Gardaja
| Gardaja غرداية / Taɣerdayt | |
|---|---|
| grad | |
| grad Gardaja | |
 Panoramski pogled na grad | |
 Lokacija grada Gardaja u istoimenoj regiji | |
  Gardaja Gardaja na mapi Alžira | |
| Koordinate: 32° 29′ N 3° 40′ E / 32.483° S; 3.667° I | |
| Država |  Alžir |
| Pokrajina | Gardaja |
| District | Gardaja |
| Osnivanje | 1048 |
| Vlada | |
| Površina | |
| • Ukupno | 590 km2 (230 sq mi) |
| Nadmorska visina | 572 m (1.877 ft) |
| Stanovništvo (2008)[1] | |
| • Ukupno | 142.913 |
| • Gustina | 240/km2 (630/sq mi) |
| Vremenska zona | Srednjoevropsko vreme |
| Poštanski broj | 47000 |
Gardaja (arap. غرداية, tumbzat jezik: Taɣerdayt) glavni je grad istoimene pokrajine Gardaja. Opština Gardaja imala je 87.599 stanovnika prema popisu iz 1998. godine, dok je prema popisu iz 2008. godine imala 87.599 stanovnika, sa godišnjom stopom rasta od 0,7%.[1][2]
Grad je stacioniran u severno—centralnom delu Alžira u pustinji Sahari i nalazi se sa leve strane suve rečne doline Mzab, čiji se predeo nalazi u okviru Svetske baštine Uneska, od 1982. godine.[3][4]
Gardaja je deo pentapolisa, koji je izgrađen pre skoro hiljadu godina u dolini Mzab. Osnovali su ga Mozabiti, muslimanska sekta Ibardi, uključujući i Berbere.[5][6] Grad predstavlja glavni centar proizvodnje tepiha i tkanina u državi.[7] Podeljen je sa tri bedema i predstavlja utvrđeni grad. U centru se nalazi istorijska oblast Mzabite sa džamijom. Centralni deo grada čine bele, crvene i ružičaste kuće koje su napravljene od gline, gipsa i peska.[8]
Francuska književnica Simon de Bovoar je u svojoj knjizi La force des choses 1963. godine uporedila Gardaju sa gradovima na Kubi i opisala je kao lepo izgrađen grad.[9]
Etimologija[uredi | uredi izvor]
Ime Gardaja potiče od ženske svetice po imenu Daja, koje je živela u pećini u ovoj oblasti pre nego što je grad stvoren, kada su ovo područje naselili muslimani koji su pobegli od progona fatitskih muslimana sa severa zemlje.[7][8]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Dolina Mzav koja se nalazi u krečnjačkoj visoravni upisana je kao Svetska baština Uneska. Grad je održao originalnu arhitekturu, a njegovi objekti datiraju iz 11. veka. Izgrađen je od strane Ibadista i u to vreme, kulturološki bio je jednak Magrebu. Svaki predeo grada je planski građen, a sela su bila utvrđena takođe i građena na izuzetno nepristupačnim mestima, kako bi se meštani sakrili od neprijatelja. Sela poput Gardaea, Melike, Beni, Bou Noure i El Atefa građena su identično, svako je imalo svoju džamiju sa minaretom, koja je služila i kao osmatračnica. Kuće su bile izgrađene u koncrentričnim krugovima oko džamije, a okruživali su ih visoki bedemi. U džamiji se takođe držalo oružje u slučaju napada na sela.[3][4][6]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Grad se nalazi u severo—centralnom delu Alžira, na području pustinje Sahare u pokrajini Gardaja, dolini Mzab. Opština Gardaja danas pokriva površinu od 590 km i uključuje niz predgrađa, naselja i sela u okolini. Naseljena mesta obhvataju Meliku Beni Isguen, Bounouru, Han Bunur i El Ateuf, koji se nalaze na jugoistoku grada.[10][11]
Hidrologija[uredi | uredi izvor]
Drevni sistem za distribuciju vode Gardaje osmislili su Mozabiti, imajući u vidu tokove okeana i reka. Shvatajući dragocenost ovog prirodnog resursa, Mozabiti su razvili jedinstveni hidraulični sistem podzemnih tunela, kako bi sakupljali kušnicu i preusmerili je u grad. Takođe, imali su sistem za usmeravanje vode ka baštama i tako štitili grad od mogućih poplava.[5][12][9]
Klima[uredi | uredi izvor]
Grad se nalazi u predelu tople klime sa ekstremno toplim letima i blagim zimama. Grad i region obeleženi su kao predeli sa velikim temperaturnim razlikama između dana i noći. Leti se temperature mogu kretati od 5°C do 46°C. Vetrovi su izuzetno vrući, suvi i jaki, a zimi su topli i suvi. Peščane oluje se uglavnom javljaju u periodu od marta do maja. U oktobru 2008. godine, Gardaja je ozbiljno pogođena poplavama zbog jakih kiša.[13]
| Klima Gardaja | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Maksimum, °C (°F) | 16,3 (61,3) |
19,0 (66,2) |
22,3 (72,1) |
26,5 (79,7) |
31,5 (88,7) |
37,2 (99) |
40,4 (104,7) |
39,8 (103,6) |
34,5 (94,1) |
28,2 (82,8) |
21,3 (70,3) |
17,3 (63,1) |
27,9 (82,2) |
| Prosek, °C (°F) | 10,9 (51,6) |
13,2 (55,8) |
16,3 (61,3) |
20,1 (68,2) |
25,0 (77) |
30,4 (86,7) |
33,5 (92,3) |
33,1 (91,6) |
28,3 (82,9) |
22,4 (72,3) |
15,9 (60,6) |
12,0 (53,6) |
21,8 (71,2) |
| Minimum, °C (°F) | 5,5 (41,9) |
7,4 (45,3) |
10,2 (50,4) |
13,6 (56,5) |
18,4 (65,1) |
23,6 (74,5) |
26,5 (79,7) |
26,4 (79,5) |
22,1 (71,8) |
16,6 (61,9) |
10,5 (50,9) |
6,7 (44,1) |
15,6 (60,1) |
| Količina padavina, mm (in) | 8,2 (0,323) |
4,8 (0,189) |
8,7 (0,343) |
6,8 (0,268) |
4,0 (0,157) |
2,5 (0,098) |
0,7 (0,028) |
3,1 (0,122) |
11,4 (0,449) |
7,3 (0,287) |
12,1 (0,476) |
5,4 (0,213) |
75,0 (2,953) |
| Dani sa padavinama (≥ 0.1 mm) | 2,6 | 1,7 | 2,5 | 1,7 | 1,8 | 1,4 | 0,8 | 1,1 | 2,8 | 2,4 | 2,8 | 2,0 | 23,6 |
| Relativna vlažnost, % | 54,4 | 45,0 | 39,8 | 35,1 | 30,5 | 25,9 | 22,3 | 25,9 | 36,9 | 45,0 | 50,2 | 54,7 | 38,81 |
| Izvor: World Meteorological Organization (average temperatures and precipitation, 1976–2005)[14][15] | |||||||||||||
Ekonomija[uredi | uredi izvor]
Grad je glavni centar države za prozvodnju predmeta od kore palminog drveta. Starosedeoci ne seku zdrave palme, jer ih smatraju svetim, već predmete prave od onih osušenih.[9] Još jedna važna industrija je prozvodnja tkanine i tepiha.[7] Krađa i prosijačenje ne postoje u gradu, a aspekt društvenog života i ekonomskih vrednosti ljudi u regionu, kao i društvne običaje, diktira zajednica.[12]
Kultura[uredi | uredi izvor]
Tada selo, Gardaja je napravljena od jedinstvenog kamena, koji se nalazi na ovom području. Pored džamija i stambenih jedinica, danas se ovde nalazi i tržni centar.[12]
Stanovnici su očuvali prvobitnu arhitekturu, koja datira iz vremena srednjeg veka. Dolina Mzab koja se nalazi u okolnim delovima grada deo je Svetske baštine Uneska. Medabijska četvrt nalazi se na severozapadu, a vojno odeljenje i bolnica u južnom delu grada.[8] Grad je jedan od najvažniji turističkih i istorijskih predela u regionu i Alžiru. Osim turista, ova područja privlače i antopologe, arhitektre, istraživače i istoričare, koji dolaze da istraže bogatu kulturu grada, antropološku i arhitektonsku jedinstvenost.[16]
Interesantan aspekt društva jeste da u zajednici pažljivo prate pravila upravljanja i takođe doprinose održavanju zajednice. Grad ima svoj finansijski, bankarski i veleprodajni sektor. Takođe u gradu postoji džamija, groblje i predeli za sportske aktivnosti i rekreaciju. Stanovnici Gardaje imaju patrijahalni sistem društvenog nasleđa.
Svako novorođenče tokom njegovog odrastanja nadgleda zajednica za obrazovanje, rad, brak i izgradnju kuća. Stanovništvo se međusobno pomaže, pogotovu oko izgradnje kuća.[12]
Grad je takođe poznat po tkanju, grnčarstvu i izgradi tepiha. Svake godine u martu održava se Nacionalni dan ćilima u Gardaji.[16] Mozambiti iz Gadaje imaju posebnu nacionalnu nošnju, koja se razlikuje od narodnih nošnji iz drugih regija Alžira.[12]
Svakog proleća, opština Metlili Džamba iz Gardeje, slavi Dan kiše. U martu i aprilu održava se festival tepiha, koji je prilika za slavlje, takmičenja i prodaju tepiha.[17]
Religija[uredi | uredi izvor]
Gardaja je glavno sedište religijske sekte Ibadi u Alžiru. Oni su verska muslimanska sekta i nisu istomišljenici po pitanju vere sa pripadnicima sufizma i šiizma.[6] Oni praktikuju drugačiji način molitve, obožavanja Boga i izgradnje džamija u poređenju sa ostalim stanovnicima odnosno muslimanima Alžira.[12][9]
Gardaja džamija izgrađena je u 10. veku u mavarskom stilu. Njena kula je jednostavna i elegantna i uključuje velika vrata.[18]
Beli oci, rimokatoličko misionarsko društvo ima svoje sedište u blizini starog grada.[17]
Galerija[uredi | uredi izvor]
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Population: Ghardaia Wilaya” (PDF) (na jeziku: French). Office National des Statistiques Algérie. Arhivirano iz originala (PDF) 16. 05. 2013. g. Pristupljeno 12. 02. 2013.
- ^ „Algeria Communes”. Statoids. Pristupljeno 9. 03. 2013.
- ^ a b „M'Zab Valley”. Unesco.org. Pristupljeno 12. 11. 2010.
- ^ a b „The Mazab valley: Evaluation Report” (pdf). Unesco.org. Pristupljeno 12. 11. 2010.
- ^ a b Ham, Anthony; Luckham, Nana; Sattin, Anthony (2007). Algeria. Lonely Planet. str. 153. ISBN 978-1-74179-099-3.
- ^ a b v „Ghardaïa, Algeria”. Organization of World Heritage Sites. Pristupljeno 12. 11. 2010.
- ^ a b v Harris 2003, str. 33
- ^ a b v „Ghardaia”. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 11. 11. 2010.
- ^ a b v g Tilouine, Joan (6. 11. 2017). „Oasis de Ghardaïa, la richesse du secret”. voyages.liberation.fr. Pristupljeno 12. 11. 2010.
- ^ Google Maps (Mapa). Google.
- ^ Bing Maps (Mapa). Microsoft and Harris Corporation Earthstar Geographics LLC.
- ^ a b v g d đ „Ghardaïa remains unchanged as major centre of Mozabite life”. Magharebia. Arhivirano iz originala 20. 12. 2012. g. Pristupljeno 12. 01. 2010.
- ^ „Deadly floods hit Algerian oasis”. BBC News. Pristupljeno 12. 02. 2013.
- ^ „World Weather Information Service–Ghardaia”. World Meteorological Organization. Pristupljeno 21. 10. 2016.
- ^ „Ghardaia, Algeria”. Climatebase.ru. Pristupljeno 12. 02. 2013.
- ^ a b „Ghardaia, la perle des oasis”. Ministry of Tourism. Pristupljeno 12. 11. 2010.
- ^ a b Ham, Luckham & Sattin 2007, str. 158 harvnb greška: više ciljeva (2×): CITEREFHamLuckhamSattin2007 (help)
- ^ „Ghardaïa Mosque”. glasssteelandstone.com. Arhivirano iz originala 15. 01. 2010. g. Pristupljeno 12. 11. 2010.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Harris, Nathanuel (2003). Atlas of the world's deserts. Taylor & Francis. str. 33. ISBN 978-1-57958-310-1.
- Ham, Anthony; Luckham, Nana; Sattin, Anthony (2007). Algeria. Lonely Planet. str. 153. ISBN 978-1-74179-099-3.
- C. et P. Donnadieu / H. et J.-M. Didillon (avec la participation de l'Atelier d'Études et de Restauration de la Vallée du M'Zab, Alain Dromigny, Ronald Filson et Leo Van Looy), Pierre Mardaga éditeur, Bruxelles, Liège/Bruxelles, 254 p. 1986. ISBN 978-2-87009-086-2.
- André Ravéreau, Le M'Zab, une leçon d'architecture, Éditions Actes Sud, Arles. 2003. ISBN 978-2-7427-4270-7.
- André Ravéreau, L'atelier du désert, Parenthèses, Marseille. 2004. ISBN 978-2-86364-120-0. et. ISBN 978-2-86364-120-0.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
