Hram Metehi

Pogled na Metehi sa severoistoka, sa delovima Starog grada Tbilisija koji se vide na horizontu.

Metekhi gledano sa Narikala

Hram Metehi tokom noći.

Crkva Uspenja Bogorodice u Metehiju (gruz. მეტეხის ღვთისმშობლის შობის ტაძარი), poznat jednostavno kao Metehi, je gruzijska pravoslavna hrišćanska crkva koja se nalazi na levoj obali reke Kure. Nalazi se na litici Metehi nasuprot starog grada Tbilisija. Veći deo postojeće strukture datira iz srednjeg veka i izgrađen je između 1278. i 1289. godine nove ere pod vladavinom gruzijskog kralja Demetrijusa II od Gruzije, iako usmeno predanje prati Metehijevo poreklo dalje od 5. veka.

Opis

Prateći tradiciju u gruzijskoj arhitekturi skladnog odnosa hramova sa okolnim prirodnim pejzažom, crkva Metehi je izgrađena da izgleda kao rastući nastavak litice, vidljiv sa mnogih tačaka grada. Krstasto-kvadratna crkva zauzima površinu od 20 × 16 metara i donekle je izdužena po vertikali. Istočna fasada ima tri konveksne apside, od kojih je centralna apsida najveća. Ništa slično nije poznato među crkvama 11-13. veka, što je čini prilično jedinstvenom. Kupolu sa tamburom iznutra drže četiri stuba, što je takođe arhaičnije obeležje (dva stuba posle 11. veka), kao i polukružni izbočini na stubovima. Obnovljeni su u 16-17 veku.

Kupola Metehija koja viri sa levog kraja litice

Zašiljeni lukovi ispod kupole datiraju iz 16-17. Tambur je oštećen gromom u 17. veku i obnovljen u 18. veku. Crkva ima portal na severnoj strani, sa stepenicama i ulazom sa istoka. Portal je imao i zapadni ulaz, koji više ne postoji. Položaj portala u centralnom delu zida, a ne u zapadnom, takođe nije tipičan za arhitekturu XI - XII veka.

Zidovi su od tesanih kvadrata, koji nisu sačuvani na južnoj fasadi, gde su u 18. veku zamenjeni opekom. Originalni zidovi su ostali na istočnoj i severnoj strani, donji deo zapadne i istočni deo južne strane. U 18. veku nastao je i ulaz na južnom zidu.

Spoljni ukrasi crkve, tradicionalni gruzijski rezbarije, karakteristični su za gruzijsko zlatno doba 11. i 12. veka. Najviše očuvana istočna fasada sa tri apside i severna fasada sa portalom sadrže dekorativne kamene gravure. Rombične rozete i konveksni arhitravi su motivi koji se uobičajeno koriste u crkvenoj dekoraciji tog perioda. Međutim, nedostaje i karakteristična arhitektura osim prolaza portala. Arhitrav centralne apside ima ornamentisan krst. Ukrasi su generalno nepovezani, prilično šematski i minijaturizovani, što su karakteristike stila 13. veka.

Unutrašnji murali nisu sačuvani. Među raznim ikonama jedna, pod nazivom „100.000 mučenika“, govori o tragičnom događaju koji se dogodio u Tbilisiju 1226. godine. Grad su zauzele trupe Kvarazm- šaha, Džalal ad-Dina . Naredio je da ikone iz crkve Sioni budu bačene na most Metehi, a građani Tbilisija da ih zgaze ili im odrube glavu. Crkveno predanje govori o 100.000 stanovnika, koji nisu poslušali i bili pogubljeni. Glave su im plutale nizvodno od reke Kure.

Istorija

Usmeno predanje pripisuje izgradnju crkve kralju Vahtangu I Gorgasaliju u 5. veku, koji ju je podigao kao svoju dvorsku crkvu, ili njegovom sinu Dačiju u 6. veku, iako o tome ne postoje ni arheološki ni pisani dokazi. Ista tradicija stavlja grob Sv. Suzane u crkvenu sakristiju. Međutim, nijedna studija to još nije potvrdila. Neki autori iz 19. veka čak pominju tačnu godinu, 455, kada je crkvu osnovao Vahtang.

Ime „Metehi“ se prvi put pominje u gruzijskim srednjovekovnim hronikama u vezi sa gušenjem pobune protiv kralja Dimitrija I 1132. (ili 1145) i pogubljenjem eristavi Ivane Abuletise, koja je sahranjena u „Metehiju“. Mada, nejasno je koja se crkva pominje. Osim u Tbilisiju, crkva Uspenja se takođe nalazi u malom selu Metehi.

Istočna fasada sa tri konveksne apside

Drugi pomen se odnosi na Bitku kod Šamkora 1195. (ili 1200. godine), kada je kraljica Tamara, nakon što je poslala trupe, „...skinula cipele i bosa stigla u crkvu Uspenja u Metehiju“. Po tome što se u Tbilisiju nalazila kraljevska palata, često se pretpostavlja da je crkva Metehi tu bila već krajem 12. veka. U međuvremenu, druge činjenice iz gruzijske hronike dodatno zbunjuju situaciju. Vojska pre polaska u bitku bila je sakupljena u „Somkhitiju“, odnosno u regionu Donjeg Kartlija, i tamo je bila prisutna Tamar. Nakon što je poslala trupe, otišla je do crkve u Tbilisiju, što bi bilo nemoguće učiniti bosonoga. Dalje, kaže se da je „otišla u crkvu Vaznesenja u Vardziji i pomolila se pred Bogorodicom od Vardzije... i poslala trupe iz Vardzije, stojeći tamo bosa."

Rezbarenje na portalnom luku crkve

Ako je crkva Metehi bila tamo, uništena je 1235. tokom invazije Mongola, a ponovo je izgrađena između 1278. i 1289. godine, za vreme vladavine Dimitrija II. Treći pomen u Gruzijskim hronikama govori da je „kralj... sagradio manastir u palati Isani za Devicu Mariju od Metehija. Isani je prvobitno ime naselja na levoj obali reke Mtkvari na visokoj litici u kojoj se nalazila kraljevska palata, pa je ovo najranije jasno pominjanje prisustva manastira u Tbilisiju na litici Metehi. Bar do kraja 14. veka područje oko manastira je još uvek bilo prekriveno šumama, što se zaključuje iz povelje Metehijske crkve iz 1398. godine: „. . . Manastir Bogorodice Metehi u Avlabaru, sa svojim imanjem i pripadajućim avlabarskim šumama“.

Za vreme vladavine Vahtanga V, 1658. godine, crkva je postala skladište za barut. Manastir je napušten u istom veku. Njegov prvi prikaz takođe potiče iz istog vremena od strane francuskog putnika Žana Šardena (1671).

Tvrđavu je zajedno sa crkvom oduzeo Turcima Iraklije II 1748. godine. Rezbarenje na južnoj fasadi govori o ovom događaju: „Kralj Iraklije II je silom oteo ovu tvrđavu od neprijatelja, vođen Hristovim Krstom kao štitom. Oslobodivši crkvu, pretvorio je u svoju dvorsku crkvu. Takva su dela Hristoljubivog cara. U slavu Boga i cara Iraklija“.

Nakon uključivanja Gruzije u sastav Ruske imperije, tvrđava je postala zatvor, a zatvorenici su izgrebali svoja imena na fasadi crkve.

Početkom sovjetske ere, 1921. godine, na tom mestu je bio logor NKVD-a. Ovde su redovno vršena pogubljenja zatvorenika. Utvrđenja su porušena 1937. godine, a planirano je i rušenje crkve, ali je zbog protesta lokalnog stanovništva uspela da opstane. Tokom 1940-60-ih godina crkva je funkcionisala kao ostava za zbirke Narodnog muzeja umetnosti, a ceo istočni deo unutrašnjosti bio je odvojen debelim zidom. 1974. godine zid je srušen i crkva je pretvorena u omladinsko pozorište. Imao je bekstejdž u južnom delu enterijera, scenu ispod kupole, okruženu amfiteatrom sa 100 mesta. Konačno, crkva je vraćena na bogosluženje 1988. godine.

Prva sveobuhvatna merenja i kvalitetne crteže i fotografije crkve napravila je grupa naučnika, koju je predvodio Vahtang Beridze 1942. i narednih godina. Rezultati, uključujući opis crkvene istorije i analize, sastavljeni su u monografiji Beridzea i dr. (1969).

Literatura

• Beriże, Vaxtang (1981). Die Baukunst des Mittelalters in Georgien. Anton Schroll & Co. str. 133. ISBN 9783703105319.