Izdan
Izdani ili akvifer su geološke sredine koje su potpuno ili delimično zasićene slobodnim podzemnim vodama, koje se formiraju infiltracijom površinskih voda ili voda nastalih od atmosferskih taloga. Formiraju se iznad vodonepropusne podloge koja usporava njihovo kretanje i omogućava akumulaciju slobodnih podzemnih voda. Gornja granica izdani, slobodni nivo izdani, je varijabilna (kolebljiva) i zavisi od svojstava stena da akumuliraju, odnosno da odaju podzemne vode. Izdani sa slobodnim nivoom formiraju se na vodonepropusnim stenama u rastresitim, najčešće kvartarnim i neogenim sedimentima, ali i u ispucalim i krasifikovanim geološkim sredinama. Imaju široko rasprostranjenje u prirodi. U zonama aeracije mogu da se jave manje akumulacije podzemnih voda na sočivima ili proslojcima nepropusnih stena, kada se formira lebdeća, ili lažna, izdan.[1]
Pored izdani sa slobodnim nivoom, postoje i izdani sa nivoom pod pritiskom, tzv. arteske izdani. Dobili su naziv po provinciji Artois u Francuskoj, gde je još 1126. godine bušenjem izveden bunar iz koga je dobijena voda iz slojeva koji su se nalazili između vodonepropusne podine i povlate pod hidrostatičkim pritiskom. S obzirom da se vodonosna sredina, potpuno zasićena podzemnim vodama, nalazi između podinskog i povlatnog vodonepropusnog sloja, pod hidrostatičkim pritiskom, kod ovih izdani izostaje zona aeracije. Arteske izdani se najčešće javljaju u geološkim strukturama tipa sinklinala, fleksura i monoklinala.
Izdani prema geološkoj sredini[uredi | uredi izvor]
U istoj geološkoj sredini, gde vodonosni slojevi izbijaju na površinu terena, može da se javi izdan sa slobodnim nivoom ili freatska izdan, a na hipsometrijski nižem nivou arteska izdan. Poniranje atmosferskih, površinskih i podzemnih voda i njihovo dospevanje u artesku vodonosnu sredinu, vrši se van njenih granica (spoljna oblast hranjenja) u delovima terena gde vodonosna sredina izbija na površinu terena.
U zavisnosti od geoloških i hidrogeoloških karakteristika terena, izdanske vode (zone zasićenja slobodnim podzemnim vodama) mogu biti
- zbijene ili kontinualne
- razbijene ili diskontinualne.
Izdani zbijenog tipa[uredi | uredi izvor]
Izdani zbijenog tipa karakteriše povezanost izdanske vode u granicama njenog rasprostranjenja, što je uslovljeno međuzrnskom poroznošću vodonosne sredine.
Izdani razbijenog tipa[uredi | uredi izvor]
Izdani razbijenog tipa javljaju se u stenama sa pukotinskom i kavernoznom poroznošću. Karakteriše ih diskontinualnost izdanske zone, odnosno zone zasićenja slobodnim podzemnim vodama.
Vrste izdani prema hidrogeološkoj strukturi[uredi | uredi izvor]
Formiranje određenog tipa vode vrši se najvećim delom kroz složene geohemijske procese, tako da je konačan sastav vode u izvoru najvećim delom posledica interakcije voda-stena. Prelaz hemijskih elemenata iz stena u vodu zavisi i od vremena trajanja interakcije, pa se u složenim hidrogeološkim strukturama u okviru istih stena registruju vode različitog sastava.[1]
Pukotinske izdani[uredi | uredi izvor]
Formiraju u čvrstim (magmatskim, sedimentnim i metamorfnim) stenskim masama, bez obzira na njihovu genezu. Vodopropusnost ovih stena zavisi pre svega od karaktera i razmera pukotina, kroz koje se kretanje podzemnih voda potčinjava zakonu linearne filtracije gravitacionim putem. Kretanje podzemnih voda može biti usmereno i ka površini Zemlje, ukoliko se one u izdanima nalaze pod hidrostatičkim pritiskom, naročito izraženim na presecima različitih pukotina. Ovi pritisci mogu biti vezani i za emanaciju gasova i za temperature veće od 100°C, što je karakteristično za aktivne ili relativno ugašene vulkanske oblasti.
U datoj hidrogeološkoj strukturi obično preovlađuje jedna vrsta akvifera (vodonosni sloj), pa geohemijska analiza neke mineralne vode može ukazati na akvifer, u kome je akumulirano ležište vode. Pod hidrogeološkom strukturom se podrazumeva geološko telo sa vodom, u okviru čijih granica je nepromenljiv karakter raspodele podzemne vode u stenama, uslov formiranja resursa i njihovog sastava.
U datoj hidrogeološkoj strukturi obično preovlađuje jedna vrsta akvifera (vodonosni sloj), pa geohemijska analiza neke vode može ukazati na akvifer, u kome je akumulirano ležište vode.
Kraške izdani[uredi | uredi izvor]
Predstavljaju diskontinualne akumulacije podzemnih voda, formirane u međusobno povezanim pukotinama, kavernama i kanalima. Značajan broj, različite dimenzije i međusobna povezanost pukotina u krasu omogućava veliku vodopropusnost, naročito površinskih zona, relativno brzo formiranje izdani, ali isto tako i njeno pražnjenje.[2] Stoga su u ovim terenima enormno izražene amplitude nivoa podzemnih voda koje su u direktnoj zavisnosti od količine padavina. Reakcija izdani u tom smislu na pojedinim lokalitetima dešava se već u roku od nekoliko sati posle značajnijih padavina. U holokrasu Dinarida, Cvijić izdvaja tri hidrografske zone izdanskih voda, koje su posledica evolucije kraškog procesa. Suva zona, koja se nalazi neposredno ispod površine terena, obiluje praznim pukotinama, kavernama i kanalima. Niža, prelazna zona, se odlikuje povremenim ili stalnim hidrografskim pojavama. U periodima intenzivnih padavina, usled usporenog poniranja, u ovoj zoni dolazi do formiranja podzemnih tokova i nastanka povremenih izvora. Donja, stalno vlažna zona, se nalazi ispod nivoa kraških depresija i u njoj se dešava sifonalna cirkulacija podzemne vode u krasu.[3]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b ILRI (2000), Subsurface drainage by (tube)wells: Well spacing equations for fully and partially penetrating wells in uniform or layered aquifers with or without anisotropy and entrance resistance, 9 pp. Principles used in the "WellDrain" model. International Institute for Land Reclamation and Improvement (ILRI), Wageningen, The Netherlands. [1], [2], [3]
- ^ Petrović J.: Utvrđene podzemne hidrografske veze u kršu Srbije, Zbornik radova Instituta za proučavanje krša „Jovan Cvijić“, knj. 1; Beograd, 1955
- ^ Milojević S.: Prirodno presuppšanje kraških vrela, Glasnik SGD, sv. XXXIII, br. 2, Beograd, 1953
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
