Velika Jastrebica
| Velika Jastrebica | |
|---|---|
 Velika Jastrebica i Pirino polje | |
| Geografske karakteristike | |
| Najviša tačka | Bijele gore |
| Ndm. visina | 1865 m |
| Koordinate | 42° 39′ 00″ S; 18° 25′ 12″ I / 42.6500° S; 18.4200° I |
| Geografija | |
  Velika Jastrebica | |
| Države |  Bosna i Hercegovina |
| Pokrajine |  Republika Srpska |
Velika Jastrebica je najviši vrh Bijele gora ili Bele planina ili karstne zaravni Orjena, i najviši vrh Orjena u Republici Srpskoj visoka 1865 m n. v. najviše primorske planinu Dinarskog masiva u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini, dok je najviši vrh masiva Orjena i primorskog pojasa Jadrana Zubački kabao (1894 m) i nalazi se u Crnoj Gori. Sa Velike Jastrebice planinski masiv se spušta u pravcu zapada i severa. Okružena je brojnim cirkovima formiranim tokom poslednjeg ledenog doba i prekrivena šumama bele jele i bukve; na čijem rubu se nalaze stabla bosanskog bora ili munike (Pinus heldreichii) vrste koja je tercijerni relikt i subendemit Balkanskog poluostrva, sa malim dopunskim arealom u južnoj Italiji.
Položaj[uredi | uredi izvor]
Velika Jastrebica (koja je najveći vrh na teritoriji grada Trebinje) nalazi se u istočnom delu Hercegovine, istočno od grada Trebinja, na krajnjoj jugoistočnoj tački Republike Srpske duž granične linije Bosne i Hercegovine sa severozapadnim delom Crne Gore. [1] Sa vrha se vide vrhovi svih planisnkih masiva u okolnoj regiji.
Od 2020. godine Velika Jastrebica je u sastavu zaštićenog područja Park prirode „Orjen“ koji se nalazi na teritoriji Grada Trebinja, na osnovu Odluke Vlade Republike Srpske.[2]
Prilaz[uredi | uredi izvor]
Neposredni pristup saobraćajnim sredstvima Velikoj Jastrebici moguć je iz pravca Trebinja magistralnim putem M-6 Trebinje - Župa (u pravcu Heceg Novog putem preko Zubačkog platoa), od koga se u naselju Lastva odvaja lokalni put kojim se može pristupiti Bijeloj Gori. Na prvoj raskrsnici levo posle restorana „Stara Hercegovina“ skrene se levo kod putokaza za Tuli. Odatle se asflatnim putem koji je širine 3 metra i na pojedninim mjstima dosta oštećen ide se pravo do raskrsnice za Konjsko. Tu se skreće desno i idedo pravo do kraja asfalta i sela Ubla.
Od sela Ubla (izletničkog mesta koje je od Trebinja udaljenom 22 kilometra) započinje pešačka staza ili uspon na Orijen i njegov vrh Velika Jastrebica (1865 m), preko Rajtiš Dola šumskim makadamskim putem dugim oko 3 km, a potom novomarkiranom planinarskom stazom, koja prvo vodi na vrh Jastrebice(1984 m). Prvo ide jedan deo staze u ukupnoj dužini oko 300 metara koji je veoma strm. Na pola te stare se nalazi spomen ploča „Živadinu Simiću“.[a] Nakon naglog uspona strza nastavlja i dalje kroz visoku bukovu šumu sa manjim ali konstantnim usponom. Nakon izlaska staze iz bukove šume, ide se usponom na greben Jastrebice.[b] Po izlasku na greben kreće se grebenom do najvećeg vrha „Velika Jastrebica“ na 1865 metra nadmorske visine.
Staza je odlično markirana, tako da bez ikakvih prblema i u najnepovoljnijem vremenskim uslovima i neko bez poznavanja staza na Bijeloj gori može doći do vrha Velika Jastrebica.
| Naziv putne staze | Koordinate WGS84 N....E |
Nadmorska visina | Udaljenost od početka staze |
|---|---|---|---|
| Početak staze - Ubla | 42º37.220'N 18º29.280'E | 1025 m | 0,0 km |
| Koprivni do | 42º 37.085'N 18º29.885'E | 1086 m | 1,1 km |
| Koprivni do – bunar(voda) | 42º37.086'N 18º29.881'E | 1058 m | 1,1 km |
| Raskrsnica za Jastrebica | 42º36.791'N 18º30.262'E | 1185 m | 2,0 km |
| Vidikovac Jastrebica | 42º36.347'N 18º31.576'E | 1495 m | 2,7 km |
| Izlazak iz šume | 42º36.260'N 18º31.879'E | 1561 m | 2,8 km |
| Kraj staze - Jastrebica | 42º35.884'N 18º37.617'E | 1865 m | 6,1 km |
- Minimana visina staze : 1025 m
- Maksimalna visina staze : 1865 m
- Ukupna udaljenost: 6,1 km
- Ukupno vreme uspona 2h 23m 52s
Geografske karakteristike[uredi | uredi izvor]
Velika Jastrebica visoka 1865. m najviši je vrh Bijele gore, ili dela masiva planine Orjen kroz koji prolazi granična linija Republike Srpske i Bosne i Hercegovine sa Crnom gorom. Jastrebica je od Bijele gore odvojena zapanjujućim geološkim potiskom u ledeno oblikovanom pragu. Ovaj prag, formiran je kao slojevito stepenište, koje je jako teško je savladati. To znači da se do Jastrebice teško može doći iz prostranih jezičkih basena Jarčiste i jezičkih basena Ledenice. Niz padinu su prostrane prašume visoke srebrne jele i bukve. Granični šumski ekotonik formira bor zmijske kore .
Na ovaj zaobljeni vrh se može bezbedno doći uz nešto veće naporne. Kako nema direktnog uspona, na Veliku Jastrebicu se uglavnom dolazi grebenskim pravcem Zubački kabao - Vučji zub - Velika Jastrebica. Iz Bosne najčešći uspon vodi preko Pirine poljane uskim prolazom od Male Jastrebice do Velike Jastrebice. Uspon sa severa sa Bijele gore otežan je zbog preplitanja preklopljenih i presavijenih geoloških slojeva i glacijalnog pretiskivanja. Na opsežnoj visoravni Bijele gore uspon je moguć samo preko kotline Katuništa.
Reljef[uredi | uredi izvor]
Preko vrhova Prase i Vučjeg zuba nalaze se dva najviša izložena grebena na Jugoistoku područja: Jastrebice i Orjena. Ovde se teren postepeno diže, dostižući najviše vrhove na masivima Jastrebice i Orjena (Velika Jastrebica 1865 m; Buganja greda 1849 m). Brojni cirkovi svedoče o intenzivnom zaleđivanju tokom ledenog doba u ovom nakada centru stare glacijacije. Posle povlačenja uvalskih lednika, razdvojeni jedan od drugoga, deponovali su morene i fluvioglacijalni materijal rasturen po kraškim uvalama.[3]
Između njih je duboka glacijalna dolina, u kojoj su jasno vidljivi tragovi rada lednika, koji je svoj materijal deponovao na izlazu iz kotline, stvarajući polja (Ubli, Konjsko, Carevo, Grab polje) na glacijalnom materijalu (morene, fluvioglacijalni i limnoglacijalni materijal).
Ispod Velike Jastrebice nalaze se prostrane kotline uz doline rečica Jazine, Lastve i Sušice, koje su uglavnom naseljene i predstavljaju poljoprivredni kraj
Geologija[uredi | uredi izvor]
Najaktivniji i najvažniji faktor oblikovanja reljefa masiva Orjena danas je svakako karstni proces. Sa izuzetkom uskog sliva Sušice na sjveru, praktično čitav Orjen ima karakteristike tipičnog holokarsta.
I u recentnim uslovima ovaj teren oblikuje intenzivan karstni proces, ali morfološko obeležje daje glacijalni reljef, a karstfikacija se može shvatiti kao njemu podređena. U oblastima izgrađenim od dolomita, naročito u području gornjetrijaskih dolomita severnog dela područja, reljef je znatno „mirniji“. Veći karstni oblici su retki, vrtače su plitke i tanjirastog oblika, a škrape ređe i uglavnom santimetarskih dimenzija. Presudnu ulogu na ovakav razvoj karsta imao je litološki faktor, odnosno znatno manja rastvorljivost dolomita u odnosu na krečnjake.[1]
Jastrebica je u potpunosti izgrađena od kamenih kredenih karbonata. One padaju pod kosim uglom prema Bijeloj gori. Sve mlade kvartarne naslage danas su prekrivene visokom šumom. Za razliku od ostalih obimnih morenskih pejzaža u Orjenu, na Jastrebici ne postoji jasna hronološka dodela kvartarnih morena.
Klima[uredi | uredi izvor]
Kao deo Orjena i Bijele gore Velika Jastrebica u potpunosti pripada pojasu sa pravom mediteranskom klimom. Međutim Orjen ima planinsku klimu sa jakim uticajem mediteranske klime, s obzirom da se nalazi na rubu Jadrana (od koga je udaljen 20 do 60 km), i predstavlja granicu prodora toplih i vlažnih vazdušnih masa sa mora, što utiče na velike količine godišnjih padavina, na najvišim vrhovima uglavnom u vidu snežnih padavina.[1]
Prema tome ovaj vrh kao i kraška polja, koja se nalaze na većim nadmorskim visinama, ima znatno oštriju klima. Zimi, tokom anticiklonalnih situacija, na ovom vrhu se talože hladne naslage vazduh (sa obilnim snežnim padavinama) koje se spuštaju na strane okolnih padina, dok je leti prizemni sloj vazduha u njima prilično zagreva, usled čega se povećava godišnje kolebanje temperature vazduha.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Drugi crnogorski ustanak u Krivošijama doveo je do intervencije k. k. vojnički. Borbe na Orjenu trajale su od 7. marta do 10. maja 1882. godine, a kulminirale su 9. i 10. maja u borbama na Vučjem zubu i Jastrebici.[4] Istorija Jastrebice određena je utvrđivanje, granične linije između poseda Venecije i Osmanskog carstva, a potom i Austrougarske i Osmansko carstvo. Ime Jastrebice se na venecijanskim kartama pojavljuje u 17. veku kao Mte Falcone . Međutim ovaj kartografski podatak je nepouzdan zbog topografskih nedostataka na ranim kartama.
Od 1850. godine topografija udaljenih delova Orjena postaje jasnija na tada novoucrtanim vojnim kartama. Kao granični vrh, Velika Jastrebica zadržava shematizovaniju šrafuru u odnosu na sve ostale vrhove, uz neubedljiva prikaz severne strane.
Za vreme Bokeljskog ustanak iz 1869-70. poznatog i kao krivošijski ustanak ponovo dolazi do izražaja precizna vojna topografija Orjena.[5] Godinu dana posle ustanka, Vojnogeografski institut je uradio nove kartografske podatke na severnoj strani Jastrebice. Ova mapa razmere 1:75.000 objavljena je 1909. godine. Posle gubitničke bitke 9./10. Na Jastrebici i Vučjem zubu 1. maja je međašom obeležena i grebenska linija Jastrebice.[6] Međutim, čak i sa novim topografskim snimanjem, velike površine na znejasnim severnim padinama Jastrebice ostale su samo šematizovane. Na detaljnoj mapi 1:10.000 koja prikazuje Austrougarska pre Prvog svetskog rata d Boka kotorske sačuvana je linija grebena oko najviših vrhova Orjena.
Turizam[uredi | uredi izvor]
U turističkom smislu Velika Jastrebica i njen položaj u Parku prirode „Orjen“ je povoljan u odnosu na obližnje turističke destinacije u Republici Hrvatskoj i Crnoj Gori. Velika Jastrebica je udaljen od Dubrovnika 27 km, Herceg Novog 38 km, Nikšića 70 km, Mostara 115 km, Podgorice 120 km, Sarajeva 230 km, Banjaluke 360 km, Beograda 480 km. Od luke Bar udaljeno je 152 km, a od luke Ploče 120 km.
Od putnih pravaca najznačajniji su Beograd – Dubrovnik i Mostar – Podgorica. U planu je i izgradnja Jadransko-jonske magistrale, čime bi se strateška pozicija Trebinja, Bijele gore i Velike Jastrebice u turizmu bitno poboljšala.[7]
Najbliži aerodromi su u:
- Čilipima (oko 40 km),
- Tivtu (oko 60 km),
- Mostaru (115 km) i
- Podgorici (120 km).
Planirana je izgradnja aerodroma na Zubcima kod Trebinja 2020-tih godina.[7]
Napomene[uredi | uredi izvor]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g „Park prirode “Orjen” – novo zaštićeno područje – Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa”. Pristupljeno 7. 11. 2020.
- ^ „Službeni glasnik RS“ br. 93/20
- ^ Miroslav Marković: Geomorphological evolution and neotectonics of the Orijen Mountains. Belgrad 1973, (Universität Belgrad, Dissertation)
- ^ Jovanović, Bojan (1994). S. Gavrilović, V. Krestić, A. Radenić, K. Milutinović, P. Ilić, J. Kašić, D. Živković, D. Medaković: Istorija srpskog naroda, knjiga V, drugi tom, Beograd, 1994. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 302,303,304. ISBN 86-379-0483-1.
- ^ Prof. Lazo M. Kostić: STOGODIŠNjICA I KRIVOŠIJSKOG USTANAKA (1869—1969) istorijska i pravna rasprava (Minhen, 1970)
- ^ Prof. Lazo M. Kostić: KRIVOŠIJSKI USTANAK 1869. (Hamilton, 1959)
- ^ a b „Energetski akcioni plan opštine Trebinje, pp. 19.” (PDF). Opština Trebinje. oktobar 2011. Arhivirano iz originala (PDF) 7. 2. 2012. g. Pristupljeno 10. 11. 2020.