Ulica generala Milojka Lešjanina u Nišu
Ulica generala Milojka Lešjanina u Nišu jedna je od najstarijih i vodećih gradskih arterija u Gradskoj opštini Medijana, koja se pruža smerom istok-zapad od ulice Vožda Karađorđa do magistralne železničke pruge Niš—Skoplje—Sofija.
Nazivi ulice[uredi | uredi izvor]
Leskovački sokak — Leskovačka kapija — Ulica Đenerala Lešjanina — Lešjaninova ulica — Ulica Stanka Paunovića — Ulica genarala Milojka Lešjanina
Istorijat ulice[uredi | uredi izvor]
Ulica je nastala duž trase prastarog put koji se od raskrsnice puteva na današnjem Trgu kralja Milana odvajao ka Zeti, Jadranskom moru i Solunu, i još iz antičkog perioda bio nastavak drevnog rimskog puta Vija militaris koji se sa severa Balkanskog poluostrva pružao prema istoku dolinom Nišave, zapada dolinom reke Južne Morave i zapadu dolinom reke Toplice.[1]
Od vremena kad se trasa ovog puta formirala, u antičkog doba, ona vekovima nije menjala svoj pravac pa su ovaj starinski makadamski put, na istom mestu zatekle i Osmanlije posle pada srednjevekovne Srbije.
Prva zaseljavanja uz ovaj put, međutim, nastaju tek krajem 17 i tokom 18. veka, a punim intenzitetom tokom i nakon izgradnje Hisara i niške Tvrđave u prvoj polovini 18. veka, kada je težište orijentalnog Niša sa desne obale reke Nišave premešten i na njegovu levu obalu.
U tom periodu već su bili zaseljeni Taš-ćuprija mala sa Osman-pašinom džamijom u raskršću (na današnjem Trgu kralja Milana) i Prokupačke kapija mala sa manjom džamijom izgrađenom 1719. godine i obnovljenom od strane Jahja-paše oko 1742. godine.
Vezir Osman-paša je u prvoj polovini 18. veka u Prokupačkoj kapiji mali, na mestu zvanom Tabakana podigao veliki han, koji je služio i kao niški đumruk (trošarina) uz kiriju od 24.000 akči. Potom je Vezirov službenik Husein-aga podigao kod ćumruka, Jehudihanu, zgradu na sprat za potrebe niških Jevreja, sa 31 odajom.[2]
U drugoj polovini 18. veka sve više sa za ovu malu njeni stanovnici koristilii naziv Leskovačka kapija a njen deo pored Jehudihane, dobio je naziv Jevrejska (ili Čivut) mala, koja je iznikla u prvoj polovipi i sredinom 18. veka sa više desetina dućana, magaza, radnji za preradu kože (bliže Nišavi) i stambenih domova.[3]
- Ulica nakon oslobođenja Niša 1878.
Leskovački sokak (sa Leskovačkom kapijom i Jevrejskom malom oko njega) ušao je u sastav oslobođenog Niša 1878. godine kao tesan orijentalni sokak, koji je počinjao od Paša-džamije, a završavao se s poslednjim domovima iza današnjeg raskršća Lejšaninove ulice i ulice Oktobarske revolucije, odakle se:
- jedninm korakom, pravo, nastavljala kao poljski put prema Medoševcu,
- drugim krakom, levo, skretao je i izbijao na Arnaut pazar (današnji Trg kralja Aleksanda ujedinjitelja),
- trećim krakom, desno, izbijao duž zaštitnog jarka na Nišavu. Na pomenutom raskršću Sokak je izlazio na jarak (jendek), koji je štitio ondašnju varoš, i preko koga se prelazio manjom drvenom ćuprijom.
Prema Vinterovom planu iz 1978. godine, odnsono po oslobođenju od Turaka, Leskovački sokak je prvi regulisan. Tada je ulica dobil pravu trasu i veoma veliku širinu, za ondašnje vreme.
Sa leve strane ulice uklopila se u regulaciju Islam-agina džamijaa, obnovljena 1870. godine na temeljima ranije Jahja-pašine džamije iz 1742. godine (ista i danas postoji).
Po Vinterovom regulacionom planu, s desne strane ulice izgrađena je Kralj Milanova gardijska kasarna. Ista je u prvoj deceniji 20. veka prepravljena u „Šivaru", to jest u pogon za šivenje i magacioniranje vojničke odeće. U jednom nizu godina pred Prvi svetski rat i izmeću dva svetska rata Šivara je,
pored proizvodnje u svojim pogonima, bila poznata i po tome što je, na principu zanatske i kućne radinosti, organizovala masovnu izradu rublja i vojničke odeće po niškim kućama. Osim masovne angažovanosti kućnih šivaćih mašina i ručnog rada, mahom žena, po domovima Nišlija, i pristojne zarade koja se time sticala, ovaj vid proizvodnje predstavljao je ujedno instruktivni primer originalne organizacije industrijske i masovne proizvodnje u ondašnjem Nišu.
U požaru koji je zadesio Jevrejsku malu 15. avgusta 1879. godine izgorelo je više vrediih građevina u ovoj ulici, meću kojima i stara sinagoga s jevrejskom školom (dve veće građevine u patrijahalno-orijentalnom stilu na sprat) i kuća rabinjera-sveštenika u kojoj je u to vreme bio smešten državni telegraf. Na zgarištu Jevrejske male, uključujući i zapadnu stranu današnjeg Trga kralja Milana izgraćene su potpuno nove građevine po „evropskom" uzoru i istovremeno ispravljena regulaciona linija Trga kralja Milana onako kako ova linija stoji i danas.[4]
Ovako ispravljeni i regulisani Leskovački sokak ubrzo je dobio ne samo novi izgled već i nov naziv: Ulica Đenerala Lešjanina, da bi između dva svetska rata bio preimenovan u Lešjaninovu ulicu.
- Stari urbani sadržaji iz 19. i s početka 20. veka
-
Zgrada starog Okružnog ureda -
Zgrade simfonijskog orkestra i Narodnog muzeja -
Islam-agina džamija
Ulica je bila osvetljen u noći retkim uličnim fenjerima, koji su škiljili i simbolički je osvetljavali, pa kad bi kakva porodica išla noću u posetu nekim svojim poznanicima i prijateljima ili se vraćala iz poseta, obično bi izmećar ili jedan od mlađih muških članova nosio napred upaljen fenjer i tako osvetljavao put ostalima.
Kolovoz u ulici, prvobitno je bio kaldrmisan krupnijim rečnim kamenom, a sa strane kolovoza su bili izrađeni trotoari. Trotoari se nisu odlikovali širinom, ali su bili uzdignutiji od kolovoza i prema njemu oivičeni kamenim ivičnjakom, koji je, čvrsto povezivan, oštro odsecao trotoar od kolovoza. Sam trotoar je bio popločan širokim kamenim pločama. Zbog velikog prometa u ulici kaldrma je bila uvek izrivena, sa mnogo neravnina i rupača. A takvo stanje kaldrme potpuno je shvatljivo kad se zna da se ovom magistralnom ulicom Niša, svakodnevno kretao silan teret, koji je neprekidno unošen u i iznošen iz Grada.
Ulica posle Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]
Posle Drugog svetskog rata usledili su delimična rekonstrukcija ulice zajedno sa današnjim Trgom kralja Milana i njeno novo arhitektonsko uobličavanje. Osim toga, njen stari naziv Lešjaninova ulica preimenovana je u Ulicu Stanka Paunovića, po poznatom revolucionaru, koji je deo mladosti (školovanje, prvu političku organizovanost i rad u SKOJ-u) proveo u Nišu. Tokom 1950-tih i 1960-tih. godini iz ulice je uklonjen ostatak starog niza niskih stambenih i zanatskih radnji i umesto njih izgrađeno je više stambenih posolovnih zgrada i obrazovnih ustanova.
Izmenama na južnoj strani ulice: u sklopu rekonstrukcije uređen je prostor oko džamije i iza nje izgrađen srednja škola, a zapadno zgrada službe za javna plaćanja.
Na zapadnom delu ulice uklonjeni su predratni dućani i zgrade, a na njihovo mesto izgrađeni su (s prekidima i naknadnom rekonstrukcijom) više stambenih objekta.
Jedan deo ulice sačuvao je svoju tradicionalnu fizionomiju (rekonstrukcijom džamije, zgrade narodnog muzeja i simfonijskog orkestra, starog Ureda) a drugim delom ulica je u više navrata pretrpela ozbiljne rušilačke izazove i apetite ishitrene (pomodne) urbanistike.[5]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ D.Milovanović, Niš na raskrsnici vekova, Niški zbornik, 6, 53
- ^ A. Deroko, Narodno neimarstvo, 2, Spomenik SANU, Beograd, 1968.,20
- ^ Istorija Niša, II ,Gradina, 1982.
- ^ I.Trajković, Očuvana starovaroška balkanska arhitektura na jugoistoku Srbije, Zbornik Narodnog muzeja u Nišu, 1, Niš, 1985
- ^ Dragana Milovanović, Trg oslobođenja, Niški zbornik, 11, 1982.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Ulica generala Milojka Lešjanina u Nišu na Vikimedijinoj ostavi
