Eskortni brod

Eskortni brod (engl. Escort vessel) je ratni brod namenjen za zaštitu konvoja i flotnih sastava od napada podmornica, aviona i manjih površinskih ratnih brodova. Služi i za traženje, gonjenje i uništavanje neprijateljskih podmornica na moru.

Razvoj

Prvi svetski rat

Eskortni brod se pojavio početkom Prvog svetskog rata, kada su nemačke podmornice počele ozbiljno da ugrožavaju saveznički pomorski saobraćaj. Za zaštitu trgovačkih brodova od napada podmornica trebalo je angažovati veliki broj ratnih brodova dobrih pomorskih svojstava, velike brzine i radijusa dejstva, opremljenih protivpodmorničkim oružjem i uređajima za detekciju. Za takav zadatak najbolje su odgovarali razarači. Zbog oskudice u razaračima i potrebe njihovog angažovanja u flotnim sastavima, Saveznici su pokušali u početku da se koriste ribarskim brodovima i jahtama, koje su naoružavali topovima kalibra 76-120 mm i dubinskim bombama. Pošto ovi brodovi nisu zadovoljili, prešlo se na izgradnju specijalnih eskortnih brodova, namenjenih samo za zaštitu trgovačkih brodova i borbu protiv podmornica.

Slup

Britanci grade 1915. dva tipa eskortnog broda. Manji, motorna lađa (engl. Motor Launch) drvenog trupa, deplasmana 27 t, sa pogonom od dva benzinska motora, razvijao je brzinu 19 čvorova. Imao je 1-2 topa kalibra 20-37 mm, nekoliko mitraljeza i dubinske bombe na klizačima. Veći tip, poznat pod nazivom slup, bio je namenjen za praćenje okeanskih konvoja. Najpoznatiji je bio tip Cvet (engl. Flower) od 1.200 t deplasmana, opremljen klipnim mašinama, brzine oko 16 čvorova, sa 3 topa kalibra 102 mm, nekoliko od 47 mm i dubinskim bombama na klizačima.

Francuzi su 1916. izgradili eskortni brod Batailleuse od 350 t deplasmana, brzine oko 15 čvorova, naoružan sa 2 topa od 100 mm i Marne od 600 t, brzine oko 20 čvorova, naoružan sa 4 topa 100 mm i 2 od 65 mm. Oba su bila opremljena klizačima dubinskih bombi. Amerikanci su 1918. počeli da grade 110 brodova tipa Orao (engl. Eagle) od 430 t deplasmana, brzne oko 18. čvorova, sa 2 topa od 102 mm, jednim od 76 mm, nekoliko mitraljeza i 12 dubinskih bombi, po predmontažnom sistemu (prvi put primenjen u ratnoj brodogradnji). Do kraja rata završeno je samo 12 brodova.

Posle Prvog svetskog rata rashodovan je veliki broj eskortnih brodova. Između dva rata razvoj eskortnog broda ograničen je na izgradnju prototipova. Britanska RM izgradila je do 1938. nekoliko brodova tipa Black Swan, deplasmana 1.200 t, na turbinski pogon, brzine 19 čvorova, naoružanih sa 8 topova 102 mm i 5 od 47 mm. Radila je takođe i projekte eskortnih brodova koje koje bi u slučaju potrebe masovno proizvodila.

Drugi svetski rat

U početku Drugog svetskog rata Saveznici su bili nepripremljeni za zaštitu konvoja od nemačkih podmornica. Postojeći eskortni brodovi iz Prvog svetskog rata nisu odgovarali novonastalim uslovima protivpodmorničke borbe (poboljšane manevarske sposobnosti podmornica, nadvodna brzina do 15 čvorova, dubina ronjenja do 200 m).

Korveta

Na osnovu već razrađenih projekata Velika Britanija je počela je 1939. serijsku gradnju dva nova tipa eskortnog broda: Hunt, od 1.200 t deplasmana i brzine 27 čvorova, naoružan sa 4 topa od 102 mm, nekoliko od 20 mm i bacačima dubinskih bombi (do početka 1943. izgrađeno ih je 86) i korveta, deplasmana oko 900 t, brzine 16 čvorova, naoružana topom 102 mm, 2-3 topa 40-57 mm, 4-6 protivpodmorničkih bacača i 2 klizača, nazvana po istoimenom ratnom brodu na jedra iz 18. veka.

Fregata

Kada su podmornice početkom 1941. proširile operacije na Atlantski okean i prešle na taktiku napada u čoporu brzinom do 17 čvorova, korveta svojom brzinom od 16 čvorova nije više mogla da zadovolji zahteve konvojske službe. Zato se prešlo na nov tip eskortnog broda deplasmana oko 1.500 t, brzine 20 čvorova, sa pojačanim i bolje razmeštenim artiljerijskim i protivpodmorničkim oružjem (6 bacača, 2 klizača dubinskih bombi, 2 ježa ili sipe) nazvan fregata, takođe po istoimenom ratnom brodu iz 17. veka.

Eskortni razarač

Amerikanci su u Drugom svetskom ratu razvili eskortni razarač, deplasmana 1.200-1.400 t, koji je bio brži od fregate (brzine 20-24 čvora), velikog radijusa dejstva (12.000 M). Naoružani su bili sa 3 topa kalibra 76 mm, 8 od 40 mm i nekoliko od 20 mm, 1 trocevnim torpednim aparatom, sa 8-9 protivpodmorničkih bacača i 1-2 ježa ili sipe. Građeni su serijski po predmontažnom sistemu, oko 520 završeno je i upotrebljeno tokom rata. Eskortni razarač pokazao se vrlo efikasan u borbi protiv podmornica. Amerikanci su gradili za tu svrhu i fregate tipa Colony slične britanskim, kao i eskortne brodove tipa PCE (Patrol Craft Escort) od 600 t deplasmana, brzine oko 20 čvorova, namenjene za pratnju obalskih konvoja.

Literatura

• Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 2), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1971), str 704-705.