Vojni komunitet u Zemunu
Vojni komunitet u Zemunu bila je vojna opština sa većim samoupravnim pravima, u kojoj je 1751. godine organizovana prva komunalna uprava - Magistrat, na čelu sa gradskim sudijom, odnosno gradonačelnikom.[1] Značaj komuniteta za Zemun je mnogo veći od Beogradskog mira (1739. godine), kada je Zemun postao pogranično naselje, posle ukidanja vlastelinstva i ulaska u sastav Vojne granice, jer je njihovo osnivanje pomoglo proizvošačima i trgovcima poljoprivrednim proizvodima, koji uspevaju na obalama Dunava i Save i zemunskim zanatlijama da proizvedenu robu lakše plasiraju na slobodno tržište u okruženju, i time obezbede materijalnu bazu za lakše finansiranje vojne opštine.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Pustošenje u austrijsko-turskih ratova, krajem 17. i početkom 18. veka završeni su Požarevačkim mirom 1718. godine. Tada je Austrija konačno dobila Zemun i zadržala ga sve do kraja Prvog svetskog rata, koji se poklapa sa propašću svoje carevine. Dolaskom austrijske vlasti prilike u Zemunu se menjaju. Muslimanski živalj bespovratno odlazi na jug, a ranije razbeglo hrišćansko stanovništvo se vraća na svoja ognjišta. Pored starosedelaca Srba, Zemun sada naseljavaju i nemačke zanatlijske porodice.
Ušavši u sastav Austrije, Zemun i sela u okolini postaju posed porodice Šenborn. Godine 1730. otvorena je vrlo značajna zemunska ustanova (Kontumac) glavna propusna i sanitarna stanica za robu, putnike i poštu i sporedna stanica za svakodnevni promet. Kad je Beogradskim mirom (1739) granica između Austrije i Turske uspostavljena na Dunavu i Savi, naglo je porasla važnost ovog kraja.
Godine 1746. ukinuta je vlastelinska uprava i sva naselja jugoistočnog Srema ušla su u okvire Vojne granice, a pogranični Zemun postaje slobodan vojni komunitet s uređenom upravom (Magistrat). Od 1746 do 1749. godine u Zemunu je vladala vojna uprava, koja je u ovom periodu bila u znaku utvrđivanja novih propisa i traženju najpovoljnijeg rešenja za sam grad koji se nalazio na raskrsnici glavnih rečnih i suvozemnih puteva i u neposrednoj blizini osmanskog Beograda. A u 18. i 19. veku Zemun kao stanica na kopnenom trgovačkom putu Beč-Carigrad, postaje važno trgovačko mesto.[3]
Veći deo vlasti ubrzo je shvati da se razvoj zanatstva i trgovine ne uklapa sa čisto vojnom administracijom. Pa je vlast u duhu merkantilističke politike, intenzivirale svoje aktivnosti u cilju unapređenja određenih privrednih grana, poslovanja i građanstva. Takođe je bilo neophodno dozvoliti graničarima u Zemunu i okolini prodaju njihovih poljoprivrednih proizvoda i snabdeti ih neophodnim potrepštinama.
Posle većanja našlo se kompromisno rešenje: grad je bio odvojen iz Vojne granice i nadležnosti Petrovaradinskog puka. Godine 1749. Zemun je postao slobodni vojni komunitet - vojna opština - sa većim samoupravnim pravima, u kojem je 1751. godine organizovana prva komunitetska uprava - Magistrat.
Postojećim propisima stanovništvo Zemuna imalo je određena prava i dužnosti i delilo se na tri razreda:
- Građani
Među građane komuniteta ubrajali su se oni koji su imali nepokretno imanje, bavili se trgovinom ili nekim zanatom, a koji su osim toga uživali i glas neporočnosti. Građansko pravo sticalo se odlukom Magistrata odnsono izdatim građanskim pismom. Naziv građanin nije bilo nasledno i obavezivalo je nosioca, na odanost jer se moglo oduzeti.
Građani su mogli postati samo trgovci i zanatlije, ali morali su da se odlikuju ljudskim vrlinama i istovremeno budu bogati, da bi mogli da podnesu sve vrste poreza i, ako je potrebno, besplatno obavljaju različite opštinske poslove. Građani su uživali velike privilegije. Nisu se mogli zbog svoje krivice osuđeni na batine, već na novčanu kaznu. Kaznu zatvora nisu izdržavali sa drugim osuđenicima, već u posebnoj prostoriji u Magistratu u takozvanom „građanskom zatvoru”
- Kontribuenti (poreske glave)
Kontribuenti su bili poreski obveznici koji su imali imanje u Zemunu, bavili se trgovinom, zanatstvom i drugim delatnostima. Oni su činili većinu komuniteta.
- Šuckontribuenti (zaštićeni kontribuenti)
Zaštičćni kontribuenti „su plaćali 2 forinte za pravo što su živeli pod magistratskom zaštitom. Njih nije bilo mnogo, jer slobodnog doseljavanja u komunitet nije bilo.
Pečat i grb komuniteta u Zemunu[uredi | uredi izvor]
Sa osnivanjem slobodni vojnog komuniteta 1749. godine, i magistratura 1751. godine Zemun je dobio i svoj prvi pečat i grb.
- Pečat Magistrata
Na prvom pečetu - grbu prikazano je stablo, za koje se smatra da je jabalan. Posle jablana, na centralnom mestu grba je stablo jabuka sa deset zlatnih jabuka u krošnji, koja je bilo u porodičnom grbu porodice Šenborn, koje je vladalo Zemunom nakon proterivanja Turaka.
- Grb komuniteta Zemuna
Grb Zemuna formira se od elemenata uzetih iz grba Sremskog vojvodstva i iz grba porodice Šenborn. Neki izvori pominju čempres kao krošnjasto stablo koji se nalazi u središnjem delu grba Zemuna. Statutom Zemuna, koji je usvojen 1897. godine, koristi se pojam „krošnjasto stablo”. Grb Zemuna sa naslovne strane statuta iz 1884. godine najverovatnije je usvojen 1883. godine i u sličnom obliku se javlja od osnivanja magistrata, s tim što je u zvaničnoj upotrebi bio carski orlo sve do 1871. godine, kada je Zemun dobio status kraljevskog slobodnog grada.
Ukidanje komuniteta[uredi | uredi izvor]
Kada je, 1881. godine ukinut zemunski komunitat, to je zadalo težak udarac daljem zemunskom privrednom napretku.
Izvori[uredi | uredi izvor]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Doba austro-turskih ratova i vladavina Austrije od 1717. do 1918. godine — Zemunske Novine