Devastiranje pravoslavnih svetinja na Kosovu i Metohiji u svetskim ratovima

Glavni članak: Devastiranje pravoslavnih svetinja na Kosovu i Metohiji

Devastiranje pravoslavnih svetinje na Kosovu i Metohiji u svetskim ratovima hronološki je prikaz sudbine dela srpskih crkava, manastira i drugih svetinja razorenih, oštećenih, oskrnavljenih i opljačkanih (na osnovu postojećih materijalnih dokaza), u periodu Prvog i Drugog svetskog rata.

Drugi svetski rat

Najveći progoni Srba, najmasovnije iseljavanje i devastacija pravoslavnih svetinja odigralo se već prvih nedelja nakon sloma Kraljevine Jugoslavije. Poraženi već u prvim mesecima Nemačke agresije na Jugoslaviju Srbi su bili bespomoćni, i pored toga što je Jugoslovenska vlast izvršila veliku mobilizaciju u Metohiji 10. i 11. marta 1941., na Kosovu i 28. marta i 2. aprila. Dok su Srbi mobilisani Arnauti su se na mobilizaciji odazvali samo u malom procentu, oko 2%. Po povratku Srba kućama iz razbijene jugoslovenske vojske, oni su na Kosovu dočekivani od naoružanih Arnauta, koje ne samo da nije niko razoružavao, dok su se oni još više naoružali iz obijenih vojnih magacina. U novonastalim uslovima na Kosovu i Metohiji Srpski vojnici su pljačkani i ubijani na putu prema kući, iz zasede; a ukoliko su uspevali doći do svojih sela, oni su obično nalazili svoja kuće i okućnice već puste, iseljene, popaljene, porušena. Sve je išlo po planu, neverovatnom brzinom, jer se u pljačku i izbacivanje Srba sa Kosova diglo skoro celo arbanaško stanovništvo, koje je uz pomoć mnogobrojnih kačaka, koji su zbog kriminalnih dela ranije bili izbegli u Albaniju, masovno počeli da se vraćaju natrag.

Nemačka vojska na teritoriju Kosova i Metohije stupila je već 9. aprila 1941). U Peć, glavno mesto i veću graničnu varoš Metohije, Nemci su stigli 17. aprila 1941.Ubrzo po zaposedanju južnih srpskih teritorija Nemačka vojska je Kosovo predala Italiji, osim tri severna sreza na Kosovu (Kosovsku Mitrovicu, Vučitrn i Podujevo). Italijanska vojska ušla je u srezove Metohijske 20. aprila, a u kosovske srezove prvih dana maja 1941.

Za razliku od Nemca koji su bili ravnodušni prema proterivanju Srba, pa se čak uočavalo da su sa tim bili saglasni, kako bi osiguravali relativni red u varošima i na glavnim drumovima. Italijani su pokazivali više simpatije za Srbe. Oni su ispočetka ponegde naređivali da se iseljavanje obustavi, čak su zvali izbeglice natrag. Ali je albanski pokret bio tako jak i tako organizovan da je po selima slabo ko mario za italijanske naredbe. Docnije, usled nepovoljnog toka rata, Italijani su postajali sve mekši, kada su, naročito 1942., internirali velik broj Srba.

Položaj srpskog stanovništva i Srpske pravoslavne crkve otežavale su i sve češće akcije partizana iz šume, naročito od 1943. Početkom 1943. Italijani su pokupili i poslednje ostatke oružja od Srba; a u aprilu mesecu iste godine proveli su i mobilizaciju Srba, preko 1.500 ljudi, i odveli ih u Albaniju. To su se već zvala albanska odeljenja italijanske vojske i imala su albanski znak, izvezenu kosu na kapi (jedan deo više se nije vratio).

U leto 1943. Italijani su počeli da predaju svu civilnu vlast Arnautima, spremajući se za svoju kapitulaciju, do koje je došlo 8. septembra. Iza toga, Srbi su potpuno prepušteni besu Arbanasa. Nemci, i sami u teškom vojničkom položaju, preuzimajući okupaciju od Italijana, bili su daleko od toga da se zameraju Arbanasima. I tako je od jeseni 1943. pošao nov talas nasilja protiv Srba, osobito na Kosovu, gde je bilo zaostalo još dosta Srba kolonista.

Jedan deo Metohije, srezovi Peć, Đakovica, Istok i Orahovac formalno su, odmah 1941., anektirani Albaniji, a time i imperiji italijanskoj. Posle sloma Italije, Albanci su, po sporazumu s Nemcima, smatrali i ostatak Metohije i sve Kosovo „Novom Albanijom“, čak nisu priznavali ni otcepljenje triju spomenutih severnih Kosovskih srezova. dodeljenim Srbima u kojima je postojao nečuven paradoks da je Srbija morala plaćati žandarmeriju i druge upravne arbanaške organe, koji su mučili Srbe.

Arbanasi iz Metohije i Kosova ušli su u zajednički albanski parlament i zajedničku vladu u Tirani. Ostvarena je bila „Velika Albanija“.

Devastiranju pravoslavnih svetinja na Kosovu i Metohiji prethodilo je najpre uništavanje i pljačkanje kuća izbeglica, pa onda njihovo paljenje ili rušenje, tako da su neka srpska naselja potpuno zatrta. Bes uništavanja koji je hteo da izbriše ponegde svaki trag da je tu Srba uopšte bilo prenet je i na rušenje srpskih svetinja crkava i manastira, ukoliko ih ponegde nisu albanski katolici zadržali za sebe. Pored crkava uništavani su i srpski spomenici, škole i srpska groblja i kapele na njima.

Spoljašnje veze

• Kulturna dobra kosovsko-metohijskog područja, svedočanstvo vekovnog prisustva Srba na ovim prostorima - www.rts.rs 12.5.2023.