Radni logor Šarvar
| Radni logor Šarvar | |
|---|---|
| Koncentracioni logor | |
 Položaj Šarvara na mapi Mađarske | |
| Mesto | Šarvar |
| Pod kontrolom |  Kraljevina Mađarska |
| Postojao | od maja 1941. do 28. marta 1944. |
Radni logor Šarvar, Mađarski kraljevski logor za interniranje – Šarvar bio je među mađarskim logorima najozloglašeniji radni logor osnovan u Drugom svetskom ratu. Ovaj logor je bio vrsta zatvora stvorenog za političke protivnike, pripadnike pojedinih etničkih ili religijskih grupa, civila sa područja Bačke, Baranje, Međumurja i Prekomurja u kojima su građani Srbije zatvarani najčešće bez pojedinačnog sudskog procesa, već po nekim širim kriterijumima. U ovom logoru su zatvorenici, živeli u neuslovnim i nehigijsnskim prostorijama, gonjeni na teške radove, oskudno ili nikako hranjeni i odevani, streljani i vešani, nagonjeni na samoubistvo i sve vreme Drugog svetskog rata praktično sistematski uništavani. Glad, hladnoća i bolesti najviše su pogađale decu i majke sa bebama.[1]
Preduslovi[uredi | uredi izvor]
Aprilski rat koji je vodila nacistička Nemačka 1941. godine i postokupacioni režim aktivnosti zasnivao se na podeli Jugoslavije, i na principu „kažnjavanja Srba”. Na ovom principu zasnivala se i okupaciona politika u samoj Srbiji, naročito posle izbijanja i velikog širenja ustanka u leto i jesen 1941. godine.
Rat koji je u Kraljevini Jugoslaviji započeo u aprilu 1941. doveo je do njenog raspada i podele jugoslovenske teritorije na članice fašističke koalicije – Nemačku, Italiju, Mađarsku i Bugarsku, novoosnovanu Nezavisnu Državu Hrvatsku.
Osnivanju i teritorijalnoj raspodeli logora prethodila je podela Jugoslavije i Srbije, koja se zasnivala na sledećim novostvorenim kvislinškim tvorevinama na prostoru ratom zahvaćene Evrope: Nezavisnu Državu Hrvatsku, komesarsku vladu u Srbiji, Konzultu u Ljubljanskoj pokrajini, Privremeni administrativni komitet u Crnoj Gori i Nacionalističku šiptarsku upravu na Kosmetu i delu Makedonije, dok su Bačka, Baranja, Međumurje i Prekomurje, od 16. decembra 1941. prisajedinjena Kraljevini Mađarskoj.
Mađarski domobrani prešli su jugoslovensko-mađarsku granicu 11. aprila 1941. i zauzeli Bačku, Baranju i Prekomurje, a nedelju dana kasnije Međumurje. Mađarska vojska je na ovom prostoru već prvih dana okupacije počela hapšenje talaca i interniranje određene kategorije stanovništva i formiranje logora u kojima su smešteni. Internacijom su bili obuhvaćeni i Srbi, Hrvati, Jevreji, kao i oni koji su se po završetku Prvog svetskog rata naselili u Bačkoj i Baranji, kao i Slovenci koji su se naselili u Prekomurju, kako bi izbegli sa teritorije koja je prema Rapalskom sporazumu (1920) pripala Italiji.[2]
Među mađarskim logorima, najozloglašeniji je bio radni logor Šarvar,[3] u koji je prema nekim procenama, tokom Drugog svetskog rata bilo internirano između 8.500 i 9.500 zatočenika, među kojima je bilo i oko 600 Slovenaca, koji su došli iz Pinče-Marofa, Benice, Petišovaca, Kamovaca i Dolge vasi.[4]
Prva interniranja kolonizovanog srpskog stanovništva sa prostora Bačke u logor u Šarvaru počela su već u junu 1941. godine. U tom logoru je osim odraslih osoba bilo je smešteno i 2.800 dece i 180 majki sa novorođenčadima.[4]
Naziv, položaj, namena, razmeštaj i uslovi[uredi | uredi izvor]
- Naziv i položaj
Zvenični naziv Logora Šarvar bio Mađarski kraljevski logor za interniranje – Šarvar (mađ Magyar kirälyi internälötäbor - Särvär), koji je dobio ime po malom gradu Šarvaru, industrijskom mestu, sa fabrikom šećera i svile, koji se nalazi zapadno od Budimpešte, na glavnoj železničkoj pruzi Budimpešta - Sombathelj.
- Namena
Tokom Drugog svetskog rata u nekadašnjoj fabrici svile, koja je posle Prvog svetskog rata, promenila vlasnika i ubrzo je ugašena, osnovan je:
- prvo, koncentracioni logor za izbegle vojnike iz Poljske, koji su Početkom Drugog svetskog rata, posle vojnog sloma Poljske (1939), u Ugarskoj želeli da izbegnu nemačko zatočeništvo,
- potom, logor za internirane Jugoslovene.
- Razmeštaj
Infrastrukturu logora činilo je:
- devet fabričkih hala u kojima su smešteni internirci,
- zgrada uprave logora,
- zgrada straže,
- jedna barake, koja je služila kao kuhinja.
- Uslovi smeštaja
Uslovi smeštaja logoraša su bili loši:
- fabričke hale su imale hladne betonske zidove, malo svetla,
- kreveti su bili neudobne i jako mali,
- veliki broj zatočenika u jednoj hali.[5]
Opšte informacije[uredi | uredi izvor]
Mađarski kraljevski logor za interniranje – Šarvar bio je najveći mađarski logor u Drugom svestkom ratu koji je radio od maja 1941. godine pa sve do završnih operacija u Drugom svetskom rata, 28. marta 1944. godine, kada su borci Crvene armije zauzeli Šarvar i oslobodili preživele logoraše.
Prema odluci Ministarstva unutrašnjih poslova je 15. aprila 1941. posebno je bio regulisan Uredba o način interniranja Srba u Mađarskoj. Na osnovu ovog propisa, internirani su oni Srbi „koji su zainteresovani za sprovođenje srpske politike i koji na osnovu svojih prethodno ponašanje i individualnost daju razlog za sumnju da se spremaju na takve radnje koje bi mogle biti štetne po bezbednost države.46 Jedini problem u realizaciji ove Uredbe je bio koliko će Srba biti internirano i šta će biti sa njima.
U logor je, prema nekim podacima, tokom Drugog svetskog rata internirano između 8.500 i 9.500 zatočenika, sa prostora nekadašnje NDH i Vojvodine pod Mađarskom okupacijom, uključujući i oko 600 Slovenaca, koji su došli iz Pince-Marofa, Benjice, Petišovaca, Kamovaca i Dolge Vasi. [6]
Računajući da su internirci bili ravnomerno raspoređeni u halama, može se zaključiti da je u jednoj baraci bilo smešteno i do devet stotina ljudi, što ne znači da ih povremeno nije bilo manje ili više. Sa obe strane hale nalazili su se drveni kreveti na sprat...to su, u stvari, bili kavezi u koje su logoraši morali da se uvuku, jer je za svakog od njih bilo predviđeno samo četrdesetak santimetara širine tog kreveta, koji je bio širok kao ceo zid fabričke hale.[7] Spavalo se na slamarkicama ako ih je bilo dovoljano. U tim drvenim i daskama uokvirenim rupama odvijao se život cele porodice, tu se spavalo i pobolevalo, jer ambulante nisu mogla da prime sve bolesne.[8]
Nakon rekonstrukcije i obnove logorskog groblja u Šarvaru, napravljen je spisak od oko 750 umrlih interniraca tokom Drugog svetskog rata,i sahranjeni u posebnom delu šarvarskog groblja. Najviše ljudi je stradalo u zimu 1941/42. godine, a među umrlima je bio veliki broj dece. Treba dodati da je većina zatočenika umrla u prvoj godini zatočeništva, kada mađarske fašističke vlasti nikome nisu dozvolile da pruži bilo kakvu pomoć u hrani i lekovima internircima u Šarvaru
Ovoliki broj mrtvih logoraša svakako je rezultat opštih uslova života u logoru. Ishrana je, bila poseban teret i nesreća za logoraše, koji su svakodnevno uglavnom dobijali čorbu od stočne hrane, sočivo sa više peska nego sočiva, po 20 deka hleba, pa je mnogo logoraša podleglo bolestima izazvanim lošom ishranom.
Ovaj logor, međutim, nije bio koncentracioni logor, kao što su Hitlerov i Pavelićev logor smrti i razaranja. U njemu nije bilo krematorijuma, gasnih komora, ni koljača ustaškog tipa. Ovde je smrt trebalo da dođe „prirodno“, bez navodnog nasilja. Međutim, sticaj mnogih okolnosti doprineo je da ovaj monstruozni plan fizičkog uništenja šarvarskih logoraša nije do kraja sproveden.[9]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Rotbart, Vladislav. 1988. Jugosloveni u mađarskim zatvorima i logorima 1941– 1945. Novi Sad : Dnevnik – Institut za istoriju Vojvodine. rr.45
- ^ Gordana Petković, Akcija spasavanja dece srpske i slovenačke nacionalnosti iz logora Šarvar u Drugom svetskom ratu. Pregledni rad, SLOVENIKA III 2017 rr.75-76
- ^ Rotbart, Vladislav. 1988. Jugosloveni u mađarskim zatvorima i logorima 1941– 1945. Novi Sad : Dnevnik – Institut za istoriju Vojvodine
- ^ a b Rotbart, Vladislav. 1988. Jugosloveni u mađarskim zatvorima i logorima 1941– 1945. Novi Sad : Dnevnik – Institut za istoriju Vojvodine str.44-45
- ^ Golubović, Zvonimir. 1995. Šarvarska golgota 1941–1945. Novi Sad : Matica srpska.rr.125‒136.
- ^ Mojca. 2010. „Sprejeli so nas za svoje“. Otroci internirancev iz taborišča Sárvár na madžarskem v reji pri kmetih v Bački med 2. svetovno vojno. Traditiones 39/1 : 226.
- ^ M SRV , srh. br. 15.013. Stenografske beleške sećanja preživelih logoraša iz Šarvara, str. 24-25.
- ^ M SRV , Kosta Hadži: Intervju o saradnji sa pravoslavnom crkvenom opštinom u vezi sa spasavanjem dece i iznem oglih iz logora Sarvara u tok rata 1941-1945. godine, str. 4 i 6
- ^ Muzej Vojvodine. Intervju sa Kostom Hadžijem (inv. br. 26. 012).
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Snežana Kovačević Susret preživelih logoraša „Šarvara” - Politika onlajn, od 13.12.2015.
- (Vašingtonski Muzej Holokasta - Video intervju sa bivšim detetom-logorašem iz Šarvara)