Javnost izvora prava
Javnost izvora prava predstavlja princip određen ustavom jedne zemlje kojim je definisano da svi izvori prava moraju biti javno objavljeni, a osim toga određuje i kako postupak donošenja pravnih akata, tako i organe koji ih donose. Nekada to nije bilo tako, neki propisi nisu bili javni već i tajni.
Istorijat javnosti izvora[uredi | uredi izvor]
Istorijat javnosti izvora prava prošao je kroz dug put razvoja: od običaja kao nepisanog izvora, preko feudalizma u kome je svaki feudalac sam vodio svoj feud[feud] po sopstvenom nahođenju i apsolutizma vladara koji su neretko donosili propise u skladu sa svojim privatnim interesovanjima, pa sve do buržoaskih revolucija, gde je stvorena svest o javnosti izvora kao načinu zaštite prava građana, koja se kasnije razvijala sve do današnjeg poimanja javnosti izvora, koja je danas zagarantovana i opšte prihvaćena.[1]
Pravni akti i njihova hijerarhija[uredi | uredi izvor]
Osim ustava i drugi propisi regulišu pitanje ko, kada i kako obajavljuje propise/izvore prava. Izvore prava predstavljaju opšti pravni akti kojima se neposredno (ustav, zakon, uredba) ili posredno (sudska presuda, sudska praksa) stvaraju opšte pravne norme. Opšti pravni akti su pismene forme (jezičke) koje imaju pravnu snagu (propisi poput zakona), a čiji sadržaj državni i drugi organi kao i građani koriste prilikom utrvrđivanja važeće pravne norme odnosno važećeg prava.
Hijerarhija podrazumeva sledeće izvore prava:
- Ustav u formalnom smislu je najviši pravni akt jedne zemlje. Ustav Republike Srbije sadrži niz odredbi koje su pretežno opšteg karaktera i kojima se nastoji obuhvatiti na sveopšti način što veći broj oblasti iz života, pre svega onih koji su od najvećeg interesa. One su i neposredno primenljive u praksi. Bitno je naglasiti i da je Ustav garant mnogih osnovnih ljudskih prava jer je njegovom snagom zagarantovana njihova nepovredivost. Kako ustavom ne mogu biti regulisane sve životne situacije, Ustav reguliše potrebu i način donošenja zakona, podzakonskih akata koje će ih bliže i potpunije regulisati. Ustav, kao vrhovni pravni akt u Republici Srbiji donosi Narodna skupština.
- Zakon je posle ustava pisani pravni akt najviše pravne snage, koji donosi posebni zakonodavni organ po posebnom zakonodavnom postupku. Zakoni, kao opšti pravni akti koje donosi zakonodavni organ države po propisanom postupku, moraju biti saglasni Ustavu. Ukoliko zakon celovito određuje određenu pravnu oblast on se naziva zakonik ili kodeks, a proces njegovog donošenja kodifikacija.
- Podzakonski propisi su opšti pravni akt niži od zakona koji donose nadležni državni organi - izvršni organi uprave. Složenost i dinamika svakodnevnog života čine da je veoma teško sve moguće situacije regulisati zakonom. Zato postoje podzakonski propisi, kao što su: uredbe, pravilnici, odluke, naredbe, rešenja i uputstva. Podzakonski propisi se donose radi primene zakona, sa kojima moraju i biti u skladu.
- Sudska praksa nije direktan izvor prava, ali imajući u vidu da se u praksi niži sudovi vode presudama viših, to dovodi do zaključka da indirektno presude i na taj način postaju izvor prava. Presude su dostupne javnosti (npr. zbornik presuda vrhovnog kasacionog suda).[2]
Elementi pravne norme i javnost kao uslov njenog poštovanja[uredi | uredi izvor]
Svaka pravna norma sadrži dispoziciju i sankciju. U slučaju ponašanja u skladu sa dispozicijom, sankcija se ne može primeniti, dok je u slučaju da se neko ponaša protivno dispoziciji, sankcija je primenljiva. Deduktivnim zaključivanjem, dolazimo da zaključka da bi se određeno lice moglo ponašati u skladu sa dispozicijom, mora pre toga biti obavešteno o normi kako je ne bi prekršio. Samim tim, javnost je neophodna.[3]
Javnost kao garant zaštite prava[uredi | uredi izvor]
Javnost je neophoda i kao garant poštovanja prava građana jer je jako bitno da oni sa istima budu upoznati kako bi u slučaju njihove povrede bili u mogućnosti da pokušaju da ih zaštite.