Trepanacija lobanje u srednjovekovnoj Vojvodini
 Trepanacioni otvori na 8 lobanja iz Mokrina nalaženi su na frontalnim, parijetalnim i temporalnim kostima. Veličina im je varirala i kretala se od 1 do 10 cm. Interesantno je da je na tako malom broju pronađenih lobanja bilo toliko različitih oblika trepanacionih otvora (eliptičan, kruškolik, okrugao, jajolik ili polumesečast). Ove intervencije su vrše ne na starijim osobama oba pola, češće na muškarcima. |
Trepanacija lobanje u srednjovekovnoj Vojvodini posebna je vrsta operacije koja se vršila na glavi živog čoveka, probijanjem kostiju lobanje naročitim svrdlom, kako bi osoba nad kim se ta operacija izvrši ili ozdravila ili umrla od trajne „boljoglave“ koja je nastala usled kakve povrede u zavadi ili pada sa visine.[1] Šaronjanje je, u zavisnosti od umešnosti vidar, preživljavalo između dve trećine i tri četvrtine pacijenata.[2]
Analize ljudskih lobanja ne pružaju uvek podatke o razlozima vršenja ovih operacija u od kasnog paleolita do kasnog srednjeg veka, ali je sigurno da sa gledišta istorije medicine, trepanacije uočene na lobanjama sa arheoloških lokaliteta svedoče o postojanju svojevrsne, narodne medicinske prakse, koja seže mnogo dalje u prošlost nego što nam na to ukazuju pisani izvori.[3]
Najstariji materijalni dokazi o trepanacijama lobanje u srednjovekovnoj Vojvodini potiču iz avarskog perioda (7–8. vek), sa arheološkog lokaliteta Stara Moravica, severna Bačka. U Banatu, lobanje sa trepanacijama otkrivene su na dva lokaliteta – Manastirište – Majdan,severni Banat, dve lobanje iz perioda od 11. do 15. veka i Preko Slatine – Omoljica, južni Banat, lobanja sa nekropole iz 12 do 13. veka. U Sremu je dokumentovan jedan nalaz na lokalitetu u Sremskoj Mitrovici iz perioda od 13. do 16. veka.[3]
Opšta razmatranja[uredi | uredi izvor]
Sa razlikama u načinima izvođenja u zavisnosti od perioda i proučavane kulture, trepanacija se praktikuje od kasnog paleolita u gotovo svim delovima sveta i još uvek se koristi u savremenoj medicini.[4]
U oblasti Karpatskog basena simbolične trepanacije su karakteristične za period doseljavanja Mađara, ali sa primanjem hrišćanstva ovaj običaj postepeno nestaje.[5][6]
Na prostoru centralnog i zapadnog Balkana otkriven broj lobanja sa trepanacijom je relativno mali. Na lokalitetima u Srbiji pronađeno je svega desetak. Konkretno, nekropola bronzanog doba kod Mokrina dala je osam lobanja,[7] zatim sledi jedna lobanjaiz Krive Reke, datovana u gvozdeno doba, [8] kao i jedna ili dve lobanje sa Viminacijuma iz rimskog perioda.
Arheolozi u Srbiji su, svojevremeno,tvrdili da su nailazili na trepanirane lobanjena pojedinim srednjovekovnim lokalitetima –posebno u Vojvodini – međutim, nijedna od tih lobanja, antropološki obrađena[9][10]
Vidari u srednjovekovnoj Vojvodini, koji su ovaj zanat preuzeli od vidra sa drugih prostora Balkanskog poluostrava ili Evrope, olako su se odlučivali na šaronjanje (naročito u zabitim krajevima), kod povrede glave, padavice, mahnitanja i glavobolje.[11] Načine li otvor na lobanji, oni su očekivali da će tu izaći bolest, a i nečastivi. Sam zahvat slično se radio i u drugim krajevima (npr. u prošlosti Perua, Francuske).[12][13][14]
U Istoriji medicine postoji shvatanje da dokaz o postojanju veštine trepanacije lobanje (kako se danas to stručnim jezikom zove), u bilo kojoj civilizaciji, ili društvenom razdoblju, treba uzeti kao dokaz postojanja razvijene hirurgije. Pa se pristalice narodne, ili etnomedicine, i dans često koriste njom kako bi dokazale svoju stručnost. Ali ostaje pitanje: koji su bili razlozi za obavljanje takvog zahvata u srednjem veku, jer nedostaju medicinska objašnjenja: šta to na moždanim opnama i mozgu narodni vidar vidi?[1]
Materijalni dokazi[uredi | uredi izvor]
- Bronzano doba
Najstariji primeri ovog vida hirurgije u Srbiji potiču iz Vojvodine sa lokaliteta iz bronzanog doba u Mokrinu (opština Kikinda, severni Banat), gde su Farkaš i Liptak uočili tragove trepanacija na osam lobanja. Smatra se da su one vršene radi otklanjanja posledica povreda proisteklih iz čestih borbi tokom ranog bronzanog doba.[3]
- Srednji vek
Iz srednjovekovnog perioda sa teritorije Vojvodine, potiče pet lobanja sa trepanacijama – tri iz Banata i po jedna iz Bačke i Srema.[3]
Najstarija srednjovekovna lobanja sa trepanacijom na levoj temenoj kosti, otkrivena je na nekropoli avarskog perioda (7–8. vek) u Staroj Moravici (lokalitet Koplalo, opština Bačka Topola).[a]
Iz perioda 11. do 15. vek sa tragovima trepanacije potiču dve lobanje otkrivene istraživanjem groblja na nalazištu Manastirište u Majdanu (opština Novi Kneževac, severni Banat).[b]
Na lokalitetu 85 u Sremskoj Mitrovici, iz groba 159, koji se datuje u period 13. do 16 veka, potiče lobanja žene sa elipsoidnom trepanacijom na levoj parijetalnoj kosti, verovatno izvršene u cilju izlečenja od posledica povreda, čiji tragovi postoje na nekoliko mesta na lobanjskim kostima.[5]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Arheološka iskopavanja je vodio Peter Ric, arheolog, viši kustos Gradskog muzeja Subotica, dok je antropološku analizu izvršio dr Geza Cekuš.[3]
- ^ Podaci dobijeni na osnovu sistematskih arheoloških istrživanja koje vodi Zvonimir Nedeljković, arheolog Međuopštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture u Subotici.[3]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b Brana Dimitrijević Svedočenja o šaronjanju (trepanaciji lobanje) u narodu, „Zadužbina“ decembar 2006.
- ^ Drobnjaković, Borivoje (1932). Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu, knj. 7: Bulletin du Musée Ethnographique de Belgrade, tome 7. Etnografski muzej u Beogradu. str. 145. GGKEY:E64D2URHD9K.
- ^ a b v g d đ Neda Dimovski, Srednjovekovne trepanacije u Vojvodini, Istorija Zdravstva Istorijski arhiv Subotice, Ex pannonia, str. br.19 str. 109-111.
- ^ Charles Gross, A Hole in the Head. More Tales in the History of Neuroscience, Cambridge 2009, rr. 8
- ^ a b Nataša Miladinović-Radmilović, Fenomen trepanacije na primeru lobanje iz Sremske Mitrovice, u: Rad muzeja Vojvodine, 50, 2008, str. 175, 181.
- ^ Jordan Jordanov, Br. Dimitrova and Sp. Nikolov, Symbolic Trepanations of Skulls from the Middle Ages (IXth to Xth Century) in Bulgaria, u: Acta Neurochirurgica 92, 1988, rr. 15.
- ^ Farkas, gy., liptàk, P. 1971 Antropološko istraživanje nekropole u Mokrinu iz ranog bronzanog doba. Mokrin, tom XI, ured. M. Girić, Smithsonian Institution – Washington, ADj – Beograd.
- ^ Mikić, Ž. 1980 Ilirska lobanja iz Krive Reke – trepanacijski i patološki tragovi. Glasnik antropološkog društva Jugoslavije 17: 163–170.
- ^ Miladinović, N. 2006 Fizičko-antropološka ana li za osteološkog materijala iz germanskih grobova sa lokaliteta 85 u Sremskoj Mitrovici. GSAD 22: 409–434.
- ^ Milošević, P. 1994 Antičko zdravstvo i medici na na tlu današnje Vojvodine. U: Istorija medicine i zdravstvene kulture na tlu današnje Vojvodine,I tom: 63–123. Ur. akademik Berislav Berić. Novi Sad: Matica Srpska i Srpska akademija nauka i umetnosti, ogranak u Novom Sadu. 2001 Arheologija i istorija Sirmijuma. Novi Sad: Matica Srpska
- ^ Reljin I. Pregled istorije srednjovekovne medicine. Novi Sad: Litostudio; 2008.
- ^ Živković G. Predanja o lečenju epilepsije u narodu Zaječara i okoline u XIX veku. Razvitak 1980; 1: 81-6.
- ^ Pražić B. Kratak pregled povijesnog razvoja psihijatrije. Saopćenja 1987; 33 (30 Suppl 1-2): 163-77.
- ^ Slobodanka Ilić-Tasić, Epilepsija u srednjovekovnim zemljama,Medicinski fakultet, Kragujevac, (2012).Doktorska disertacija