Terazijska terasa
| Terazijska terasa | |
|---|---|
 | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
Terazijska terasa je urbani prostor smešten u centru Beograda na jednom od najprometnijih gradskih lokacija, između Balkanske ulice i Ulice kraljice Natalije. Iako je ovaj prostor kroz skoro jedan vek, sve do današnjih dana prolazio kroz mnogobrojna arhitektonsko — urbanistička rešenja i za njegovo uređenje, su obavljena brojna naučno — istorijska istraživanja, on je i do danas ostao nedorečen u urbanističkom i arhitektonskom razvoju Beograda.
Na to su uticale još od 1921. godine, česte promene urbanističkih i programskih koncepcija centralnog dela Beograda, na koje treba dodati posledice preplitanja vlasničko i katastarskog pitanje, simboličkog i estetskog, praktično građevinskog, insolacionog i mikroklimatskog i, verovatno, finansijsko pitanja (izvora sredstava, rentabilnosti izgrađenih kapaciteta i povraćaja uloženog), i na kraju druge decenije 21. veka Terazijsku terasu i dalje ostavljaju, kao nezavršen i neuređen prostor u centru grada.[1]
Naziv[uredi | uredi izvor]
Teren koji se nekada nazivao terasa na Terazijama, danas nosi naziv Terazijska terasa. Nastao je s kraja 20. veka kada je gradski bloku između Prizrenske, Balkanske, Pajsijeve, Kraljice Natalije i Reljine ulice, nazvan ovim imenom. Smatra se da je prvi profesionalni pomen Terazijske terase kao izglednog mesta, odnosno vidikovca, potekao iz 1897. godine od arhitekte Andre Stevanovića, koji je zapisao:
Kada bi se otvorio još i otvoren pogled na Savu i Podrinske planine, Terazije bi postale jedno mesto kakvo bi po lepoti položaja retko koja varoš mogla imati.[2]
Inače, sam naziv Terazijska terasa vezuje se Terazijski plato kao deo Beogradske varoši, i činjenicu da se na njemu (ispod današnjeg hotela „Moskva“), nekada nalazio veliki izvor, i jedna od tri zidane kule za vodu (zvane terazije), koje su bile sastavni deo turskog vodovod, koji je vodu u varoš Beograd duž đeriza (zidanoga vodovoda) dovodio iz mokroluških izvora. Kako su Turci ovu kulu zvali „Terazije za vodu”, jer se u njoj uzvodila voda, kako bi dobila viši skok za svoj dalji tok, po njoj je ime za Terazije izvedeno iz reči za „vagu” (od turske reči terazi — sprava za merenje težine sa tasovima i tegovima).[3] Od tog period se ceo onaj kraj nove Beogradske varoši naročito od Dvora (danas Skupštine grada) do blizu Stambol-kapije (gde je danas Narodno pozorište), i danas zove Terazije.[4]
Iz ove „vododelnice“ ili „terazija”, višak vode slivao se duž strme padine Terazijske terase ka Zelenom vencu, Prizrenskom ulicom, što je na prostoru današnje pijace (Zeleni venac) stvaralo „poveću baru“ tako da se za prelaz preko nje upotrebljavao čamac.[5]
Položaj i prostranstvo[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Od prvih razmišljanja o Terazijskoj terasi kao urbanom prostoru, on se pružao od hotela „Moskve“ i „Balkana“, ka Savi duž strmu padine, čije desne bočne ivice čini kompozicija dve višespratne zgrade i tremovi u njihovom produžetku, a sa desne naovoizgrađena zgrada s početka 21. veka. Visinska razlika između nivelete na Terazijama i Ulice kraljice Natalije je oko 15 m.
Ovaj prostor koji je uvek imao formu blage ili naglašenije lepeze koja se od Terazija otvarala ka Savi, omeđena je određenim granicama, koje su se počev od 19 veka, često menjale. One počinju od spoja Balkanske i Prizrenske ulice, između hotela „Moskva“ i „Balkan“, pa se strmo spuštaju niz padinu ka Savi. Granica ka Ulici kraljice Natalije menjala se u zavisnosti od brojnih urbanističkih rešenja, dok su bočne ivice mahom bile regulisane Pajsijevom i Reljinom ulicom.
Sa ostalim delovima Beograda Terazijska terasa je sa kružnog stajališta na Zelenom vencu dobro povezana, sledećim autobuskim linijama: 15, 16, 27E, 35, 43, 52, 53, 56, 56L, 65, 67, 68, 71, 72, 75, 77, 84, 95, 704, 706, 707
Istorija[uredi | uredi izvor]
- Prvi pomen terase
Prvi profesionalni pomen uređenja Terazijske terase, kao vidikovca i otvorene panorame ka reci Savi i sremskoj ravnici, potiče iz 1897. godine od arhitekte Andre Stevanovića.
- Terasa između dva svetska rata
Kako je u prvim decenijama 20. veka Kraljevina Srbija vodila balkanske i potom i Prvi svetski rat, nakon koga je Austrougarska poražena i rascepkana, na Balkanu je stvorena Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca i reka Sava više nije bila državna granica. To je omogućilo Beogradu da se u urbanističkom smislu, kao prestonica novostvorene države sve više razvija, i dopunjuje novim arhitektonskim sadržajima.[6]
Novostvorene kraljevine, je u Beograd, sve više privlačila urbaniste i arhitekte koji su svojim delima žele da obnove i oplemene prestonicu Jugoslavije, posebno njen centralni deo oko Terazija. Tako je obnovljena ideja o razvoju Terazijske terase, i nastao jedan od prvih poznatih projekata za njeno uređenje koji su izradili 1921. godine Emil Hope i Oto Šental.
- Terasa nakon Drugog svetskog rata
Prve godine nakon Drugog svetskog rata za Beograd nisu predstavljale samo period promene društvenog uređenja u Jugoslaviji, nego i potpuni prekid graditeljske aktivnosti i razvoja savremene arhitektonske misli, ali i prekid u realizaciji započete međuratne ideje izgradnje Terazijske terase, zbog mnogih drugih pripritetnih projekata, jer je nakon oslobođenja, Beograd ostao u ruševinama.
Pedesetih godina 20. veka usledio je za arhitekte izazov obnove grada Beograda ali i zadatak izgradnje novog građevinskog fonda koji je vodio razvoju novog društvenog uređenja. Usled velike političke i ekonomske krize koja je vladala Jugoslavijom u posleratnom periodu, veliki broj nagrađenih konkursnih rešenja nije realizovan ili su pak realizovani objekti po izmenjenim projektima, pa je to bio slučaj i sa Terazijskom terasom.
Suprotstavljeni stavovi[uredi | uredi izvor]
Od kraja Drugog svetskog rata do sada je u Beogradu organizovano desetak konkurasa za izradu idejnog projekta Terazijske terase. Nijedno pobedničko rešenje nikada nije realizovano!?
Jedino je projekat sa konkursa iz 1991. godine delimično primenjen, jer je predvideo „pametnu" zgradu, koja je počela da niče pre nekoliko godina. Osnovu svih ovih nadmetanja predstavljao je projekat arhitekte Nikole Dobrovića iz 1929. godine, koji je zamislio da Terazijska terasa postane plato i da se poveže sa Karađorđevom ulicom.[7]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Vuksanović-Macura, Z. M. [2013]. Emil Hope i Oto Šental - malo poznat projekat za terazijsku terasu. Nasleđe, (14), 166.
- ^ Vuksanović-Macura Z.M.. 2013. Emil Hope i Oto Šental - malo poznat projekat za terazijsku terasu. Nasleđe (14): 155.
- ^ M. Đ Milićeviž, Crtice za raniju sliku srpske prestonice, Godišnjica Nikole Čupića XXII, Beograd 1903, 48
- ^ Jovanović, Živorad. „Stari Beograd – Priča o Terazijama”. Učiteljski kutak. Pristupljeno 1. 5. 2019.
- ^ Nikolić, Z. „„Predvarošice“ U: Beogradske priče: Terazije bile bara, a Zeleni venac – groblje”. Novosti onlajn, 31.10.2013. Pristupljeno 25. 4. 2019.
- ^ Borić, T. (2004), Terazije. Urbanistički i arhitektonski razvoj, Beograd: Zlatousti
- ^ S., J. „Park na Terazijama”. Park na Terazijama] Novosti onlajn, 25. mart 2008. Pristupljeno 27. 4. 2019.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bogunović, S. (2005), Arhitektonska enciklopedija Beograda XIX i XX veka, Beograd: Beogradska knjiga.
- Borić, T. (2004), Terazije: urbanistički i arhitektonski razvoj, Beograd: Zlatousti.
- Vuksanović-Macura, Z. (2012a), Život na ivici: stanovanje sirotinje u Beogradu 1919−1941, Beograd: Orion art.
- Dobrović, N. (1932) ,Uređenje „Terase“ na Terazijama u Beogradu, Arhitektura 4 (Ljubljana): 114–118
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Položaj Terazijske terase na Gugl mapi
- S.J. Park na Terazijama Novosti onlajn, 25. mart 2008.
- M. Stanojković, Terazijska terasa kao slika raja Novosti onlajn, 28. maj 2017.