda i srpske vojske, tako da je krajem ratne 1915. godine, deo sastava bolnice bio prinuđena da, teške bolesnike ostavi na dalje zbrinjavanje neprijatelju, i krene sa vojskom i delom naroda u albansku golgotu.
Uslovi koji su uticali na osnivanje vojne bolnice u Smederevskoj Palanci[uredi | uredi izvor]
Razloge vojnih vlasti Kraljevine Srbije da Smederevsku Palanku odrede za sedište vojne bolnice treba tražiti u njenom geografskom položaju, materijalnim, kadrovskim i organizacionim mogućnostima. Smederevska Palanka se, u tom istorijskom trenutku, nalazi u srcu Srbije, u zaleđu zbivanja na Drini i Kolubari, na glavnoj železničkoj komunikaciji Beograd — Niš, kojom su saobraćali sanitetski vozovi. Pored toga, novosagrađena kasarna ne samo da je raspolagala smeštajnim kapacitetima, već se nalazila u blizini pruge, tako i izvorišta mineralne lekovite (kisele) vode. Sama varoš je tada imala razvijenu trgovinu i zanatstvo, što je obezbeđivalo, uz bogato poljoprivredno zaleđe, lako snabdevanje bolnice svakodnevnim potrepštinama.
Ipak, ne treba zanemariti mogućnost da je presudnu ulogu pri opredeljenju vojnih vlasti da Smederevski Palanku izabere za sedište vojne bolnice, odigrala činjenica da su u Smederevskoj Palanci već postojala društva Crvenog krsta i Kolo srpskih sestara, sa brojnim članstvom, obučenim u pružanju medicinske pomoći, i varoški lekari koji su „zanat ratnih hirurga” ispekli u balkanskim ratovima (lečeći, prema raspoloživih izvorima u periodu Prvog i Drugog Balkanskog rata 1.422 ranjenika i bolesnika).[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Na osnovu oskudno sačuvane raspoložive arhivske građe, može se zaključiti da su na početku Prvog svetskog rata u rekviriranim zgradama u Smederevskoj Palanci bile stacionirane brojne artiljerijske, konjičke i avijatičarske vojne jedinice. A imajući u vidu dobru organizuju u bolničkom zbrinjavanju ranjenika i veliko iskustvo varoških lekara u lečenju ranjenika, stečeno za vreme balkanskih ratova, od sanitetskih ustanova u drugoj polovini 1914. godine osnovane su:
- U kući kafedžije Žike Simića, 15. decembra 1914. godine, ambulanta diviziona konjičke artiljerije.
- U Hotelu „Kruna“, vlasnika Vasilija Jankovića, 20. decembra 1914. godine, ambulanta rezervnog inženjerijskog bataljona.
- U kući trgovca Ivka Mirkovića, od 10. decembra 1914. godine, smešten je ordinacija dr Hranislava M. Joksimović, sanitetskog majora.[3]
- U pred kraj 19. veka izgrađenoj kasarni, u istim prostorijama u kojima je pod istim nazivom radila bolnica i u balkanskim ratovima, Prva rezervna Smederevska Palanačka vojna bolnica.
Za prvog upravnika bolnice postavljen je dr Eduard Mihel, u činu sanitetskog majora, koji će kasnije tokom rata biti jedna od žrtava u velikoj epidemiji pegavog tifusa (1915).
Pored dr Eduarda Mihela u Prvoj rezervnoj palanačkoj vojnoj bolnici, kao glavni hirurg Moravske divizije prvog poziva, radio je i dr Leon Koen, do premeštaja u Ćupriju.
Rad bolnice do ulaska okupatora u Smederevsku Palanku[uredi | uredi izvor]
Rad prve rezervna palanačka vojna bolnica bio je vezan od njenog osnivanja za sudbinu srpskog naroda i srpske vojske, tako da je krajem ratne 1915. godine, deo sastava bolnice bio prinuđena da krene sa vojskom i delom naroda u albansku golgotu.
A u bolnici su se pored zbrinjavanja pristiglih sa fronta, zbog brojnih zadobijenih rana, već prvih dana svog rada suočili i sa nadirućim zarazama. Iz računa ispostavljenog Poreskom odeljenju Jaseničkog sreza u Palanci, od 16. januara 1915. godine, saznaje se da je majstor Đorđe Đorđević izradio:
...tri komada firmi za zaraznu bolest
, što znači da su lečenja zaranih bolesnika obavljana na tri lokacije u Smederevskoj Palanci.[4] Dostupni dokumenti ilustruju s kakvim se teškoćama bolnica i njen kadar susretao u svom radu, i trudu i požrtvovanju osoblja koje je radilo u oskudnim uslovima, i pri tome sačuvalo velći broj života, kako ranjenih i obolelih vojnika, dovezenih sa fronta, tako i civila, građana opštine Smederevska Palanka i okoline u mnogim slučajevima.[5] Kako ga je obavljao najbolje danas, svedoči jedna od mnogobrojnih zahvalnica upućenih upravi bolnice, od 26. februara 1915. godine:
„Veliko Vam hvala na prijemu i gostoprimstvu od koga zavisiše moj opstanak i život toga dana...“[6]
O tome govori i delovodni broj bolnice be. 8394 od 9. februara 1915. godine, u kome se navodi obim posla sa kojim se suočavao bolnički personal.
I pored ulaganih napora dobrovoljnih bolničarki Kola srskih sestara, u uslovima harajućih epidemija i ratnih neprilika, umiranja su se nastavila.[7] Kako je vreme odmicalo, i izveštaji o smrtnim slučajevima sveštenika palanačkog, upućenih Sudu opštine, bivali su sve češći.
Prema priznanici poreskog odeljenja sreza Jaseničkog od 5. juna 1915. godine ispostavlja se da je u Palanci, pored Prve rezervne palanačke vojne bolnice, u to vreme, radila i sreska ambulanta, za koju je Opština Palanka plaćala kiriju od 60. dinara u srebru mesečno.[8]
U kakvom je stanju okupator zatekao bolnicu i kakva je sudbina zadesila njene bolesnike – za sada nema podataka. Međutim, jedan akt iz 1940. godine, u kome opštinska uprava obaveštava načelnika sreza Jaseničkog možda daje odgovor na ta pitanja, jer u njemu stoji:
„... proverom na licu mesta ustanovila da postoje 465 grobova srpskih vojnika, koji se imaju eshumirati“.[9]
Rad bolnice po ulaska okupatora u Smederevsku Palanku[uredi | uredi izvor]
Po ulasku okupacionih snaga Austrougarske carevine na prostor Kraljevine Srbije, bolnica je promenila status i naziv i postala Carska i Kraljevska okružna bolnica u Palanci. Ona više nije vojna ustanova, već civilna, građanska zdravstvena ustanova koja je do 1918. funkcionisala po zakonodavstvu okupacionih vlasti.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Prim. dr Živorad Jovanović, urednik, Pola veka Opšte bolnice Stefan Visoki Izdavač: Opšta bolnica Stefan Visoki, Smederevska Palanka. 2011. ISBN 978-86-914499-0-2.
- ^ List kola Srpskih Sestara Vardar br. XXIV - (1936). str. 164.
- ^ Arhiv Veroslava Veljašević S. Palanka-Fond Opština Palanka, kut. I. - (Spisak rekviriranih zgrada, rb. 2,16 i 22-1914)
- ^ Arhiv Veroslava Veljašević, S. Palanka fond opštine Palanka kutija I
- ^ Arhiv Veroslava Veljašević, S. Palanka, fond Opština Palanka, kutija I, br. 92, 1915.
- ^ Arhiv Veroslava Veljašević. S. Pa- lanka- Zbirka Varija - porodica Šišković, kut. I
- ^ Arhiv Veroslava Veljašević, S. Palanka, fond Opština Palanka br. 3268, 1919.
- ^ Arhiv Veroslava Veljašević S. Palanka-Fond Opština Palanka, kut.I.- br. 131. 1915.
- ^ Arhiv Veroslava Veljašević S. Palanka-Fond Opština Palanka, kut. 48, br. 4187-1940