Pfenig

50 pfeniga iz 1950. godine. Prikaz žene koja sadi mladicu hrasta, simbolizuje restauraciju Njemačke poslije razornog Drugog svjetskog rata.

Pfenig (njem. Pfennig) njemačka je novčana jedinica. U pisanim izvorima riječi „pfenig” javlja se 9—10. vijeku. Sam izraz se smatra originalnom germanskom oznakom za denarijus. Nakon raspada Karolinškog carstva na nekoliko kraljevina, denarij su nastavili da kuju na tim teritorijama. Odnos uspostavljen pod Karlom Velikim, 1 funta = 20 šilinga = 240 denarija, opstao je mnogo vijekova poslije njegove smrti. Šiling i funta dugo su ostali jedinice za brojanje i težinu, jer nisu izdate prave kovanice ovog apoena. U opticaju su bili samo pfenizi i njihovi derivati. Ovaj period u numizmatičkoj literaturi njemačkog govornom područja naziva se „vrijeme pfeniga”, pošto je do pojave groša u 13. vijeku ostao jedina kovanica u opticaju.

Pojavom novih novčanih jedinica u širokom prometu, pfenig je postao jednak 1⁄12 groša. Do 15. vijeka pfenig je konačno postao sredstvo manjih razmjena. Nakon pojave velikih srebrnih novčića u njemačkim državama, razvio se novčani sistem, koji je obuhvatao tri vrste novčića — talir, groš i pfenig. Pfenig je kao manji dio groša, počeo da predstavlja najmanju jedinicu novčane razmjene.

Nakon ujedinjena njemačkih država u jedinstveno carstvo 1870. godine, središnja vlada se suočila sa pitanjem objedinjena monetarnih sistema. Zakoni iz 1871. i 1873. uvodili su novu valutu, koja je kasnije postala poznata kao „zlatna marka”. Pfenig je postao sitan novac, jednak 1⁄100 marke. S početkom Prvog svjetskog rata, Njemačko carstvo se suočila sa nizom poteškoća. Jedna od njih bio je ogroman finansijski teret nastao vođenjem rata. To je doprinijelo nastanku akutnog nedostatka gotovine u opticaju, tj. demonetizaciji privrede. Srebro i zlato su brzo nestali iz prometa. Ubrzo je stanovništvo počelo da akumulira i koristi sitan novac od bakra. Pod ovim uslovima, određenom broju gradova bilo je dozvoljeno da izdaju sopstveni novac za hitne slučajeve (njem. Notgeld). Došlo je do nezabilježenog postupka izdavanja, koji je slabo kontrolisala centralna vlada, što je dovelo do stvaranja nekoliko hiljada vrsta novčanica i kovanica. U vidu notgelda u opticaj su puštene marke, ali i pfenizi.

Normalizacija novčanog prometa uslijedila je nakon uvođenja rentne i rajhsmarke 1923—1924. godine, a pfenig je ostao sitnija moneta. Za vrijeme Trećeg rajha pojavio se tzv. logorski pfenig — kovanice i novčanice koje su kružile getima, radnim i koncetracionim logorima organizovanim u Trećem rajhu 1933—1945. godine, a takođe i pfenig za okupirane teritorije. Poslije poraza u Drugom svjetskom ratu Njemačka je bila podijeljena na dva dijela — Njemačku Demokratsku Republiku i Saveznu Republiku Njemačku. U obje zemlje kovani su pfenizi u vrijednosti 1⁄100 marke. Poslije ujedinjenja Njemačke 1990. pfenig NjDR je demonetizovan. Pfenig je ostao zakonsko platežno sredstvo u Njemačkoj do uvođenja evra 2002. godine. Nakon pojave nove zajedničke evropske valute, Bundesbanka nije postavila vremenska i kvantitativna ograničenja razmjene maraka i pfeniga za evre i cente.

Etimologija

Etimologija riječi nije potpuno jasna. Postoji nekoliko teorija o tome kako je srebrni denarij postao pfenig. Verziju porijekla od latinske riječi pondus „težina” lingvisti ocjenjuju kao malo vjerovatnu. Možda je na naziv novčića uticao njegov udubljeni oblik, koji podsjeća na tiganj (od vulgarnog latinskog panna „široka posuda za kuvanje”). Moguće je da je na porijeklo riječi pfenig uticala latinska riječ pannus „tkanina”. Tkanina se u srednjem vijeku koristila ne samo šivenje odjeće, već je, zajedno sa novčićima, koristila kao sredstvo plaćanja.

U starovisokonjemačkom jeziku riječi panding, pending i slični oblici pojavili su se u 8. vijeku i počeli potiskivati druge nazive za denarij iz svakodnevnog života. U starosaksonskom jeziku riječ pfennig se nalazi od 10. vijeka. U drugim zemljama srednjovjekovne Evrope, denarij je postao pening i peni. U 20. vijeku marka je usvojena kao nacionalna valuta u novostvorenoj Poljskoj Republici i Bosni i Hercegovini, a čije su monete za usitnjavanje bile u Poljskoj fenizi, a u BiH feninzi.

Vrijeme pfeniga

Vidi još: Monetarna reforma Karla Velikog i Filir

Denarij Karla Velikog, iskovan u Tuluzu.

U pisan izvorima riječ „pfenig” javlja se u 9—10. vijeku. Sam izraz smatra se izvornom germanskom oznakom za denarij. Monetarnom reformom Karla Velikog u Franačkoj uspostavljen je monetarni sistem prema kojem je 1 funta podijeljena na 20 solida (šilinga), a svaki solid bio je podijeljen na 12 denarija. Tako da je od 1 funte srebra trebalo iskovati 240 denarija. Poslije raspada Karolinškog carstva na nekoliko kraljevina, svaka od novonastalih teritorija nastavila je da kuje denarij. Šiling i funta su dugo ostale jedinice za brojanje i težinu, jer nisu izdate prave kovanice ovih apoena. U opticaju su bili samo pfenizi i njegovi derivati. Ovaj period u numizmatičnoj literaturi njemačkog govornog područja naziva se „vrijeme pfeniga”, pošto je prije pojave groša u 13. vijeku pfenig bio jedini novac u opticaju. Na pfenizima tog vremena uglavnom su se nalazili ili krsta ili slika osobe ili zgrade. Pfenizi su se širili kao trgovačka moneta u basenu Baltičkog mora.

Tokom visokog srednjeg vijeka (11—14. vijek) proizvodnju kovanica odlikovalo je stalno kovanje. Ponovno izdavanje novog kovanog novca praćeno je malim, ali stalnim smanjenjem uzoraka i mase. Tehnologija pravljenja novca je postepeno pojednostavljena. Masa srednjovjekovnog pfeniga se neprestano smanjivala, dok je prečnik ostao ne promijenjen. Krug novčića postao je toliko tanak da su se slike aversa i reversa pojavile na suprotnim stranama, izobličavajući se tako jedna drugoj.

Pojava takvih koncepata kao što su obnova kovanica i „vječni pfenig”. Vjerovatno se u početku obnova kovanog novca smatrala jednokratnim usmjeravanjem prometa novca uklanjanjem starih dotrajalih i isječenih novčića zamjenom za nove novčiće, pune vrijednosti. Poslije toga, ovaj postupak počeo je da se koristi za ostvarivanje dodatnih prihoda kao dio eksploatacije prava kovanja novca izdavanjem novih manje vrijednih kovanica u opticaj, a sadržaj plemenitog metala bio je manji nego u starim kovanicama. U srednjovjekovnoj Njemačkoj obnavljanje kovanica smatralo se vrstom poreza. Razmjena se odvijala nekoliko puta u godini, godišnje ili jednom u nekoliko godina. Odnos razmijenjenih kovanica bio je obično 12 starih pfeniga za 9 novih. Očigledno je da kupovna moć prethodno izdatih kovanica neprekidno opadala sa približavanjem sljedeće obnove (uključujući i kao rezultat zvanične devalvacije), što je destabilizovalo novčani sistem. Birgeri ekonomski razvijenih gradova, iskoristivši nedostatak sredstava vlasnika obnove novca, kupili su od njih pravo kovanja novca koji nije bio predmet obnove. Te novčane jedinice nazivaju se „vječni pfenig”. Pojava vječnih pfeniga nije stabilizovala novčani sistem srednjovjekovnih zemalja, s obzirom da ova mjera nije mogla spriječiti propadanje novca, kovanje nekvalitetnog novca, kao i zamjenjivanjem najboljeg novca onim najgorim (Grešemov zakon).

Vidi još

• Marka
• Konvertibilna marka

Literatura

• Pronk-Tiethoff, Saskia (2013). The Germanic loanwords in Proto-Slavic (na jeziku: engleski). Rodopi. ISBN 978-94-012-0984-7. Pristupljeno 21. 12. 2020. 
• Schrötter, Friedrich von; Bauer, N.; Vasmer, R.; Suhle, A.; Regling, K. (1970). Wörterbuch der Münzkunde (na jeziku: nemački). Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-001227-9. Pristupljeno 22. 12. 2020.