Hrišćanski simboli na novcu
Hrišćanski simboli na novcu predstavljaju bogatu predstavu raznovrsnost religioznih tipova, koji se na novcu u Rimskom carstvu javljaju sa priznavanjem hrišćanstva u 4. veku. Do pojave hrišćanstva na dotadašnjim kovanicama, koje su se prvi put javile u periodu ranog rimskog carstva, dominirala su dobro poznata paganska božanstva povezana sa alegorijskim predstavama provincija i gradova, kao personifikacija ciljeva carske politike. Sa priznavanjem hrišćanstva u 4. veku sve ovo nestaje, sa izuzetkom predstave Rome, Konstantinopolja i Viktorije, koje će se zadržati još tokom nepuna dva veka.[1][2]
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Naglim jačanjem Hrišćanstva kao dominantne religija u životu Vizantije, očekivalo se da će i paganske predstave na novcu biti zamenjeni hrišćanskim odmah nakon širokog prihvatanja hrišćanstva, međutim to se nije desilo, jer se hrišćanska ikonografija na novcu polako uspostavljala sve do kraja 4.veka.
Proces stvaranja hrišćanske ikonografije bio je dug i postupan. Paganskih božanstava na novcu postepeno sasvim iščezavaju, pojavom retkih hrišćansko obeležje.
| „ | Uprkos tome što je car Gracijan 382. godine iz rimskog senata uklonio oltar i kip Viktorije (što je bio samo jedan u nizu akata odbacivanja mnogoboštva), carevi V i VI veka (Teodosije II, Anastasije, Justin I, Justinijan I), kuju svoje reprezentativne zlatnike s natpisom VICTORIA AVGG. Na njima je slika stojeće krilate Viktorije sa dugim krstom koji ona pridržava desnom rukom. To je slika anđela, Božijeg glasnika. Preko likovne predstave rimske Viktorije stvorena je ikona anđela, koji nosi vest o pojavi Hrista, a Njegova pojava označava i pobedu, na koju ukazuje i ikonografski prototip. Ove poruke i danas ispunjavaju srce i svest verujućih.[2] | ” |
Prvi hrišćanski simboli poput krsta i hristograma upotrebljivani su u početku veoma diskretno, npr. Hristogram kao ukras na šlemu Konstantina Velikog, ili Hristogram i krst kao oznaka kovanja.[3]
Kako tek u 5. veku nastaju odlučujuće promene vezane za hrišćanizaciju u Vizantijskoj umetnosti, to će će se odraziti i na novcu. Predstava krsta u vencu postala je jedan od osnovnih reversnih tipova tremisisa, dok je predstava Viktorije koja drži dugačak krst bila glavni reversni tip solida na Istoku od 420. godine.[4]
Za vreme Justina I (518—527) Viktorija će dobiti izgled anđela, dok će Tiberije II (578—582) napustiti ovu predstavu i na revers solida staviti predstavu krsta postavljenog na tri stepenika. Ova predstava će se zadržati na zlatnom novcu sve do 720. godine, kada će car Lav III prebaciti predstavu krsta na srebrni novac (miliarenze), a na revers zlatnog novca staviće poprsje sina i savladara Konstantina V.
Predstava krsta će ostati na srebrnom novcu do 11. veka, kad će biti zamenjena predstavama Bogorodice ili Hrista, ali će početi da se kuje na bakarnom novcu, gde će biti prilično uobičajena između 11. i 13. veka.
Hrišćenska ikonografija na novcu[uredi | uredi izvor]
- Predstava Hrista
Najranija i najznačajnija religiozna figurativna predstava na vizantijskom novcu je predstava Hrista. Dve različite predstave poprsja Hrista javljaju se na novcu Justinijana II (685—695; 705—711). Prva predstava prikazuje veličanstveno bradato lice rađeno po uzoru na Fidijinog Zevsa, gde je naglašeno božansko poreklo Hrista, dok druga predstava prikazuje Hrista kao mladića sa bujnom kovrdžavom kosom, ukazujući na njegovu ljudsku prirodu.[5]
Car Vasilije I (867-886) uveo je predstavu Hrista na prestolu, koja će ostati regularna predstava na novcu narednog perioda. Predstava Hrista Emanuela pojaviće se na novcu cara Manojla I Komnina (1143-1180). Nesumljivo je da su neke od ovih predstava Hrista rađene po uzoru na čuvene ikone i freske iz crkvi u Konstantinopolju.
- Predstava Bogorodice
Druga po važnosti posle Hristove predstave, bila je predstava Bogorodice, koja se nakon povremene pojave na novcu 10. veka, ustalila počevši od 1030. godine. Bogorodica je prikazivana na više načina: kao poprsje, kao stojeća figura, kako sedi na prestolu, kruniše vladara itd.
- Predstave svetaca
Predstave svetaca na novcu javljaju se sporadično tek tokom 10. i 11. veka, a od 12. veka postaju redovne. Uglavnom su sveci imali vojnički karakter, a omiljeni su bili: Sv. Mihajlo, Sv. Dimitrije, Sv. Georgije, Sv.Teodor, kao i Sveti car Konstantin Veliki. Za vreme vladavine dinastije Paleologa na novcu se pojavljuju i predstave serafima i heruvima.
Osim što su prikazivani samostalno, Hrist, Bogorodica i sveci su često prikazivani i u direktnoj vezi sa carem, najčešće kako zajedno drže dugačak krst ili labarum.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ R. Gobl, u Numismatiche Zeitschrift, 74 (1951), str. 31,
- ^ a b Crnobrnja A, Nikola. „Hrišćanski tragovi na novcu cara Galijena i carice Salonine kao odraz edikta o verskom miru iz 261. godine i prvom javnom uvažavanju Hrišćanske crkve”. otacmilic.com. 2016. Pristupljeno 8. 6. 2017.
- ^ M. Sulyberger, Le Symbole de la Croix et les Monogrammes de Jésus chez les premiers Chrétiens, Byzantion, tom II, 1926, str. 337-448;
- ^ N. A. Crnobrnja, Predstave krsta na jednom antoninijanu carice Salonine, Numizmatičar 17 (1994), str. 35-46.
- ^ Eusebius, Hist. Eccl. VII, 23, 4.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Crnobrnja A, Nikola. „Hrišćanski tragovi na novcu cara Galijena i carice Salonine kao odraz edikta o verskom miru iz 261. godine i prvom javnom uvažavanju Hrišćanske crkve”. otacmilic.com. 2016. Pristupljeno 8. 6. 2017.
- F. Cabrol – N. Leclerq, Dictionnaire d’archйologie Chrйtienne et de Liturgie, Paris 1924, knjiga VI(I), sol 598-9.
- Eusebius, Historia Ecclesiae, VII, 10, 3-4