Belopalanačke parohije
Belopalanačke parohije su dve lokalne pravoslavne zajednica, u organizacionom pogledu označene kao prva i druga parohija, koje su u satavu Arhijerejskog namesništva Belopalanačkog Eparhije niške, sa sedištem u Opštini Bela Palanka u Pirotskom upravnom okrugu.[1]
Prva belopalanačka parohija[uredi | uredi izvor]
Ovu parohiju sačinjavaju: deo Bele Palanke, desna strana Crvene reke, Klisura, Kremenica, Telovac, Čiflik, Sinjac, Miranovac, Miranovačka kula, Pajež, Moklište, Donji i Gornji Rinj (nema žitelja), Draževo, Babin Kal, Donja i Gornja Glama, Bukurovac, Klenje, Ljubatovica, Kozja i Vitanovac, Dolac, Vrandol, Gradište, Krupac i Oreovac.
Crkve u sastavu Prve parohije[uredi | uredi izvor]
U sastavu Prve belopalanačke parohije nalaze se sledeće crkve; Crkva Vaznesenja Gospodnjeg, u centru grada Stara Crkva na starom belopalanačkom groblju, Crkva Svetog Velikomučenika Georgija u Osmakovu, Crkva Svetog arhangela Gavrila u Moklištu, Crkva Svetog velikomučenika Pantelejmona u Vraništu, Crkva Svete Petke u Gradištu, Crkva svetog Ilije u Klisuri, Crkva Svetih Apostola Petra i Pavla u Crnoklištu.
Crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Beloj Palanci[uredi | uredi izvor]
Crkva Hristovog Vaznesenja, koja se nalazi u centralnom delu Bele Palanke izgrađena je u periodu od 1909–1910. godine, po odobrenju, ministra prosvete Kraljevine Srbije od 14. maja 1903. godine. Inicijativu za izgradnju ove crkve opisaoa je poznati putopisac, arheolog i dobar poznavalac prilika u Srbiji, Feliks Kanic;[2]
| „ | da se nakon oslobođenja od Turaka 27. decembra 1877. hrišćansko stanovništvo iz okoline odmah bacilo na rušenje tvrđave. Njen istočni i južni front, zajedno sa svim turskim zgradama, poslužili su kao kamenolom za Crkvu Hristovog Uspenija. Godinu dana nakon oslobođenja od Turaka varošani Bele Palanke se obraćaju ministru crkvenih dela sa molbom da se omogući gradnja Crkve. | ” |
Crkvu je projektovao arh. Milorad Ruvidić, stalni nastavnik (istorije arhitekture, vizantijske arhitekture i arhitektonskih problema) arhitektonskog odseka Tehničkog fakulteta u Beogradu. Prema ovom projektu Crkva ima površinu 132,63 m² i visinu zajedno sa kubetom 21,15 m, a njena gradnja odgovarala je tzv. hanzenovom stilu.
U arhitektonskom pogledu, građevina je u osnovi trikonhonalnog tipa, sa fasadom koja je sem njene istočne strane, podeljena po horizontali na tri polja kordon vencima i po vertikali polukolonetama na uglovima u kojima se spajaju uglovi apsida. Donje ivice prozora se podudaraju sa donjom ivicom kordon venca, a gornje odvajaju površinu ispod krovnog venca na kojima se ističu manje rozete sa krstovima. Ulaz na istočnoj strani crkve podignut je na tri stepenika, sa dva bočna puna stuba i dva polustuba koji nose trem, a zapadno pročelje ima trapezni oblik.
Crkva Hristovog Vaznesenja u Beloj Palanci imala je prvobitni izgled sve do 2010. godine, kada joj je dozidana priprata i obnovljena celokupna fasada, koja je obojena tako da se polukolonete i kordon venci jasno izdvajaju u boji cigle, od osnove, koja predstavlja neku sredinu između drap i roze boje. Tokom 2011. godine u crkvi je postavljen nov ikonostas, a pod je urađen u štampanom betonu. Po završetku građevinskih radova i osvešćenja crkve od strane Patrijarha Irineja,[3] započeta je freskodekoracija unutrašnjih zidova crkve, koje je i dalje traje.
Stara Crkva u Beloj Palanci[uredi | uredi izvor]
Staru Crkvu u Beloj Palanci, najverovatnije nastalu pre 19. veka, belopalančani su koristili pre izgradnje današnje glavne crkve u centru Bele Palanke. Crkvu su, na starom belopalanačkom groblju, izgradili stanovnici četrdeset srpskih kuća uz već postojeću crkvu, iz ranijeg perioda, o čijem poreklu ne postoje materijalni dokazi, osim onog o godine njene dogradnje – oko 1835.
Mnogi istoričari u Beloj Palanci početak rada škole, a time i školstva u Beloj Palanci vezuju sa podizanjem crkve na starom groblju.[4]
U Staroj Crkvi u Beloj Palanci verska služba vršena je sve dok se zbog dotrajalosti nije porušila. Tada je njenu ulogu preuzela Crkva u centru Bele Palanke.
Crkva je jednostavna jednobrodna građevina pravougone osnove sa polukružnom apsidom. Rustičnog je stila sa krovom na dve vode pokrivenim ćeramidom i zidovima od grubo pritesanog kamena. Ispred oltarskog dela i naosa crkve bila je svojevremeno podignuta savremena verzija priprate, ali je vremenom i ona porušena.
U prvim decenijama 21. veka dosta je učinjeno na obnavljanju Crkve. Obnovljeni su temelji i sazidani zidovi, a Crkva je stavljena pod krov. U nastavku obnove i restauracije predstoji sređivanje unutrašnjosti crkve i porte oko njega.
Crkva Svetog Velikomučenika Georgija u Osmakovu[uredi | uredi izvor]
Crkva Svetog Velikomučenika Georgija nalazi se u selu Osmakovu, udaljenom sedam kilometara severozapadno od sela Crnoklište. Crkva je podignuta na starijem kultnom mestu, najveovatnije u 17. veku, o čemu svedoče delovi kasnoantičke plastike i ostaci živopisa.
Crkva Svetog Velikomučenika Georgija u Osmakovu je jednostavna, jednobrodna građevina zasvedena poluobličastim svodom, sa oltarskom apsidom koja je spolja i iznutra polukružnog oblika. Svetlost u naos prodire kroz tri prozora na istočnoj, severnoj i južnoj strani. Na zapadnoj strani je ulaz iznad kojeg je izbačeni polukružni luk kao jedini dekorativni element. Crkva je spolja omalterisana i okrečena.
Na unutrašnjim zidnim površinama nalaze se delimično sačuvani fragmenti fresaka. Na njima se raspoznaju Rođenje Hristovo, Blagovesti, Pričešće Apostola, Bogorodičino Uspenje. Prema mišljenju istoričara umetnosti i stilskim i ikonografskim odlikama, nedovoljno očuvani živopis najverovatnije potiče iz prvih decenija 17. veka, kada je verovatno Crkva sagrađena.
Crkva Svetog arhangela Gavrila u Moklištu[uredi | uredi izvor]
Crkva Svetog arhangela Gavrila u Moklištu, koja je posvećena Svetom Arhangelu Gavrilu, najverovatnije potiče iz 19. veka (oko 1838) U istom periodu pored crkve izgrađena je i zvonara.
Crkva je jednostavna građevima pravougaone osnove sa pripratom na samom ulazu. Na zidovima, koji su visine jednog metra, postavljeni su drveni stubovi i krov na dve vode prepokriven ćeremidom.
Na crkvi nisu vršeni radovi na adaptaciji sve do devedesetih godina 20. veka. Naime kako su delovi brda koje se nalazi odmah iza Crkve dugi niz godina klzilili ka crkvi, na inicijativu tadašnjeg sveštenika Bože Nedeljkovića i vernika ovog sela, započeto je renoviranje ove svetinje. Nakon zemljanih radova i sanacije klizišta urađeni su, relativno brzo, i građevinski radovi, tako da su Crkva i zvonara u potpunosti obnovljene. Toko 2010. godine na crkvi je sagrađena i priprata, što je ovoj građevini vratilo prvobitni izgled. Crkvu je nakon obnove osvetio, u tom periodu episkop niški, gospodin Irinej.
Crkva Svetog velikomučenika Pantelejmona u Vraništu[uredi | uredi izvor]
Crkva Svetog velikomučenika Pantelejmona u selu Vranište, nalazi se na oko 3 kilometra severno od puta Bela Palanka-Pirot. Crkva koje je izgrađena 1896. godine, prvobitno je bila u centru sela. Međutižeg perioda raseljavanja stanovništva Vraništa ona se dana nalazi na oko 500 metara ispred prilaza selu.
Crkva sa pripratom i zvonikom je po dimenzija skromna građevina. Prema navodima meštna crkva je tri puta obnavljana: 1939, 1982. i poslednji put 2000. godine.
Tokom rekonstrukcije iz 2001. godine, crkva je dozida oko 1 metara, zamenjena je kompletna krovna konstrukcija, srušen je stara priprata i izgrađen nova sa tri lučna otvora, a i iznad nje izgrađen je zvonik sa četiri prozaorska otvora.
Crkva Svete Petke u Gradištu[uredi | uredi izvor]
Crkva Svete Petke u Gradištu ili Paraklis (kapela) Svete Petke, u arhivi crkvenih dobara vodi kao kapela-paraklis, posvećena je Svetoj Petki (Sv. Parskevi), a nastala je s kraja 19. veka, na odvajkada sakralnom mestu (crkvištu). Nakon što je, najverovatnije iz spoljne sredine, donet zapis posvećen prepodobnoj Svetoj Paraskevi (Svet Petki), i na toj lokaciji izgrađena je crkvica-kapela, tako što su meštani donosili kamen sa svih strana.[5]
Crkva se nalazi u centrlnom delu sela Gradište (Opština Bela Palanka), na oko 22 km istočno od Niša i isto toliko zapadno od Bele Palanke.[5]
U sačuvanim dokumentima o crkvi Svete Petke u Gradištu, najstariji je onaj koji je pronađen u ruševinama obližnje seoske kuće pod Čukom, 1898. godine. U njemu se pominje; da je crkva godine 1898. godine bila pod krovom, da je bila sazidana od tvrdog materijala, da je bila proste izrade i da je tada pripadala Crkvenoj opštini Vrandolskoj čiji je paroh Dimitrije Mijalković, vršio službe u njoj. U istom dokumentu navodi s i da su tutori crkve bili Tasa Krstić i Mita Zdravković i da je sagrađena uz pomoć i zalaganje tadašnjih meštana.[5]
Po raspoloživim podacima, pretpostavlja se da je, kapela prvi put obnavljana u periodu od 1928.1930 godine, na šta ukazuju pronađeni stari i računi za grđevinski materijal na ime crkve Svete Petke u Gradištu. Do Drugog svetskog rata crkva je imala drvenom ogradom ograđenu portu sa kapijom i zvono u rakljama drveća. Do crkve se nalazila Osnovna škola.
Nakon obnove iz 1930. godine, crkva je bila u dobrom stanju sve do početka Drugog svetskog rata. Nakon oslobođenja, do 1947. godine, crkva je bila pod krovom, kada je kao poluporušena i potpuno napuštena.[6]
Godine 2009. godine na inicijativu malobrojni meštani sela Gradišta i okoline, i na njihovu molbu za blagoslov episkopa niškog, pokrenuta je obnova crkve. Najpre je raskrčeno rastinje i žbunje kako bi se otkrio stari temelj porušene crkve. Na istom temelju izvedeni su građevinski radovi, tako da je kapela već 2011. godine bila sazidana od tesanog prirodnog kamena i stavljena pod krov. Radovi su nastavljeni 2012. godine kada je dograđena priprata, montiran i oslikan nov ikonostas i sređena unutrašnjost crkve.
Crkva Svetog Ilije u Klisuri[uredi | uredi izvor]
Vreme nastanka, prvobitne Crkve Svetog Ilije u Klisuri nije poznato. Njeno crkvište otkriveno je s početka 20. veka. Među meštanima Klisure i okoline, ovaj lokalitet poznat je i kao „stara Crkva“, najverovatnije nazvan na osnovu pretpostavke i otkrića temelja i zidova u obliku pravoslavne crkve.
Odluku o izgradnji nove crkve u centru sela meštani Klisure doneli su 1907. godine. Udruženom akcijom, seljani su sakupilii i preneli sav materijal zatečen na starom crkvišta, i onaj koji je mogao da se iskoristi ugradili su u novi hrama.
Izgradnja nove crkve trajala je oko pet godina. Oko ove crkve od 2012. godine, na dan svetog Ilije u njenoj porti okupnjaju se malobrojni meštani sela Klisura.
Crkva Svetih Apostola Petra i Pavla u Crnoklištu[uredi | uredi izvor]
Crkva Svetih Apostola Petra i Pavla sagrađena je s kraja 16. ili početkom 17. veka, u selu Crnklište pored magistralnog auto-puta O ovom hramu ne postoji puno pisanih tragova. podataka.
Prema kazivanju meštana crkva je obnavljana, više puta, a zadnji put 2014. godine, kada je na starim temeljima sazidana, nova priprata, što je crkvi vratilo prvobitan izgled. Tako jo posle više decenija obnovljen bogoslužbeni život pri ovom hramu.
Na unutrašnjim zidovima naosa naziru se tragovi starog freskopisanja, dok su zidovi priprate izgletovani i okrečeni u belo.
Druga belopačanačka parohija[uredi | uredi izvor]
Drugu parohiju sačinjavaju: deo Bele Palanke, leva strana Crvene reke, Novo Selo, Dolac naselje, desna strana Crvene reke, Špaj, Vrgudinac, Kosmovac, Glogovac, Tamjanica, Toponica, Crveni breg, Mokra i Leskovik.
Crkve u sastavu Druge parohije[uredi | uredi izvor]
U sastavu Prve belopalanačke parohije nalaze se sledeće crkve; Crkva Svetih Ćirila i Metodija u Crvenoj Reci, Crkva Rođenja Presvete Bogorodice u Mokri, Crkva Svete prepodobnomučenice Paraskeve u Špaju, Crkva Svetog Jovana Krstitelja u selu Miranovačka Kula, Crkva Svetog Nikolaja u selu Gornji Striževac.
Spomen crkva Svetih Ćirila i Metodija u Crvenoj Reci[uredi | uredi izvor]
Crkva Svetih Ćirila i Metodija u Crvenoj Reci, koja je posvećena je svetoj braći Kirilu i Metodiju, zidana je u 20. veku (od 1934. do 1947. godine).
Najvećim delom sopstvenim sredstava izgradnju crkve finansiralo je Ministarstva vojske i mornarice Kraljevine Jugoslavije jer su u njoj, ispod oltara, sahranjene kosti izginulih srpskih vojnika, na Špajskom brdu, sprečavajući nadiranje Bugara ka Nišu u Prvom svetskom ratu od 16. do 20. oktobra 1915. godine. Kako je crkva građena u vreme lokalnog paroha Jovana Aranđelovića u crkvi je i on i sahranjen.
Zbog dotrajalosti objekta, obnova Crkve započeta je 1992. godine. Tokom 2000. godine obnovljena je u potpunosti krovna konstrukcija, krovni pokrivač, celokupna limarija i fasada hrama. Kamena rozeta na ulaznim vratima i prilazna staza do crkve obnovljene su tokom 2009. godine. Ikonostas crkve konzerviran je i restaauriran 2011. godine.
Crkva Rođenja Presvete Bogorodice u Mokri[uredi | uredi izvor]
Crkva u Mokri posvećena je Rođenju Presvete Bogorodice sazidana je u periodu od 1911. do 1924. godine. Prekid u gradnji crve nastao je zbog Balkanskih ratova i Velikog rata. Parohijski letopisi navode da je na mestu crkve u 19. veku postojala drvena Crkva.
Nakon izgradnje crkva je osvećena 1925. godine od strane tadađnjeg episkopa niškog Dositeja. . Crkva je renovirana 2010. godine, najvećom zaslugom protosinđela Serafima Živkovića.
Crkva Svete prepodobnomučenice Paraskeve u Špaju[uredi | uredi izvor]
Crkva Svete prepodobnomučenice Paraskeve u Špaju, posvećena Svetoj mučenici Paraskevi, sagrađena je 1869. godine.
Crkva je više puta obnavljana, a poslednji put je to učinjeno od 1998. do 1999. godine na inicijativu sveštenika Dragija Ilića i meštana sela Špaj. Tokom rekonstrukcije crkve, izvršena je zamena poda, sređivanje fasade, sanacija krova, ugradnja novog ikonostasa, a oko crkvene porte postavljena je ograda.
Osvećenje obnovljene Crkva Svete prepodobnomučenice Paraskeve obavio je, tadašnji episkop niški, Patrijarh gospodin Irinej u jesen 1999. godine.
Crkva Svetog Jovana Krstitelja u selu Miranovačka Kula[uredi | uredi izvor]
Crkva u selu Miranovačka Kula, koja je posvećena Svetom Jovanu Krstitelju, sagrađena je bez odobrenja ministarstva prosvete Kraljevine Jugoslavije 1935. godine. Letopisi Parohije belopalanačke navode da je najveći inicijator za građenje crkve bila ondašlja učiteljica sela Miranovačka Kula, Danica Živković.
Po prvobitnoj zamisli njenih idejnih tvoraca crkve je trebalo da bude spomen kosturnica tj. da vojnici i starešine koji su poginula u tom kraju bude sahranjena u oltarskom delu kao što je to urađeno u Crkvi svete braće Kirila i Metodija u Crvenoj Reci.
Zbog namere da bude spomen kosturnica, njeni graditelji su Crkvu Svetog Jovana Krstitelja gradili slično oblicima sa Crkve u Crvenoj Reci.
Crkva je zbog dotrajalosti obnovljena 1987. godine. Iste godine osvećena je od strane, tada episkopa niškog, Patrijarha Irineja.
Crkva Svetog Nikolaja u Gornjem Striževcu[uredi | uredi izvor]
Crkva Svetog Nikolaja u selu Gornji Striževac, koji je posvećen svetom Nikolaju Čudotvorcu, sazidan je 1857. godine, o čemu postoji zapis uklesan na kamenoj ploči na ulazu u hram, na kojoj se pominju; tadašnji sveštenici Georgije i Živko, i ktitori crkve Živko, Kosta i Stojan. Pored ove crkve u selu postoje i tri sveta mesta, na tri različite strane sela, sa kamenim ili drvenim krstovima (Svetonikolski krst, Bogorodičin krst (1838) i Petrov krst). Pored svakog od ovih krastova, jednom godišnje, okupljali su se stanovnici sela Gornji Striževac i okoline.
Do 1976. godine, u Crkvi svetog Nikolaja, lokalni paroh redovno je obavljao versku službu, da bi je s kraja 20 veka ovaj hram zadesila ista sudbina (urušavanja) kao i većinu drugih hramova sa područja Belopalanačke kotline, koje su zapušteni i vremenom uništeni.
Obnova Crkva Svetog Nikolaja od strane meštana Gornjih Striževaca, započela je 2009. godine izvođenjem, grubih, spoljašnjih radova, koji su najvećim delom završeni, dok se unutrašnjost crkve još uređuje.
U crkvenoj porti nalazi se zvonik sa dva zvona na kojima piše; da su ih priložili za vreme kralja Milana, seljani Striževca 1887. godine.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ „Belopalanačke, dve parohije”. Eparhija niška. Pristupljeno 7. 7. 2018.
- ^ S. Kostić, Đorđe. „FELIKS FILIP KANIC”. http://www.drustvosns.org. Gesellschaft für serbisch-deutsche Zusammenarbeit. Arhivirano iz originala 14. 05. 2009. g. Pristupljeno 26. 2. 2016. Spoljašnja veza u
|work=(pomoć) - ^ P., Z. „Bela Palanka, juče obeležila svoj dan opštine”. Dnevni list Danas. Pristupljeno 26. 2. 2016.
- ^ „Belopalanačke crkve”. Opština Bela Palanka. Pristupljeno 27. 2. 2016.
- ^ a b v Jovan Ćirić, Gradište, hronika sela, Centar za naučna istraživanja SANU i Univerzitet u Nišu. Niš, (2006), pp. 41.
- ^ Jovan Ćirić, Gradište, hronika sela, Centar za naučna istraživanja SANU i Univerzitet u Nišu. Niš, (2006), pp. 45.