Amanaje
| Ukupna populacija | |
|---|---|
| 178 (2014)[1] | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
| Brazil (Para) | |
| Jezici | |
| ranije amanajski, a danas portugalski[2] |
Amanaje su tupijski narod nastanjen u brazilskoj državi Para,[2] oko gornjeg toka reke Kapim. Danas žive na rezervatu Area Indižena Amanaje, koji je stvoren 1945.[1] Amanaje naseljene uz reku Ararandeva poznate su pod imenom Ararandevara. U kontakt sa Evropljanima Amanaje su došle u 18. veku. Nakon kontakta, doživeli su veliki pad populacije, pa ih je 1911. bilo samo 300, da bi im broj do 1990. spao na samo 66. Međutim, ovaj pad je zaustavljen i prema najnovijim podacima iz 2014. ima ih 178.[1] Danas su integrisani u brazilsko društvo.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prvi put su pomenuti u 18. veku, dok su se nalazili u oblasti reke Pindare. Do 1755. stupaju u kontakt sa katoličkim misionarom, koji je živeo među Gvažažarama, njihovim neprijateljima, i naseljavaju se u njihovo selo. Ubrzo zatim, deo ih se preselio na reku Alperkatas, na granicu država Maranjao i Pjaui, i naselio se u blizini sela Santo Antonio. Godine 1815. tu ih je ostalo samo 20, mešanih sa crncima. Ostatak grupe sa reke Alperkatas preselio se 1763. na reku Parnaiba u državu Pjaui, nakon čega o njima više ne postoje pisani podaci.[1]
U drugoj polovini 19. veka Amanaje sa reka Pindare i Gurupi preseljene su u 3 sela duž reke Kažu-Apara sastavnice reke Gurupi. Ova sela su bila enklave, okružene teritorijom naroda Tembe. Procenjuje se da ih je u tim selima bilo između 300 i 400.[1]
Istovremeno, druge Amanaje naseljavale su obale reka Možu i Kapim, gde su se sukobljavale sa zemljoposednicima. I ova grupa je došla u kontakt sa Tembama, koje se migrirale ka državi Para. Ove Amanaje su bile aldeadosi na katoličkim misijama, gde su zbog ratobornosti bile odvojene od Temba i Turivara. Nakon ubistva dvoje ljudi 1873. deo njih je pobegao u područje reke Ararandeva, a da bi prikrili svoj identitet počeli su koristiti imena Ararandevara ili Turivara. One Amanaje koje su ostale na misiji, 1880. su ubile grupu „mirnih Indijanaca” Temba i Turivara. Kao odgovor na ova ubistva predsednik Pare je naoružao „mirne Indijance”, kako bi se zaštitili od napada ratobornih Amanaja. I ove Amanaje su ubrzo napustile područje koje su u to doba naseljavale i naselile se oko gornjeg toka reke Kapim.[1]
Krajem 19. veka, vođa Ararandevara bila je mulatkinja Damasia, što je i ostala sve do 1930.-ih godina. Ararandevara je u ovo vreme bilo oko 300, raštrkanih u 4 sela. Nakon napada na mirne Amanaje oko reke Kapim 1941, koji su izvele ratoborne Amanaje sa reka Surubiju i Karandiru, a koje su prethodno viđene oko reke Pimental, pritoke reke Gurupi. Pokrenuta je inicijativa za stvaranje rezervata oko gornjeg toka reke Kapim, pre svega za (novopridošle) ratoborne Amanaje, kojih je bilo oko 200. Ova inicijativa je sprovedena u delo 1945.[1]
Prema podacima iz 1942, nakon smrti Damasie, vođstvo nad Ararandevarama je preuzeo njen sin. Od Ararandevara koje su bile pod njegovim vođstvom, a kojih je bilo 17, većinom mešanog porekla, odvojila se grupa koja je naselila obale reke Garafan, pritoke reke Ararandeva. Današnje stanovništvo rezervata Area Indižena Amanaje, najverovatnije najvećim delom potiče od grupe Amanaja, koja se oko gornjeg toka reke Kapim doselila 1941.[1] Većina ostalih je u međuvremenu asimilovana, kroz mešovite brakove sa Brazilcima.
Etnografija[uredi | uredi izvor]
Slično drugim tupijskim narodima, Amanaje poljoprivrednu proizvodnju organizuju na tradicionalan način premeštanjem useva („poseci i spali”), a glavne kulture koje uzgajaju su kasava (manioka), pamuk i duvan.[3]
Nuklearne porodice Amanaja žive u izolovanim kućama, koje su okružene vrtovima. Danas se kuće prave od pletenog pruća premazanog blatom, a raspored soba se razlikuje od kuće do kuće. Porodica najveći deo dana provodi u kuhinji oko peći na drva. Gosti se dočekuju u dnevnoj sobi. Do kuće se obično nalazi mlin za brašno. Često se sele, zbog iscrpljivanja zemljišta, moguće i zbog izbegavanja neprijatelja.[4]
Žene Amanaja se obično udaju između 15-e i 18-e godine, a u to doba često rađaju svoje prvo dete, decu doje godinu dana, ali već nakon 2 meseca od rođenja dete počinju da hrane i „karimom” (jelom od maniokinog brašna) i „kroeirom”.
Jezik[uredi | uredi izvor]
Izumrli amanajski jezik pripada tupijsko-gvaranskoj grani tupijskih jezika. Danas Amanaje govore portugalskim jezikom.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž „"Amanayé"”. Povos Indígenas no Brasil - pib.socioambiental.org. Pristupljeno 24. 4. 2019.
- ^ a b „"Amanayé"”. Ethnologue. Pristupljeno 24. 4. 2019.
- ^ The Indians of Central and South America: An Ethnohistorical Dictionary by James Stuart Olson
- ^ Amanayé Peoples
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Povos no Indígenas do Brasil
- Amanayé artwork, National Museum of the American Indian Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2016)