Vojnički radio Beograd

Glavni članak: Radio Beograd

Zgrada Vojničkog radio Beograda (Soldatensender Belgrad) (1941—1944)

Vojnički radio Beograd nem. Soldatensender Belgrad - Sender Belgrad ili Radio Beograd bila je nemačka vojna radiostanica u Beogradu tokom Drugog svetskog rata. Predajnik ovog radija emitovao je program na nemačkom i srpskom jeziku, na talasnoj dužini 437,3 m, što odgovara talasnoj dužini od 686 kHz, i bio je snage do 20 kW. Vojnički radio Beograd bio je najznačajnije propagandno sredstvo okupacionih vlasti i bio je u njihovoj direktnoj nadležnosti. Program je služio kako pritisku na javnost Srbije, tako i informisanju i zabavi nemačkih vojnika u Africi.

Istorija

Otvaranje zimskog programa Vojničkog radija Beograd u Narodnom pozorištu. Nastup nemačke pevačice Edit Klavunde, danas skoro sasvim zaboravljene, sa pesmom „Sve jednom prođe, sve se jednom završi”, drugog najvećeg hita Vojničkog radija Beograd (napravljene po uzoru na proslavljenu „Lili Marlen”)

Beograd je u Aprilskom ratu 1941. godine bio bukvalno razoren. Čitava zemlja bila je u rasulu, a sa samo nekoliko mesta u centralnoj Srbiji pružao se otpor okupatoru. Sve aktivnosti u zemlji, pa i one radijske u njoj su zamrle. Jugoslovenska vlada potpisala je kapitulaciju, a nemačke trupe umarširale su u Beograd i uspostavile vojnu upravu.

Radio Beograd je u to vreme imao najmoćniju mrežu predajnika u ovom delu Evrope i sveta, i čuo se od panonskih ravnica preko saharske pustinje do naftnih polja Bliskog istoka. Zbog toga je beogradski radio bio od izuzetnog značaja nacistima, koji su ga zaposeli odmah nakon okupacije Beograda. Emisione stanice u Beogradu i Zemunu stavljene su u službu nemačkog Rajha, a u Beogradu je stacioniran i odsek za propagandu za čitav Jugoistok.

Okupator je krajem aprila 1941. godine promenio ime radiju u „Vojnički radio Beograd” nem. Soldatensender Belgrad - Sender Belgrad i preuzeo punu kontrolu nad sadržajem koji se emituje.

Beograđani su sa ovog radija mogli da slušaju vesti emitovane na nemačkom i srpskom jeziku, nemačke emisije i nemačku muziku.

Emisije sa ovog radija i njegovog predajnika mogle su da se čuju ne samo u Beogradu i na Balkanu već od Narvika do severne Afrike, drugim rečima na području na kome je njegov program svakog dana slušalo do 6 miliona slušalaca sa obe strane fronta.

Za početak rad ovog radija bio je zaužen poručnik Karl-Hajnc Rajntgen, dok je za muzički program između 1942. i 1944. godine bio odgovoran Fridrih Mejer. Karl-Hajnc Rajntgen, po preuzimanju dužnosti, dobio je naređenje da nabavi nove ploče, pošto je Radio Beograd imao veoma skromnu zbirku. Po povratku sa odsustva u Beču, Rajntgen sa sobom donosi nekoliko kutija ploča.

Još jedan radnik zadužen za rad u Radio Beogradu bio je novinar Gerhard Eckert.

Na popularnost Sender Belgrad uticao je i veliki broj prvorazrednih muzičara i glumaca iz Srbije, Nemačke i drugih okupiranih zemalja koji su nastupali u programima ovog radija. Na ovu činjenicu ukazuje Mičel H. Kater u knjizi „Džez u nacističkoj Nemačkoj”, i navodi

da je uz Rajntgneovu blagonaklonost, džezer Friedrih Mejer formirala veliki big-bend orkestar sastavljen od lokalnih muzičara u Beogradu. U programu stanice nastupali su i popularni nemački izvođači. Šarlota Tremlova (umetnika Keri Barnet), koja je dobila čak i nadimak „sirena Beograda".

Zbog učešča u programu Sender Belgrad posle oslobođenja mnogi umetnici doživeli su različite sudbine.

Emisije namenjene srpskim slušaocima

Iako je stanica prvih meseci bila namenjena samo nemačkim vojnicima, uvedana su i emisije na srpskom. Ove emisije prema navodima Olivere Milosavljević u njenom radu „Potisnuta istina — Kolaboracija u Srbiji 1941—1945“

...činile su govori političara i intelektualca, zatim „Veselo srpsko popodne” uz učešće poznatih glumaca i pevača ili je sa Kolarčevog univerziteta prenošeno „Šareno popodne”. Povremeno su emitovani i časovi nemačkog jezika za građane Srbije.

Na slušanost radija među srpskim stanovništvom, iako je imao mali uticaj na uređivačku politiku stanice, pokušao je da utiče Milan Nedić,

...koji je doneo Uredbu o obaveznom prenošenju i slušanju radio emisija po javnim lokalima. Tim aktom je propisano da se moraju prenositi i slušati sve „srpske obaveštajne emisije Radio-stanice Beograd“. Za vreme prenošenja vesti, izjava, govora ili poslanica, u kafanama je morala da „vlada potpuna tišina“, a gosti nisu smeli da budu posluživani. Kazne za nepoštovanje mogle su biti novčane, zatvorske, oduzimanje prava na rad i upućivanje na prinudni rad.

Lili Marlen

Čujnost signala Radio Beograda Pesma koja je ujedinila zaraćene neprijatelje u Drugom svetskom ratu Tih nekoliko minuta svake večeri uz pesmu Lili Marlen, ujedinila su srca ljutih neprijatelja u jedno univerzalno muško osećanje: ljubav prema ženi

Za više informacija pogledajte: Lili Marlen

U okupirani Beograd, oficir koji je došao iz Beča sa zadatkom da preuzme upravljanje „Vojničkim radiom Beograd” sa sobom je doneo nemačke ploče. Među njima je bila i jedna kasnije veoma popularna, a tada praktično nepoznata ploča sa pesmom Lili Marlen.

Naime, pošto je i nakon donetih ploča iz Nemačke radio oskudevao u broju muzičkih numera, Rajntgen je bio prinuđen da često iznova pušta iste pesme. Upravo je ovaj nedostatak ploča u Radio Beogradu Lili Marlen dodelio mesto u istoriji, budući da je Rajntgen ovu pesmu često puštao. Pesma je ubrzo postala „zaštitni znak” Vojničkog radio Beograda. Uz ovu pesmu, po kojoj je kasnije nazvana i redovno emitovana emisija „Čas za vojnike”, nemački vojnici su sa beogradskog radija najviše voleli da slušaju pesme „Hajdrun” i „Stojim sam u noći”, ali i marš „Bombe za Englesku”, kao i zvuke zvona i fanfara.

Ipak, Nemački vojnici na straži blizu Tripolija, na kavkaskim planinama, u bosanskim vrletima i na grčkim ostrvima najviše su voleli da slušaju iz dana u dan sve popularniju Lili Marlen i sa nestrpljenjem čekali njeno novo emitovanje.

Gotovo preko noći, pesma je stekla veliku popularnost, ali je zbog svoje ljubavne i patetične, pa u neku ruku i anti-ratne tematike, kao i zbog saznanja o romansi pevačice Lale Andersen sa jednim Jevrejinom, od strane rajhsministra propagande, dr Jozefa Gebelsa, pesma bila zabranjena za dalje emitovanje.

Bilo je to dovoljno da pesma prestane da se emituje. Radio Beograd je ubrzo bio obasut pismima nemačkih vojnika sa svih meridijana sa istim zahtevom – „vratite nam Lili”. Usledili su nebrojeni zahtevi vojnika poslati sa fronta širom Evrope na adresu "Vojničkog radio Beograda da se pesma vrati u programsku šemu, a na Gebelsovo iznenađenje, čak je i jedan od najvećih vojskovođa Nemačkog rajha Ervin Romel digao glas jer su on, kao i njegov Afrički korpus, obožavali ovu pesmu.

Pisma Soldatensender Belgrad slata su tokom celog rata, jer je program imao segment sa željama i pozdravima. Prema jednom izveštaju, rekord je ostvaren kada je navodno 12.460 pisama stigao u jednom danu. U većini ovih pisama, vojnici su tražili da čuju svoju omiljenu pesmu. Često su koverte bile naslovljene na „Lili Marlen, Beograd”. Mihajlo Blam u svojoj knjizi „Džez u Srbiji 1927—1944” navodi nepotvrđenu legendu, da je u okupirani Beograd stiglo pismo iz Amerike sa novčanicom od 20 dolara, sa zahtevom da se emituje pesma Lili Marlen.

Kako jednom Romelu Gebels nije mogao reći „ne”, pesma je vraćena u program Vojničkog radio Beograda. Štaviše, od tog trenutka pesma je bila uvrštena u redovni program, tako što je svake večeri emitovana u 21:55 časova, sve do kraja rata.

Prestanak rada

Vojnički radio Beograd je svoju poslednju emisiju emitovao neposredno pre ulaska Crvene armije u Beograd iz Bad Sauerbrunn-a u Austriji.

Vidi još

• Radio Beograd
• „Lili Marlen“, originalan tekst i srpski prevod
• Sve jednom prođe, sve se jednom završi

Literatura

• Milosavljević, Olivera (2006). Potisnuta istina - kolaboracija u Srbiji 1941—1944. (PDF). Beograd: Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji. ISBN 978-86-7208-129-9. 

Spoljašnje veze

• Radio Beograd proslavio u svetu pesmu Lili Marlen!
• Beogradska Lili Marlen — www.pulse.rs, Magazin za umetnost i kulturu