Barokni Beograd
| Barokni Beograd | |
|---|---|
 Virtembergova kasarna bila je jedna od reprezentativnih objekata Baroknog Beograda | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Savski venac |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 18. vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| beogradskonasledje | |
Barokni Beograd je kratak trenutak u istoriji Beograda kada ga je austrijska monarhija preuzela od skoro dvovekovnog turskog upravljanja i u njemu pokušala da grandioznim poduhvatima u nekoliko decenija vladavine Beograd transformiše iz orijentalne varoši u pravi evropski utvrđeni grad.[1][2]
Protkan borbom Hazburškog carstva i Osmanske imperije za prevlast na evropskom tlu, Barokni Beograd je prošao kroz period obeležen velikom građevinskom aktivnošću, promenom kulturnih i verskih obrazaca i etničke strukture grada. Tako nastao barokni grad trebalo je da bude sredstvo propagande kojim je monarhija želela da pokaže ne samo svu svoju snagu, već i veličinu prema neprijatelju.[3]
Danas, osim Beogradske tvrđave, koja posredno svedoči o tom ambicioznom poduhvatu Austrijanaca, svedoče i jedine preostale trase nekih modernih ulica Beograda, čiji je nekadašnji položaj na fortifikaciji delimično oslikan u pravcima sadašnjih ulica Kosančićevog, Topličinog i Obilićevog venca, kao i na placu crkve Svetog Aleksandra Nevskog, koji u potpunosti razgraničava položaj ravelina ispred carske, kasnije Vidinske kapije, dok o mreži glavnih baroknim beogradskim ulicama svedoči i ulica Cara Dušana i Kralja Petra. Nasleđe baroknog Beograda, iako sačuvano samo u tragovima, predstavljalo je kasnije model za izgradnju novog srpskog grada posle odlaska Turaka sredinom 19. veka i korak ka usvajanju modela savremenog urbanizma.[4]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Posle gotovo dva veka turske uprave u 16. i 17. veku, Austrija je zavladala Beogradom 1688. godine i odmah otpočela radove na izgradnji moderne tvrđave po projektu inženjera Andreja Kornara. Turci su, međutim, grad ponovo zauzeli već 1690. godine. i prilikom opsade turska bomba pogodila je jednu kulu u zamku Gornjeg grada, požar je zahvatio barutni magacin, a eksplozija je bila toliko jaka da je zamak despota Stefana Lazarevića potpuno srušen, pri čemu je stradalo preko hiljadu ljudi. Turci su po osvajanju nastavili radove na obnovi utvrđenja po projektu Kornara, nakon što je on prešao u njihovu službu.[5]
Od 1717. do 1739. godine Austrija je ponovo zauzela Beograd i odmah pristupila izgradnji novih bedema s bastionima i zemljanim nasipima. Radove je vodio pukovnik Nikola Doksat de Morez. Namera Austrije nije bila samo izvođenje fortifikacijskih radovi na Beogradskoj tvrđavi, već i preuređenje Beograda u moderno utvrđenje sa dekorativnim baroknim kapijama i inovativnim zdanjima kao što su Veliki rimski bunar, Velika barutana i drugi. Tako je u tom građevinskom poduhvatu Austrijanaca nastao Barokni Beograd.
Po zamisli Austrijanaca, Beogradska tvrđava je postala ne samo jedno od najjačih vojnih uporišta u Evropi, već i grad se novim izgledom, koji je po prvi put posle više od hiljadu godina duge istorije, od rimske izgradnje Singidunuma, građen po prethodno dobro osmišljenom urbanističkom planu u kome je dominirao pristup gradu kao jedinstvenoj celini.
Kada je, Beogradskim mirom 1739. godine Turska ponovo dobila grad bez borbe. Na osnovu jedne odredbe ovog mira Austrija je morala da poruši sva novoizgrađena utvrđenja. Ponovno uspostavljanje osmanske vlasti bilo je praćeno ne samo ovim ugovorom dogovorenim, već i novim rušenjima. Za razliku od tvrđave, gde su sačuvane sve postojeće zgrade potrebne za zamenu nove vojne posade, u gradu su uništene gotovo sve novoizgrađene zgrade koje nisu zadovoljile turske potrebe. Među prvim velikim zgradama srušene su do temelja Virtembergova kasarna i Mitropolititski dvor dok je nova srpska Saborna crkva, iako znatno devastirana, izbegla rušenje. Crkva u napuštenoj Donjoj srpskoj varoši pretvorena je u džamiju. Ova rušenja Baroknog Beograda treba shvatiti kao neku vrstu osvete, nad poraženim Hrišćanima, ali i kao želju Turaka da se Beogradu ponovo vrati orijentalni izgled.[6]
Još jednom je Austrija uspela da osvoji Beograd oktobra 1789. godine. Svištovskim mirom 1791. godine Austrijanci ponovo napuštaju Beograd, a janjičarima se zabranjuje ulazak u Beogradski pašaluk.[7]
Urbanizacija u stilu baroka[uredi | uredi izvor]
Rekonstrukcija i transformacija Beograda u utvrđeni barokni grad uključivala je na prvom mestu preduzimanje niza odbrambenih radova, zasnovanih na najsavremenijim fortifikacionim rešenjima za izgradnju bastionskih artiljerijskih utvrđenja, zasnovanim na metodama francuskog maršala i utvrđivača Sebastijana Vobana.[8]
Izgradnja složenih gradskih utvrđenja pratila je i kompletna rekonstrukcija grada, uz potpunu promenu urbane strukture grada sa konfesionalnim izmenama i etničkim promenama u strukturi stanovništva.
U administrativnom i političkom pogledu, za vreme austrijske vladavine, Beograd je bio podeljen na tri celine - Tvrđavu, Nemačku varoš i Srpsku varoš.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ M. Vulović, Kapije Beogradske tvrđave, Godišnjak grada Beograda XIX, 1972, 179, T. XII.
- ^ D. Đurić-Zamolo, Palata austrijskog komandanta Beograda iz XVIII veka, nazivana „dvor princa Evgenija” i „Pirinčana”, Godišnjak grada Beograda, knj. XVII, Beograd 1970,
- ^ Nika Strugar Bevc i Vesna Bikić, Barokni Beograd: preobražaji 1717-1739. Muzej grada Beograda i Arheološki institut, Beograd, 2019. rr.136, ISBN: 978-86-6433-022-0 i ISBN 977-03-5002-400-1
- ^ R. Tričković, Beogradska tvrđava i varoš 1739‒1789. godine, Godišnjak grada Beograda knj. XX, 1973, 67.
- ^ M. Popović, Beogradska tvrđava, Beograd 1982,
- ^ E. Josimović, Objašnjenje predloga za regulisanje ovog dela varoši Beograda što leži u šancu, Beograd 1867.
- ^ F. Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo, Beograd 1985,
- ^ P. Vasić, Barok u Beogradu 1718–1739. godine, u: Istorija Beograda 1, Beograd 1974 , 577
Literatura[uredi | uredi izvor]
- D. Medaković, Beograd na starim gravirama, Beograd 1950, T. XX.
- Ratni arhiv u Beču, plan sig. K I f 23–50.