Umetnost podzemnog sveta Naisusa
Umetnost podzemnog sveta Naisusa koju srećemo u mnogobrojnim grobnicama iz ranohrišćanskog perioda Naisusa (danas Niša), oslikava nadzemnu stvarnost, koja se može naslutiti tačnim prepoznavanjem naslikanih detalja na zidovima grobnica. Ovaj segment likovne simbolike ne ukazuje samo na prepoznatljive predmete iz svakodnevnog života drevnog carskog Konstantinovog grada, već otkriva i atmosferu u kojoj su živeli prvi hrišćani Niša.[1]
Opšta razmatranja[uredi | uredi izvor]
U umetnosti podzemnog sveta često su verno naslikani — vinova loza, ptice i životinje, realistične scene branja žitarica, voća i grožđa, predstava čamca (npr onih iz katakombe Priscila u Rimu,[2]), ili, svećnjaka koji su najverovatnije izgledali onako kako su naslikani na istočnom i zapadnom zidu grobnice br. 4 u Sofiji,[3] i druge predstave koje realno pripadaju nadzemnom svetu. Tvorci, slikari, umetnosti podzemnog sveta, tako su iz neposrednog okruženja, prenosili na zidove grobnica, razne predstave.[1] Njihovo prepoznavanje arheolozima, istoričarima umetnosti i drugim strukama daje potpunije slike o onovremenom Naisusu, do sigurnih podataka kako su izgledali značajni objekti i posebno uvažavani premeti, ili, kako su se odevali prvi hrišćani Niša.
Na zidovima niških grobnica, pored opštih detalja koji se mogu videti i na drugim grobnicama u carstvu, prepoznaju se i pojedinosti uslovljene prostornom i vremenskom odrednicom ovog antičkog grada na važnom magistralnom putu Via militaris. Kroz jasno uočljiive motive koji pripadaju prostoru grada Naisusa, oni odgovaraju vremenu u kome su dekorisani zidovi grobnica, tako da se može kroz njih pratiti ne samo simbolički smisao biblijskih prizora,[4] već u pozadini i značenja hrišćanske simbolike i onovremenih detalji iz svakodnevnog života.
U skladu sa estetskim zahtevima vremena, čije je mesto u kompoziciji uslovljeno stepenom teološke obaveštenosti umetnika, u grobnicama u kojima su evidentni počeci hrišćanske umetnosti, slikovno pismo nikad nije napuštano.[5] Jer slobodni hrišćani nisu zaboravljali simbole a motive iz svog okruženja, pa i one paganske, koje su prilagođavali naslikanim kompozicijama čitljivog hrišćanskog sadržaja.
Tako su u grobnicama sahranjenih Nišlija, naslikani prepoznatljivi predmeti iz dnevnog života obogaćeni simbolizmom, koji nije gubio vezu između predmeta i nove znakovnosti koja je proizašla iz ilustrovanog sadržaja biblije kojim se objašnjava sudbina u grobnici počivajućeg vernika.[6]
Motivi naslikani na zidovima niških grobnica[uredi | uredi izvor]
Ikonografija naslikani na zidovima niških grobnica, karakterišu predstave Svetog Petra i Pavla zajedno sa sa predstavom niških mučenika. To otkriva značaj posredovanja lokalnih mučenika za preminule koje uvode u raj, kao i vere u Vaskrsenje uz molitvu za upokojene koja je, kao ovde u Nišu, u ovo vreme najčešće upućivana Hristu.[7]
Naslikane predstave pretežno pripadaju funeralnoj ikonografiji jer simbolišu suštinu hrišćanske vere – večni život. Na osnovu fresko dekoracije možemo zaključiti da su krajem 4. veka u grobnici bili sahranjeni ugledni članovi hrišćanske zajednice Naisusa.
Niška slikarska radionica[uredi | uredi izvor]
| Ako znamo da je u Nišu otkriven veli broj oslikanih grobnica, nameće se zaključak da su građanima Naisusa bile na raspolaganju i usluge slikarske radionice za kojima je pojavom hrišćanstva vidno porasla tražnja.
Značajan broj evidentiranih oslikanih grobnica i tragovi živopisa u bazilici sa martirijumom (bazilika mučenika), ukazuje da je produkcija niške radionice bila impresivna.[8] Ako znamo da je slikarstvo grobnica nastalo pod uticajem crkvenog živopisa...onda su i oni...koji su živopisali crkve oslikavali i grobnice.[1] |
Nakon istraživanja niških arheologa i istoričara umetnosti, nastao je zaključak da je Naisus već od druge polovine 4. veka, kada je i hrišćanstvo Milanskim ediktom, prihvaćeno kao zvanična vera na ovom prostoru, bio ugledni provincijski slikarski centar u kome se očuvala tradicija slikarstva katakombi, i negovala dostignuća prihvaćena u Tesaloniki i hrišćanskom istoku.[9]
Razvoj fresko slikarstva u Naisusu može se objasniti nastanakom slikarske radionice koje je bilo povezano sa crkvenim prilikama (kada su u gradu službovali episkopi, sveštenici i đakoni čija su imena latinska).[10] Oni su u Naisus doneli, pored hrišćanstva i tradiciju oslikavanja grobnice sa figuralnim predstavama (počev od druge polovini 4. veka, pa nadalje negde do 6. veka, i dolaska Huna i Slovena), i sa sobom poveli putujuća slikare, koji su mogli biti aktivni u Naisusu, u periodu kada se hrišćanska umetnost i ikonografija formirala na širim prostorima Rimskog carstva. Naime zajedno sa sveštemnstvom, sa prostora današnje Italije, stigli su građevinari i slikari koji su sa sobom doneli arhitektonske oblike, poput baptisterijuma na Medijani i umetnost ukrašavanja katakombi.[11][12][13] Nastanak i razvoj gradske slikarske radionice Nisusa najbolje se sagledava na sačuvanom živopisu, Na kome se:
...zahvaljujući velikoj sličnosti u slikanju Svetog Petra i Pavla iz grobnica u Rimu, Pečuju i Nišu, nameće se pomisao da je u pitanju delo putujućih slikara (pelegrini), koji su sa sobom nosili kartone, skice sa prepoznatljivim predstavama Petra i Pavla.[9]
Ovi putujući umetnici — slikari grobnice sa figuralnim predstavama, za sobom su ostavljali ne samo oslikani podzemni svet Naisusa, već i učenike.
Time su i utemeljili nišku slikarsku radionicu koja će biti aktivna sledeća tri veka. Stoga, treba pretpostaviti da je slikarstvo iz druge polovine 4. veka ostvarenje slikara iz Italije, ili su u pitanju lokalni umetnici koji su učili zanat od putujućih slikara iz Italije.[14]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Miša Rakocija, Motivi iz svakodnevnog života Niša na freskama starohrišćanskih grobnica - Prilog proučavanju Niške slikarske radionice. www.nisandbyzantium.org.rs, Niš, 2015. str.126
- ^ J. Wilpert, Die malereien der katakomben Roms, Freiburg im Breisgau, 1903, taf. 32-34, 109,
- ^ K. Miяtev, Dekorativan živopis vo sofiskiя nekropol, Sofiя 1925, 29, obr. 3,4)
- ^ A. Grabar, Christian iconography. A. Study of its Origins, Princeton 1968, 111, 128-146.
- ^ Leksikon ikonografije, liturgike i simbolike zapadnog kršćanstva, Zagreb 1985, 52.
- ^ M. Rakocija, Još jednom o slikarstvu straohrišćanske grobnice sa figuralnim predstavama u Nišu, Niš i Vizantija XII, Niš 2014, 49–70.
- ^ Miša Rakocija, Motivi iz svakodnevnog života Niša na freskama starohrišćanskih grobnica - Prilog proučavanju Niške slikarske radionice. www.nisandbyzantium.org.rs, Niš, 2015.
- ^ M. Rakocija, Konstantinov grad – starohrišćanski Niš, 266-268
- ^ a b Miša Rakocija, Motivi iz svakodnevnog života Niša na freskama starohrišćanskih grobnica - Prilog proučavanju Niške slikarske radionice. www.nisandbyzantium.org.rs, Niš, 2015. str.127
- ^ M. Rakocija, Nova saznanja iz ranohrišćanske prošlosti Niša, Niš i Vizantija VI, Niš 2008, 45-58
- ^ M. Rakocija, Early Christian baptisterium in Mediana, near by Niš (Colllection ofworks. International Symposium „Water, Life and Pleasure“ in 2008), Strumica 2009, 169-179
- ^ M. Rakocija, Das frühe Christentum in Naissus/Niš (Serbien), Mitteilungen zur christlichenarchäologie 17, Wien 2011, 48/9
- ^ M. Rakocija, The architecture and iconography of Constantine the Great in Serbia and Bulgaria, Una Enciclopedia internazionle sula figura, il mito, la critikae la funzion dell`imperatore dell` „Edito“ di Milano, Istitvto della enciclopedia italiana fondatada giovanni treccani, volume secondo, Roma 2013, 796/7.
- ^ Miša Rakocija, Motivi iz svakodnevnog života Niša na freskama starohrišćanskih grobnica - Prilog proučavanju Niške slikarske radionice. www.nisandbyzantium.org.rs, Niš, 2015. str.128
Literatura[uredi | uredi izvor]
- I. Bugarski, Nekropole iz doba antike i ranog srednjeg veka na lokalitetu Čik, Beograd 2009.
- P. Petrović, Niš u antičko doba, Niš 1999., 34-45, 79-92, 120-123.
- F. Gerke, Kasna antika i rano hrišćanstvo, Novi Sad 1973., 5-6, 8, 20-227, 255-257.
- J. Kovačević, Doseljenje Slovena na Balkansko poluostrvo, u: Istorija srpskog naroda, prva knjiga, Beograd 1981., 109-124.
- K. Hudák, The Iconographical Program of the Wallpaintings in the Saint Peter and Paul Burial Chamber of Sopianae (Pécs), Mitteilungen zur christlichen archäologie, 15, Wien 2009, 47-75;
- Z. Magyar, The world of late antique Sopianae:artistic connections and scholarly problems, Niš and Byzantium, VII, Niš 2009, 107 – 118.