Dom crkveno-školske jevrejske opštine u Beogradu
| Dom crkveno-školske jevrejske opštine Beogradu | |
|---|---|
 Zgrada u kojoj je bio Dom crkveno-školske jevrejske opštine Beogradu od 1928. do 1941. | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1928 — 1935. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| beogradskonasledje | |
Dom crkveno-školske jevrejske opštine u Beogradu između dva svetska rata bio je Narodni dom i škola jevrejske Sefardske zajednice u Beogradu, koja je do pred Drugi svetski rat brojala 12.000 članova.[1]
Njegova gradnja započela je 1928. godine a okončana 1935. godine, na Dorćolu, u ulici Kralja Petra, u jednoj od dve gradske četvrti Beograda (druga je bila Fišeklija, danas deo Bulevara kralja Aleksandra) u kojima su između dva svetska rata u znatnoj meri bili nastanjeni Jevreji.[2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Pretpostavlja se da su Jevreji masovno dolazili u Beograd od 16. veka i od tada pa sve do Drugog svetskog rata uspeli su da sačuvaju svoju kulturnu autentičnost.[3] Jevrejska mahala formirana je na Dorćolu, ispod današnje ulice Cara Dušana, oko Jevrejske ulice, kao glavne ulice mahale, koja je do danas zadržala svoje ime, duže od dve stotine godina.[4] Na tom prostoru izgrađeni su brojni sakralni objekati jevrejske veroispovesti — Sinagoga Bet Izrael (1908), Sinagoga Sukat Šalom (1924–1926) delo arhitekte Franje Urbana, danas jedini aktivni jevrejski sakralni objekat u Beogradu, i dva profana objekata od izuzetne važnosti za vernike jevrejske veroispovesti: zgrada Saveza jevrejskih veroispovednih opština (1922) i Dom crkveno-školske jevrejske opštine (1928).
Dom crkveno-školske jevrejske opštine Beogradu, izgrađen je 1928. godine, u ulici kralja Petra 71a, za potrebe tadašnje jevrejske sefardske veroispovedne crkveno-školske opštine (kako se tada zvala), na zemljištu koje je kao legat zaveštao Mata Levi, u neposrednoj blizini sinagoge Bet Izrael, srušene u Drugom svetskom ratu, i zgrade Saveza jevrejskih veroispovednih opština (1922) (podignute, takođe, po projektu arhitekte Samuela Sumbula), u ulici Visokog Stefana, na Dorćolu.
Za vreme Drugog svetskog rata u zgradi se nalazio nemački „kulturbund“. Posle Drugog svetskog rata deo zgrade je nacionalizovan.
Danas se po spratovima u zgradi nalaze, na:
- Prvom spratu Jevrejski istorijski muzej.
- Drugom spratu, sedište Jevrejske opštine Beograd kao i hora „Braća Baruh“.
- Trećem spratu, prostorije Saveza jevrejskih opština Srbije i kancelarije Rabina.
U zgradi se takođe nalaze biblioteka, a od 1992. godine i humanitarna apoteka.
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Objekat je izveden po projektu istaknutog jevrejskog arhitekte, bečkog đaka Samuela Sumbula (1887−1947),[5] u akademiziranoj varijanti romantičarske arhitekture sa naglaskom na živopisnim zalučenim otvorima u centralnoj vertikalnoj osi fasade. Ova petospratna zgrada sa trodelnom podelom fasade, ističe glavni motiv a to je poštovanje simetrije, što svedoči o Sumbulu kao arhitekti i neimaru koji je savršeno vladao tadašnjim graditeljskim postulatima akademističke morfologije.
Na zalučenoj atici, između dva visoka bočna kubeta (kupole) na pročelju zgrade i danas postoji originalni natpis Dom crkvenoškolske jevrejske opštine koji ukazuje na prvobitnu namenu ovog monumentalnog zdanja, i njegov istorijsko-kulturološki kontekst, kao i značajno autorsko i spomeničko ostvarenje.
U vreme izgradnje zgrada je bila pravi arhitektonski dragulj starog dela tadašnjeg Beograda, i izgledom je dominira u ovom delu grad.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Vera Mevorah, Dragana Stojanović, Đenka Mihajlović i Sonja Viličić Priručnik za nastavnike i nastavnice u sklopu izložbe Saveza jevrejskih opština Srbije „Portreti i sećanja Jevrejske zajednice Srbije pre Holokausta“.
- ^ D. Đurić-Zamolo, Jevreji – graditelji Beograda do 1941. godine, JIM, Beograd, Zbornik 6, 1992, 216–244
- ^ Meri E. Daram, Kroz srpske zemlje (1900–1903), Beograd 1997, 281–335.
- ^ V. Golubović, Stari Beograd. Topografski rečnik, Beograd 2006, 116.
- ^ Samuilo Sumbul u: Leksikon neimara, Beograd 2008, 358.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Zakon o verskoj zajednici Jevreja u Kraljevini Jugoslaviji, Službene novine Kraljevine Jugoslavije, broj 301, od 24. decembra 1929.
- Nadoveza, Branko, Biljana M. Jakovljević. Kratka istorija Jevreja u Srbiji, Beograd: Kulturna zajednica Krajine, 2013.